Άμυνα ή δολοφονία; Η διαφορετική προσέγγιση των κ.κ. Αθανασόπουλου και Τάτση

Δικαίωμα άμυνας και σύλληψης

Είναι προφανές ότι κανείς δεν συμφωνεί με τη βία απ’ όπου και εάν προέρχεται. Εξίσου προφανές είναι ότι η απώλεια μιας ανθρώπινης ζωής είναι κάτι συγκλονιστικό. Το παρόν άρθρο δεν έχει σκοπό να κρίνει την υπόθεση της απόπειρας ληστείας με την τραγική κατάληξη που είχε, γιατί αυτό είναι έργο της Δικαιοσύνης, αλλά επιχειρεί απλώς να θυμίσει

Η άποψη είναι του δικηγόρου Αλέξιου Αθανασόπουλου

ότι για κάθε απόπειρα παράνομης πράξης σε βάρος κάποιου ο δεχόμενος την επίθεση έχει δικαίωμα να αμυνθεί, όπως έχει και δικαίωμα να συλλάβει τον επιτιθέμενο. Το ίδιο δικαίωμα στη σύλληψη έχει και κάθε πολίτης.

Σύμφωνα με το άρθρο 22 του Ποινικού Κώδικα, δεν είναι άδικη η πράξη που τελείται σε περίπτωση άμυνας, δηλαδή, δεν είναι άδικη η αναγκαία προσβολή του επιτιθέμενου, στην οποία προβαίνει το άτομο, για να υπερασπισθεί τον εαυτό του ή άλλον από άδικη και παρούσα επίθεση, που στρέφεται εναντίον του. Το αναγκαίο μέτρο της άμυνας, όμως, (: τα όρια του οποίου δεν είναι πάντοτε ευδιάκριτα) κρίνεται από το βαθμό επικινδυνότητας της επίθεσης, από το είδος της βλάβης που απειλούσε, από τον τρόπο και την ένταση της επίθεσης, καθώς και από τις λοιπές περιστάσεις.

Κατά το άρθρο 23 του Ποινικού Κώδικα, όποιος υπερβαίνει τα όρια της άμυνας τιμωρείται, αν η υπέρβαση έγινε με πρόθεση, με ποινή ελαττωμένη, αν έγινε από αμέλεια, σύμφωνα με τις διατάξεις τις σχετικές με αυτήν, ενώ μένει ατιμώρητος και δεν του καταλογίζεται η υπέρβαση, αν ενήργησε μ’ αυτόν τον τρόπο εξαιτίας του φόβου ή της ταραχής που του προκάλεσε η επίθεση.

Από τις ανωτέρω διατάξεις συνάγεται ότι υπέρβαση άμυνας είναι εκείνη που εξέρχεται από τα όρια και υπερβαίνει το αναγκαίο, στην εκάστοτε περίπτωση, μέτρο προσβολής των δικαιωμάτων του επιτιθεμένου. Το ζήτημα αν συντρέχει περίπτωση υπέρβασης των ορίων της άμυνας είναι πραγματικό, ενώ το ποιο είναι το αναγκαίο μέτρο κρίνεται αντικειμενικά, όπως προαναφέρθηκε, σύμφωνα με το βαθμό επικινδυνότητας της επίθεσης, από το είδος της βλάβης που απειλούσε, από τον τρόπο και την ένταση της επίθεσης, αλλά και από τις λοιπές περιστάσεις.

Επιπλέον, σύμφωνα με το άρθρο 275 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας  προκειμένου για αυτόφωρα κακουργήματα (όπως εν προκειμένω η απόπειρα ληστείας, που είναι ένα από τα βαρύτερα αδικήματα) οποιοσδήποτε πολίτης το δικαίωμα να συλλάβει το δράστη.

Η αναγνώριση δικαιώματος σύλληψης σε κάθε πολίτη εξυπηρετεί τη γενική πρόληψη, διότι αν ο δράστης γνωρίζει ότι οποιοσδήποτε μπορεί άμεσα να τον συλλάβει, αποθαρρύνεται και δεν αποφασίζει εύκολα να τελέσει το έγκλημα. Το δικαίωμα σύλληψης από πολίτες εξυπηρετεί πρωταρχικά το δημόσιο συμφέρον για μια αποτελεσματική ποινική δίωξη και παράλληλα επιδιώκονται πολλοί ειδικότεροι σκοποί, όπως η διακρίβωση της ταυτότητας του δράστη, η αποτροπή της φυγής του, η διασφάλιση της παρουσίας του στη δίκη κλπ.

Σε σχέση δε, με τα μέσα που δικαιούται να μετέλθει ο πολίτης, προκειμένου να συλλάβει τον δράστη, γίνεται δεκτό ότι ισχύει η αρχή της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας. Έτσι, το μέσο, που μετέρχεται ο πολίτης πρέπει να είναι πρόσφορο να επιφέρει τη σύλληψη του δράστη, ενώ πρέπει να τηρείται και η διάταξη του άρθρου 278 παρ. 2 ΚΠοινΔ, δηλαδή, ο πολίτης επιτρέπεται να χρησιμοποιεί βία κατά τη στιγμή της σύλληψης, ακόμη και αν προκαλέσει σωματικές βλάβες, αν αυτό είναι αναγκαίο για τη σύλληψη του δράστη [βλ. Α. Δημάκης, Το δικαίωμα των πολιτών για τη σύλληψη του δράστη στα αυτόφωρα εγκλήματα, ΠοινΧρ (ΜΗ/1998), σελ. 558]. Η χρήση βίας πρέπει να αποφεύγεται όταν με ηπιότερα μέσα μπορεί να επιτευχθεί η ακινητοποίηση και σύλληψη του δράστη.

Με βάση τα ανωτέρω τα συμπεράσματα είναι σε πρώτη φάση ότι: α) Δεν μπορεί να γίνεται, με βάση τα βίντεο που έχουν δει το φως της δημοσιότητας, τουλάχιστον, λόγος περί «δολοφονίας», δηλαδή περί προθέσεως ανθρωποκτονίας. β) Το ότι υπήρξε άμυνα στην απόπειρα ληστείας, δηλαδή κακουργηματικής πράξεως, που στρέφεται τόσο κατά της ζωής και σωματικής ακεραιότητας, όσο και κατά της περιουσίας είναι μάλλον προφανές. γ) Το εάν τα όρια αυτά ξεπεράστηκαν ή όχι και αν αυτό έγινε με πρόθεση θα κριθεί από την Δικαιοσύνη, με βάση και το όλο υλικό της δικογραφίας. δ) Τέλος, είναι δεδομένο ότι οι πολίτες είχαν και εν προκειμένω, όπως σε κάθε περίπτωση, δικαίωμα σύλληψης του άτυχου, όπως εξελίχτηκε, δράστη.

 Καμιά κλοπή δεν δικαιολογεί έναν φόνο

Στην προκειμένη περίπτωση, o Ζάκ Κωστόπουλος, είχε επιχειρήσει ανεπιτυχώς να κλέψει χρυσαφικά από ένα κατάστημα. Εισήλθε σε ένα  κατάστημα, που εκείνη τη στιγμή απουσίαζε ο ιδιοκτήτης του και αυτοπαγιδεύθηκε. Από το βίντεο δεν προκύπτει ζήτημα ληστείας, αφού δεν παρουσιάζονται περιστάσεις χρήσης ή απειλής χρήσης βίας.

Η άποψη είναι του δικηγόρου Αγαμέμνωνα Τάτση

Κάθε πολίτης δικαιούται να προβεί στη σύλληψη του δράστη ενός αυτόφωρου πλημμελήματος ή κακουργήματος, ειδοποιώντας όμως ταυτόχρονα τις αρχές. Επίσης, οποιοσδήποτε δέχεται άδικη και βίαιη επίθεση, δικαιούται να ασκήσει βία κατά του επιτιθέμενου, τόση όση όμως, ώστε να αποκρούσει την επίθεση και να προστατεύσει τον εαυτό του.

Στο συγκεκριμένο περιστατικό παρατηρούμε, έναν καταβεβλημένο δράστη μίας απόπειρας κλοπής (φαίνεται ξεκάθαρα ότι ναι δεν μπορεί καν να σηκώσει έναν πυροσβεστήρα χειρός ώστε να σπάσει την τζαμόπορτα του καταστήματος και να εξέλθει αυτού). Αδυνατώντας να σηκώσει τον πυροσβεστήρα, προσπαθεί στη συνέχεια, έρποντας κάτω από την κυρία προθήκη του καταστήματος, να διαφύγει.

Ενώ λοιπόν είναι εξουδετερωμένος, για την ακρίβεια παγιδευμένος κάτω από την προθήκη του καταστήματος,  τουλάχιστον δύο πρόσωπα φαίνεται να κλωτσούν τη τζαμαρία και το κεφάλι του, κλωτσώντας τον τουλάχιστον 14 φορές !

Είναι πάγια η νομολογία του Αρείου Πάγου, ότι όταν επιτυγχάνεις επανειλημμένα πλήγματα σε ευπαθή σημεία του σώματος ενός ανθρώπου, ανεξαρτήτως του αν επιδίωκες ή όχι τη θανάτωση του, τότε αποδέχεσαι το ενδεχόμενο αυτό.  Ενδεικτικά έχει κριθεί ότι ο ανθρωποκτόνος σκοπός του δράστη προσδιορίζεται από τα μέσα που χρησιμοποίησε, το σημείο που έπληξε ή επιχείρησε να πλήξει το θύμα, την απόσταση που έπληξε ή επιχείρησε να πλήξει αυτό, την κατεύθυνση των πληγμάτων ή την κατεύθυνση της δημιουργηθείσας ουλής επί πλήγματος με μαχαίρι προς ζωτικά και ευπαθή σημεία του σώματος του θύματος,  τον αριθμό των προσπαθειών της θανατώσεως, κλπ. Στην περίπτωση αυτή λοιπόν ασκείται ποινική δίωξη για ανθρωποκτονία από πρόθεση με ενδεχόμενο δόλο. Η περίπτωση της θανάτωσης του Ζακ Κωστόπουλου υπάγεται ευθέως σε αυτές της ανθρωποκτονίας από πρόθεση με ενδεχόμενο δόλο.

Τέλος και εφόσον ευσταθούν οι σχετικές πληροφορίες περί ασκήσεως ποινικής διώξεως για το αδίκημα της θανατηφόρας σωματικής βλάβης, τότε μιλάμε για μια προδήλως εσφαλμένη νομική υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών, για μια προκλητικά επιεική ποινική αντιμετώπιση. Μια τέτοια όμως αντιμετώπιση τόσο προκλητικών και βάναυσων συμπεριφορών, εγκυμονεί για το κοινωνικό σύνολο, τον κίνδυνο εμφάνισης γενικευμένων περιπτώσεων αυτοδικίας και λυντσαρίσματος.

Δεν μπορεί να επιτρέψουμε να μεταβληθεί η Ελλάδα σε Άγρια Δύση. Δεν μπορεί η Ελλάδα να πάψει να είναι κράτος Δικαίου.