Γ. Πλαγάκος: Παύση της ποινικής δίωξης για σωματικές βλάβες εξ αμελείας υπό τον νέο ΠΚ

Η θέση σε ισχύ του νέου ΠΚ δεν θα έχει επιπτώσεις μόνο σε εμβληματικού χαρακτήρα υποθέσεις και αξιόποινες πράξεις, όπως τα ποινικά αδικήματα που σχετίζονται με την τρομοκρατία, η πρόωρη απόλυση καταδικασθέντων για πολύ σοβαρά αδικήματα και ο χαρακτήρας της ενεργητικής δωροδοκίας ως κακουργήματος ή πλημμελήματος.

Αναλύει ο Πρόεδρος Πρωτοδικών Γ. Πλαγάκος

Θα υπάρξουν επιπτώσεις και σε σειρά ποινικών υποθέσεων της καθημερινότητας, δηλαδή σε δίκες, που εξελίσσονται μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Πρόκειται για παρενέργειες, οι οποίες είτε δεν είχαν προβλεφθεί είτε θεωρήθηκαν ήσσονος σημασίας σε σχέση με το μείζονα σκοπό, που ήταν η θέσπιση νέου ουσιαστικού ποινικού δικαίου, και γι’ αυτό παραβλέφθηκαν.

Τέτοια περίπτωση είναι οι σωματικές βλάβες από αμέλεια, που τελέστηκαν προ της 31.3.2016. Η σωματική βλάβη από αμέλεια τιμωρούνταν μέχρι 30.6.2019 με ποινή φυλάκισης μέχρι τριών ετών (άρθρο 314 παρ.1 του καταργηθέντος ΠΚ) ενώ από 1.7.2019 τιμωρείται με ποινή φυλάκισης μέχρι δύο ετών (άρθρο 314 παρ.1 του νέου ΠΚ). Παράλληλα, ισχύει το όγδοο άρθρο του ν.4411/2016, σύμφωνα με την παρ.1 του οποίου, εξαλείφεται το αξιόποινο και παύει η δίωξη των πλημμελημάτων, που τελέσθηκαν μέχρι και την 31.3.2016 και κατά των οποίων ο νόμος απειλεί ποινή φυλάκισης μέχρι δύο ετών ή χρηματική ποινή ή και τις δύο ποινές.

Από το συνδυασμό αυτών των διατάξεων με το άρθρο 2 παρ.1 του ΠΚ προκύπτει ότι εξαλείφεται ο αξιόποινος χαρακτήρας της αξιόποινης πράξης της σωματικής βλάβης από αμέλεια και παύει η ποινική δίωξη για την πράξη αυτή, εφ’ όσον τελέσθηκε μέχρι 31.3.2016. Στην πράξη, εκκρεμεί στα δικαστήρια της χώρας, είτε σε πρώτο είτε σε δεύτερο βαθμό, ικανός αριθμός υποθέσεων με σωματικές βλάβες από αμέλεια, δηλαδή υποθέσεις τροχαίων ατυχημάτων, εργατικών ατυχημάτων ή ιατρικής αμέλειας, με χρόνο τέλεσης προγενέστερο της 31.3.2016. Αυτό οφείλεται αφ’ ενός στον αργό ρυθμό προόδου της ποινικής διαδικασίας και αφ’ ετέρου στον τεχνικό χαρακτήρα των υποθέσεων της ιατρικής αμέλειας και ορισμένων εργατικών ατυχημάτων.

Στις υποθέσεις αυτές η ανάγκη συγκέντρωσης αποδεικτικού υλικού, που σχετίζεται με ειδικές γνώσεις, οδηγεί συνήθως για πραγματικούς ή προσχηματικούς λόγους σε επιμήκυνση της όλης διαδικασίας. Οι υποθέσεις αυτές, πλέον εμπίπτουν στο πεδίο ρύθμισης του ογδόου άρθρου ν.4411/2016 λόγω της μείωσης του ανώτατου ορίου της απειλούμενης ποινής φυλάκισης από τα τρία στα δύο έτη και τα δικαστήρια, που θα καλούνται να τις εκδικάσουν, θα πρέπει να παύουν την ποινική δίωξη, δεδομένου ότι στις εξαιρέσεις της παρ.5 του ογδόου άρθρου ν.4411/2016  δεν περιλαμβάνεται το άρθρο 314 ΠΚ.

Στις μεταβατικές διατάξεις του νέου ΠΚ δεν περιλαμβάνεται πρόβλεψη για τις υποθέσεις αυτές και εφ’ όσον ίσχυσε από 1.7.2019 νέο νομοθετικό καθεστώς, ευμενέστερο για τον κατηγορούμενο, σύμφωνα με το οποίο εξαλείφεται ο αξιόποινος χαρακτήρας και παύει η ποινική δίωξη για τις πράξεις αυτές, δεν είναι νομικά εφικτό να επανέλθει η έννομη τάξη στον ποινικό κολασμό τους είτε με τροποποίηση του άρθρου 314 ΠΚ ως προς το ύψος της απειλούμενης ποινής είτε με εισαγωγή επιπλέον εξαίρεσης από την εξάλειψη του αξιοποίνου και την παύση της ποινικής δίωξης στο άρθρο όγδοο παρ.5 του ν.4411/2016.

Υπάρχει, βεβαίως, το ενδεχόμενο να συνεχισθεί η παυθείσα ποινική δίωξη υπό τις προϋποθέσεις της παρ.2 του ιδίου ως άνω άρθρου (τέλεση νέας αξιόποινης πράξης από δόλο και αμετάκλητη καταδίκη σε στερητική της ελευθερίας ποινή ανώτερη των έξι μηνών μέσα σε δύο έτη από τη δημοσίευση του ν.4411/2016) αλλά πρόκειται μάλλον για σπάνια περίπτωση. Σε κάθε περίπτωση, δεν προσφέρεται ικανοποιητική απάντηση στο ερώτημα, γιατί παύει τόσο απρόσμενα η ποινική διαδικασία για ένα ποινικό αδίκημα, το οποίο ποτέ δεν είχε θεωρηθεί ήσσονος σημασίας και ποτέ, εξ όσων γνωρίζουμε, δεν του είχε επιφυλαχθεί τέτοια αντιμετώπιση.

 Επ’ αυτού, θα μπορούσαν να γίνουν δύο υποθέσεις.

• Σύμφωνα με την πρώτη υπόθεση πρόκειται για νομοθετική παραδρομή. Η υπόθεση αυτή αντλεί επιχείρημα από τη θέσπιση του άρθρου 290Α (επικίνδυνη οδήγηση) στο νέο ΠΚ με τις υψηλές ποινές που ορίζονται σε αυτό. Το νέο αυτό άρθρο θα εφαρμόζεται σε αρκετές περιπτώσεις τροχαίων ατυχημάτων, δηλαδή σωματικών βλαβών, και κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση από τα προαναφερόμενα. 

  Έτσι, καταλήγουμε στο ότι η εξάλειψη του αξιοποίνου και η παύση της ποινικής δίωξης στις υποθέσεις με σωματικές βλάβες, τελεσθείσες προ της 31.3.2016, μάλλον αποτελεί ακούσια επίπτωση της μείωσης του ανώτατου ορίου της απειλούμενης ποινής στο ποινικό αδίκημα της σωματικής βλάβης από αμέλεια, δηλαδή μη διορθώσιμη νομοθετική αβλεψία, και όχι ηθελημένη ενέργεια του νέου ποινικού νομοθέτη. 

• Η δεύτερη υπόθεση είναι η ακόλουθη: ο νομοθέτης, ο οποίος ασφαλώς γνωρίζει και την ύπαρξη του ογδόου άρθρου του ν.4411/2016, στάθμισε αφ’ ενός το έννομο αγαθό της σωματικής ακεραιότητας όσων υπέστησαν τη σχετική βλάβη προ της 31.3.2016 και αφ’ ετέρου την προτεραιότητά του, δηλαδή τη μείωση του ανώτατου ορίου της απειλούμενης ποινής φυλάκισης για την αξιόποινη πράξη της σωματικής βλάβης από αμέλεια, και έκρινε ότι, εν όψει του μείζονος σκοπού της μείωσης της ποινής είναι ανεκτό, ως αναγκαίο κακό, να θυσιασθεί η διερεύνηση της ποινικής ευθύνης και πιθανόν ο ποινικός κολασμός των κατηγορουμένων στις παραπάνω υποθέσεις.

Ανεξαρτήτως, εάν η εξάλειψη του αξιοποίνου και η παύση της ποινικής δίωξης στις τελεσθείσες προ της 31.3.2016 σωματικές βλάβες εξ αμελείας οφείλεται σε πρόθεση ή σε αβλεψία του νομοθέτη, πρέπει να σημειωθεί ότι κάθε αποποινικοποίηση, άμεση ή έμμεση, όπως εν προκειμένω, δεν αποτελεί οπωσδήποτε θετική εξέλιξη, δηλαδή ένδειξη κοινωνικής προόδου.

Από τη μία πλευρά, η ευρεία αποποινικοποίηση των πταισμάτων, τα οποία αποτελούν διοικητικές παραβάσεις, αποτελεί αίτημα μεγάλου τμήματος του νομικού κόσμου. Από την άλλη πλευρά η επί της ουσίας αποποινικοποίηση παράνομων συμπεριφορών, οι οποίες προσβάλλουν σημαντικά έννομα αγαθά, όπως αυτό της σωματικής ακεραιότητας, το οποίο μάλιστα δεν είναι ελαστικό αγαθό, συνιστά αρνητική εξέλιξη, έστω και αν οφείλεται σε αβλεψία του νομοθέτη, διότι προάγει το αίσθημα της ατιμωρησίας και συνακόλουθα την ανευθυνότητα, η οποία μπορεί να αποτελέσει βάση για μεταγενέστερη ανεύθυνη ή παράνομη συμπεριφορά. Επίσης, επιτείνει το αίσθημα της αδικίας στους παθόντες.

Βεβαίως, η ποινική δίκη, σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, δεν αποτελεί μηχανισμό δικαστικής ρύθμισης των διαφορών μεταξύ παθόντος και κατηγορουμένου αλλά υπηρετεί την αξίωση της πολιτείας για διερεύνηση της πιθανής ενοχής και για ενδεχόμενο ποινικό κολασμό του δράστη. Αυτό, όμως, δεν συνεπάγεται άνευ ετέρου ότι μπορεί να γίνει ευχερώς αποδεκτό ότι η πρόκληση σωματικών βλαβών σε οποιοδήποτε κοινωνικό πλαίσιο (οδήγηση οχημάτων, εργασιακό περιβάλλον, άσκηση ιατρικού/νοσηλευτικού επαγγέλματος) παραμένει ή καταλήγει ποινικά αδιερεύνητη στην έννομη τάξη μας.

Το παράταιρο της εξάλειψης του αξιοποίνου για τις υποθέσεις αυτές, δηλαδή η απόσταση του περιεχομένου των τυπικού χαρακτήρα δικαστικών αποφάσεων, που αναγκαστικά θα εκδίδονται, από το κοινό περί δικαίου αίσθημα, θα αναφανεί στην πράξη από την έναρξη του νέου δικαστικού έτους.

Οι παθόντες αυτών των υποθέσεων θα συνεχίσουν βεβαίως να διατηρούν τις αστικού δικαίου αξιώσεις τους. Ως προς τις αστικές αξιώσεις των παθόντων από ποινικά αδικήματα, για τα οποία εξαλείφεται ο αξιόποινος χαρακτήρας και παύει η ποινική δίωξη, ορίζεται στην παρ.4 του ογδόου άρθρου του ν. 4411/2016 ότι αυτές δεν θίγονται με οποιοδήποτε τρόπο.

Ο νέος ΠΚ δεν περιέχει ανάλογη διάταξη, όπως αντιθέτως συμβαίνει με τη διάταξη του άρθρου 466 ΠΚ για τη διατήρηση των αστικών αξιώσεων του παθόντος επί εξάλειψης του αξιοποίνου λόγω παραγραφής κακουργηματικών πράξεων που μετέπεσαν σε πλημμελήματα. Αυτή η έλλειψη μπορεί να εξηγηθεί ως εξής:

• α) η εξάλειψη του αξιοποίνου για τις προ της 31.3.2016 προκληθείσες σωματικές βλάβες από αμέλεια, δεν οφείλεται σε πρόθεση αλλά σε αβλεψία του νομοθέτη και γι’ αυτό δεν υπάρχει σχετική διάταξη, εάν βεβαίως συμφωνήσουμε με την παραδοχή περί νομοθετικής αβλεψίας και
• β) στην ύπαρξη της επαρκούς για την κάλυψη του κρίσιμου πεδίου διάταξης στην παρ.4 του ογδόου άρθρου του ν. 4411/2016, εάν θεωρήσουμε ότι η ανωτέρω εξάλειψη του αξιοποίνου τελούσε σε γνώση του νομοθέτη.

Πάντως, πέραν της ύπαρξης της ανωτέρω ρητής διάταξης του ν.4411/2016, με την οποία εξασφαλίζεται ο αγώγιμος χαρακτήρας των αστικών αξιώσεων των παθόντων, η απρόσμενη και ενίοτε τυχαία περάτωση ορισμένων ποινικών δικών, όπως εν προκειμένω αυτές για σωματικές βλάβες από αμέλεια με χρόνο τέλεσης προ της 31.3.2016, αναδεικνύει πόσο επικίνδυνη μπορεί να αποβεί για τον παθόντα και για την έννομη τάξη εν γένει η αλόγιστη επέκταση του τεκμηρίου της αθωότητας στις πολιτικές δίκες, όταν της πολιτικής δίκης έχει προηγηθεί απόφαση ποινικού δικαστηρίου, όχι αθωωτική επί της ουσίας, αλλά απαλλακτική με την ευρεία του όρου έννοια.

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα dikastis.blogspot.com

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr