Γεώργιος Καραμιζάρης: Οι εξελίξεις στο χώρο της ψηφιακής Δικαιοσύνης

Το μακρινό Νοέμβριο του 2012, έχοντας «ζαλιστεί» από τις επιπτώσεις της θερινής επιβολής του ΦΠΑ στις δικηγορικές αμοιβές και πιστεύοντας, αφελώς, ότι η εποχή των μνημονίων δεν θα μπορούσε να διαρκέσει  περισσότερο από τη Γερμανική κατοχή, είχα δημοσιεύσει ένα άρθρο μου στη Δικηγορική Επικαιρότητα, πράγματι δικηγορικό και επίκαιρο,για την ηλεκτρονική κατάθεση των δικογράφων.

Γράφει ο δικηγόρος Γεώργιος Π. Καραμιζάρης

Είχα κάνει φιλότιμες προσπάθειες να ενταχθεί ο, περιορισμένων οικονομικών δυνατοτήτων, πλην έντιμος, Σύλλογός μας, θεωρώντας, ότι δι’ αυτής παρέχεται τεράστια διευκόλυνση προς τους συναδέλφους να περιορίσουν το διαδικαστικό χρόνο που απαιτείται για τη διεκπεραίωση των υποθέσεων τους. Περιέγραφα τότε στο άρθρο μου, ότι για την κατάθεση ενός δικογράφου ηλεκτρονικά, πχ στο Πρωτοδικείο Αθηνών (η κατάθεση στα περιφερειακά Ειρηνοδικεία ήταν ασφαλώς όνειρο ακόμη), θα απαιτούσε περίπου δέκα λεπτά από χρόνο ενός Δικηγόρου Πειραιώς, ενώ για την παραδοσιακή διαδικασία, ο απαιτούμενος χρόνος θα υπερέβαινε τις δύο με τρεις ώρες, τόσον λόγω της διάρκειας των απαιτούμενων δρομολογίων του ΗΣΑΠ, όσον και λόγω της ημίωρης, τότε, αναμονής ενώπιον της Γραμματέως καταθέσεως.

Το προσκλητήριο αυτό συμμετοχής ακολούθησαν μόλις εκατόν είκοσι τρεις Συνάδελφοι Πειραιώς, υποχρεώνοντας με να συνειδητοποιήσω το εύρος των επιπτώσεων των οικονομικών συγκυριών στις επαγγελματικές μας δραστηριότητες. Έκτοτε μεσολάβησαν πολλά. Ασφαλώς η χρονική διάρκεια των  δρομολογίων του ΗΣΑΠ παρέμεινε ίδια, ενώ αντιθέτως η αναμονή για την κατάθεση στο Πρωτοδικείο Αθηνών αυξήθηκε κατά δυόμισι περίπου ημέρες.

Εντούτοις, η υπηρεσία ηλεκτρονικής κατάθεσης έχει εδραιώσει πλέον τη λειτουργία της, έχει γίνει αποδεκτή από σημαντικό αριθμό συναδέλφων, έχει εκσυγχρονιστεί πλήρως και έχει περιλάβει πλήθος Δικαστηρίων, μεταξύ των οποίων και διάφορα διάσπαρτα εξωτικά περιφερειακά Ειρηνοδικεία, έως τουλάχιστον την επίτευξη της συνένωσής τους.

Κάθε μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά, αποκτώντας με απλές και προγραμματισμένες διαδικασίες ηλεκτρονική υπογραφή και χρησιμοποιώντας μία μονάδα usb stick, όπου αυτή θα εγκατασταθεί από τις Υπηρεσίες του Συλλόγου μας, μπορεί να υπογράψει ψηφιακά ένα δικόγραφο και να το καταθέσει από τον ηλεκτρονικό του υπολογιστή σε όλα σχεδόν τα Δικαστήρια Αθηνών, Πειραιώς, Θεσσαλονίκης και Χαλκίδος, λαμβάνοντας την πράξη κατάθεσης και κοινοποιώντας μαζί με αυτήν το χορηγούμενο αντίγραφο.

Προφανώς υπάρχουν ατέλειες και ανεπάρκειες στην έκταση της εφαρμοστικότητας του συστήματος. Για παράδειγμα, δεν εξυπηρετούνται κάποιες διαδικασίες, αλλά και κάποια Δικαστήρια, ελλιπών υποδομών, όπως ατυχώς τα νησιωτικά Ειρηνοδικεία, της περιφερείας Πειραιώς. Ωστόσο, το σύστημα διαρκώς εμπλουτίζεται και φιλοδοξεί, σε όχι μη προβλεπτό χρόνο, να εντάξει όλα τα Δικαστήρια της επικράτειας και όσες διαδικασίες δεν περιλαμβάνουν, δυσεπίλυτες εκ των υφισταμένων δικονομικών προϋποθέσεων, απαιτήσεις φυσικής παρουσίας του Δικηγόρου στις Υπηρεσίες Κατάθεσης των Δικαστηρίων. Ας μη λησμονήσουμε δε, ότι η υπηρεσία τυγχάνει εφαρμογής και στα Διοικητικά Δικαστήρια. Έτσι λοιπόν, παρέχεται ήδη προς τους  Δικηγόρους μία ψηφιακή εργαλειοθήκη, της οποίας μπορούν να κάνουν χρήση εξοικονομώντας εργασιακό χρόνο.

Ολ’ αυτά βεβαίως προϋπέθεταν την επιζητούμενη επί μακρόν και εν τέλει υλοποιηθείσα, ηλεκτρονική οργάνωση και ομογενοποίηση των διαδικαστικών λειτουργιών και προτύπων των διαφόρων Δικαστηρίων, η οποία επετεύχθη με τα ΟΣΔΥΔΔ και ΟΣΔΥΠΠ για τα Διοικητικά και Πολιτικά Δικαστήρια, έπονται οι Υπηρεσίες των Ποινικών Δικαστηρίων και κατά συνέπεια η παροχή πλήρους δυνατότητος εξυπηρέτησης των Ζικηγόρων, αλλά και η ενασχόληση του ανθρώπινου δυναμικού των Δικαστικών Υπηρεσιών με τομείς δραστηριότητος ουσιαστικούς και όχι διαδικαστικούς.

Παράλληλα, καθίσταται εφικτός ο εμπλουτισμός των υπηρεσιών του ΟΠΣ των Δικηγορικών Συλλόγων με την  παροχή περαιτέρω διευκολύνσεων, όπως πχ η παράκαμψη της διαδικασίας μεμονωμένου έλεγχου της δικαστικής πορείας μίας υποθέσεως, δια της αυτοματοποιημένης πληροφόρησης του Δικηγόρου για κάθε εξέλιξη των υποθέσεων στις οποίες έχει καταγραφεί ο αριθμός μητρώου του.

Κάτι αντίστοιχο, με απαισιόδοξο όμως χρονοδιάγραμμα υλοποίησης, λόγω εμπλοκής περισσοτέρων φορέων, χρηματοδοτών και χρηματοδοτουμένων, αναμένεται να υπάρξει με την ολοκλήρωση της ψηφιακής πλατφόρμας του Εθνικού Κτηματολογίου, η οποία εν τέλει θα παρέχει μόνον προς τους πιστοποιημένους χρήστες, κατ’ εύλογη απαίτηση των δικηγορικών Συλλόγων, τη δυνατότητα ελέγχου σε όλη την επικράτεια και πέραν τούτου, εύλογα, θα θέσει υπό καθεστώς πλήρους αξιοπιστίας τη νομική κατάσταση των  ιδιοκτησιών και βεβαίως, την έκταση της χώρας, η οποία δεν είναι προφανής, με βάση τις υποβληθείσες προς τα κτηματολόγια δηλώσεις.

Η νέα πρόκληση όμως λέγεται «Τεχνητή Νοημοσύνη».

Η τεχνητή νοημοσύνη έχει ήδη καταστεί κομμάτι της καθημερινότητας μας, έστω κι αν συχνά διαλανθάνει της προσοχής μας. Οι αλγόριθμοι και τα συστήματα που σ’ αυτούς στηρίζουν τη λειτουργία τους, εξυπηρετούν τις τραπεζικές μας συναλλαγές, κατευθύνουν και διεκπεραιώνουν τις διαδικτυακές μας επικοινωνίες, ρυθμίζουν τη λειτουργία των «έξυπνων» μηχανών και των εφαρμογών των κινητών μας τηλεφώνων, οδηγούν με ασφάλεια τα προηγμένης τεχνολογίας αυτοκίνητα μας, προστατεύουν τις περιουσίες μας από κινδύνους και προβλέπουν φυσικές καταστροφές. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι τόσο τεχνητή, αλλά και τόσο νοήμων, που μάλλον θα δώσει η ίδια περιεχόμενο στον ορισμό της, καθώς οι άνθρωποι, τους οποίους καλείται να  υπηρετήσει, αδυνατούν να καταλήξουν σχετικώς. Σε κάθε όμως περίπτωση, πρόκειται για τη μεγαλύτερη παγκόσμια επανάσταση, καθιστώντας πρωτόγονη την αντίστοιχη βιομηχανική.

Σε γενικές γραμμές, με τον όρο τεχνητή νοημοσύνη καλούμε τη δυνατότητα που έχει κάτι που δεν έχει ζωή, με την παραδοσιακή και μέχρι σήμερα αποδεκτή έννοια, να παράγει σκέψη, να δίνει λύσεις, να κάνει επιλογές,  συμπεριλαμβανομένης της επιλογής να εμπλουτίζει αυτοβούλως τη γνώση του, η οποία μελλοντικά, φοβάμαι, ότι θα μετονομαστεί καθολικά σε «βάση δεδομένων». Αυτό ασφαλώς δεν είναι κακό, όταν ψάχνεις ένα τραγούδι στο Shazam ή αναζητάς μίας εικόνα στο Google. Τι γίνεται όμως, όταν επιδρά στο χώρο της Δικαιοσύνης; Σε ποιο βαθμό εξυπηρετεί τον άνθρωπο και πότε τον αντικαθιστά;

Η επιρροή της τεχνητής νοημοσύνης στη Δικαιοσύνη και το δικηγορικό επάγγελμα απετέλεσαν αντικείμενο συζήτησης της Επιτροπής του CCBE για το Μέλλον του Δικηγορικού Επαγγέλματος και των Νομικών Υπηρεσιών (Future of the Legal Profession and Legal Services Committee), η οποία μετά από μακροχρόνιες διαβουλεύσεις κατέληξε στην οριστικοποίηση ενός κειμένου εργασίας σχετικά με τον εννοιολογικό προσδιορισμό των εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης στο πλαίσιο της παροχής νομικής συμβουλής – νομικής υπηρεσίας (Working paper: “Artificial Intelligence and definition oflegalservices and legal advice”).

Πέρα από τις δυσκολίες εννοιολογικής αποσαφήνισης και υπαγωγής των εφαρμογών τεχνητής ευφυΐας στις έννοιες των νομικών υπηρεσιών και της νομικής συμβουλής, αυτό που τελικά διαπιστώθηκε είναι πως στο προσεχές μέλλον οι εφαρμογές αυτές θα ανταγωνίζονται ευθέως τους Δικηγόρους στην παροχή νομικών συμβουλών και θα εναπόκειται στους πολίτες κατά το στάδιο της αναζήτησης νομικής συμβουλής η επιλογή είτε του τεχνολογικά αυτοματοποιημένου συστήματος (με όλους τους κινδύνους που συνεπάγεται) είτε της φυσικής επικοινωνίας με Δικηγόρο. Αυτό ασφαλώς συγκρούεται με το εσωτερικό μας δίκαιο και την θεσμοθετημένη ιδιότητα του Δικηγόρου, ως άμισθου δημόσιου λειτουργού, ο οποίος ασκεί λειτούργημα που αποτελεί θεμέλιο του κράτους δικαίου (άρθρο 1ο Κώδικα Δικηγόρων), συνεπώς όποιος «ανταγωνισμός» θα είναι παράνομος, πλην όμως δημιουργεί έναν οιονεί αντίπαλο, που πιθανόν θα προταθεί προς την κοινωνία, ως φιλική δυνατότητα πληροφόρησης του πολίτη και κατ’ επέκταση ως θετικού προσήμου παροχή.

Επίσης, συγκεκριμένες προβλέψεις για υποβολή προτάσεων σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη στα νομικά επαγγέλματα και τη δυνητική εφαρμογή της υπάρχουν στο Πρόγραμμα Δράσης της Επιτροπής της ΕΕ για το E-Justice της περιόδου 2019-2023 («E-Justice Action Plan 2019-2023»), χρησιμοποιούνται δε σε διάφορες χώρες, ιδίως στις ΗΠΑ, είτε στο στάδιο που προηγείται της δίκης (πχ συστήματα που χρησιμοποιεί η Αστυνομία, προληπτικά ή κατασταλτικά) είτε και κατά τη διάρκεια της Δίκης, ακόμη και από τον ίδιο τον Δικαστή στο πλαίσιο διαμόρφωσης της δικανικής του κρίσης.

Ασφαλώς ουδείς επί του παρόντος φαντάζεται, ότι μία «έξυπνη» και «κατηρτισμένη» μηχανή θα αντικαταστήσει τη δικαιοδοτική κρίση ενός Δικαστή, ακόμη και στην περίπτωση που αυτός δεν χαρακτηρίζεται είναι ιδιαίτερα έξυπνος ή καταρτισμένος, ωστόσο, όπως προανέφερα, σε πολιτείες  των ΗΠΑ, ο Δικαστής είναι υποχρεωμένος ν’ αναφερθεί στα συμπεράσματα του χρησιμοποιουμένου συστήματος τεχνητής νοημοσύνης, ήτοι να αιτιολογήσει τη συμφωνία ή ασυμφωνία του με μία μηχανή, που πάντως η βάση δεομένων που χρησιμοποιεί έχει αρχικοποιηθεί, κατ’ επιλογήν, με συγκεκριμένες πληροφορίες. Προφανώς, αυτό σημαίνει ότι η «έξυπνη» μηχανή έχει δίκαιη (sic) και ανεπηρέαστη κρίση σε σχέση με τον επιφορτισμένο με την απονομή της Δικαιοσύνης άνθρωπο– φυσικό Δικαστή και κατ’ επέκταση οι κατευθύνοντες τις εξελίξεις είναι προφανές, ότι είναι έτοιμοι να ρισκάρουν προσανατολιζόμενοι στην αντικειμενικοποίηση της δικανικής κρίσεως, δια του περιορισμού του αστάθμητου παράγοντα, που δεν είναι  άλλος από την, ελεγχόμενη κάθε φορά για την ορθότητα και αξιοπιστία της, ανθρώπινη σκέψη, που αναμφίβολα όμως υπήρξε η «μητέρα» και της ανθρώπινης Δικαιοσύνης και πλήθους άλλων ευγενικών ιδεωδών.

Επομένως, στις νέες δεοντολογικές και κοινωνικές προκλήσεις που βιώνει η παγκόσμια κοινωνία, λόγω της συνεχιζόμενης ψηφιακής επανάστασης, που δημιουργεί νέες υποσχέσεις, αλλά και νέους κινδύνους διαταραχής, ο επιχειρούμενος σε κάθε κοινωνικό τομέα μετασχηματισμός, πρέπει να τελεί υπό τον έλεγχο και τη συνειδητή καθοδήγηση της ανθρωπότητας, ούτως ώστε να εξασφαλίζεται, ότι κατατείνει στην προώθηση των αξιών μας και την προάσπιση του κοινωνικού μας μοντέλου.

Αντί επιλόγου: Πόσο πρωτόγονη μου φαντάζει με όλ’ αυτά η νεανική προοπτική μου ν’ ασχοληθώ μ’ ένα βιολογικό ελαιώνα, όταν θα έλθει η στιγμή να λάβω την ανταποδοτική σύνταξη των εξακοσίων, πλέον, ευρώ…

*Αντιπρόεδρος Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά

*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών «Δικηγορική Επικαιρότητα», αριθμός φύλλου 141, Απρίλιος-Μάιος, Ιούνιος  2019.

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr