Δημήτρης Μπόλης: Η αυτοδικία ως εκφυλισμός του κράτους δικαίου

Στα ποινικά χρονικά και της χώρας μας, επανειλημμένως υπήρξαν υποθέσεις που απασχόλησαν την κοινή γνώμη, στις οποίες είτε

• α) το θύμα μίας εις βάρος του επίθεσης αντέδρασε με έντονο τρόπο που έφτασε στο σημείο αφαίρεσης της ζωής του επιτιθέμενου δράστη, είτε
• β) συγγενείς θύματος δολοφονίας ανέλαβαν αυτοβούλως να τιμωρήσουν τον δράστη.

Αναλύει ο δικηγόρος Δημήτρης Μπόλης

Από την ποινική σκοπιά, στην πρώτη  περίπτωση από τα Δικαστήρια διερευνάται το αν συντρέχει εφαρμογής το άρθρο 22 του ποινικού Κώδικα που προβλέπει ότι «δεν είναι άδικη η πράξη που τελείται σε περίπτωση άμυνας», με την προϋπόθεση ότι η πράξη δεν υπερβαίνει το αναγκαίο μέτρο της άμυνας.

Όποιος δε, υπερβαίνει το αναγκαίο μέτρο της άμυνας, τιμωρείται με ποινή ελαττωμένη, ενώ μένει ατιμώρητος αν ενήργησε με αυτόν τον τρόπο εξαιτίας του φόβου ή της ταραχής που του προκάλεσε η αμέσως προηγηθείσα επίθεση.

Στη δεύτερη περίπτωση, η οποία περιγράφεται συνήθως με τη λέξη «αυτοδικία», ο πολίτης αναλαμβάνει την επιβολή της τιμωρίας του δράστη, δικαίωμα όμως το οποίο έχει ήδη παραχωρήσει στο συντεταγμένο Κράτος και στη Δικαστική εξουσία. Πρόκειται ουσιαστικά για αντεκδίκηση.

Η αυτοδικία βέβαια ως νομική έννοια στα σύγχρονα κράτη Δικαίου, έχει αποκτήσει εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο, αφού αφορά την αυθαίρετη αξίωση σχετικά με δικαίωμα που κάποιος το έχει ή το οικειοποιείται. «Όποιος ασκεί αυθαίρετα αξίωση σχετική με δικαίωμα που ή το έχει πραγματικά ή από πεποίθηση το οικειοποιείται τιμωρείται με κράτηση έως έξι μήνες ή με πρόστιμο έως τρεις χιλιάδες ευρώ».

Παράδειγμα αυτοδικίας κατά τον ποινικό Κώδικα, ο ιδιοκτήτης ακινήτου ο οποίος με δικαστική απόφαση έχει καταστήσει εξωστέο τον ενοικιαστή και αντί να προβεί στην έξωσή του με τις νόμιμες διαδικασίες, αλλάζει την κλειδαριά και  πετάει στο δρόμο τα πράγματα του ενοικιαστή.  Ήδη από το 2012, η αυτοδικία έχει καταστεί πταίσμα και παραμένει και στο νέο σχέδιο του ποινικού Κώδικα, απόδειξη της μικρής απαξίας που ο νόμος αποδίδει στο αδίκημα.

Αντίθετα, η κατά το κοινόν λεγόμενο αυτοδικία-αντεκδίκηση, είναι μία έννοια πολύ επικίνδυνη, που θέτει σε κίνδυνο την ίδια τη λειτουργία του κράτους, αφού ο πολίτης αμφισβητεί την εξουσία του Κράτους να επιβάλει την ποινή στον παρανομούντα και τη σφετερίζεται.   

Στο έργο του Ευμενίδες, ο Αισχύλος παρουσιάζει την ίδρυση του πρώτου Αττικού Δικαστηρίου από την Αθηνά, που ιδρύθηκε στον βράχο του Άρη (Άρειος Πάγος).

Η Κλυταιμνήστρα σκότωσε τον Αγαμέμνονα (εκδικούμενη τη θυσία της Ιφιγένειας από τον πατέρα της), ο Ορέστης σκοτώνει την Κλυταιμνήστρα, (εκδικούμενος το θάνατο του πατέρα του Αγαμέμνονα). Κυνηγημένος από τις Ερινύες, στις οποίες η Κλυταιμνήστρα είχε προσφύγει ως είδωλο μετά το θάνατό της, ο Ορέστης φτάνει στην Αθήνα, η θεά Αθηνά συγκροτεί το πρώτο Δικαστήριο από τους καλύτερους πολίτες, με στόχο ακριβώς να κλείσει τον κύκλο του αίματος. Το ρόλο του Εισαγγελέα αναλαμβάνουν οι Ερινύες, το ρόλο του υπερασπιστή του Ορέστη ο Απόλλωνας.

Αυτή, κατά τον Αισχύλο, είναι και η απαρχή του κλονισμού του έθους της αυτοδικίας και η αντικατάσταση του από τη Δίκη. (Κ. Πισπιρίγκος, Δικαιοσύνη και θέατρο).

Σε μια μικρή πόλη του Μιζούρι Η.Π.Α. τη δεκαετία του 1980, διεπράχθη η μαζικότερη πράξη αυτοδικίας παγκοσμίως. Ένας κακοποιός είχε καταφέρει να ελέγχει ουσιαστικά όλη την πόλη, τα εγκλήματά του ήταν επανειλημμένα και ατιμώρητα.  Σοβαρά αδικήματα, όπως βιασμοί, φόνοι, κακοποιήσεις, τοκογλυφία, κλοπές, είτε δεν έφταναν ποτέ στις αίθουσες των Δικαστηρίων, είτε όταν έφταναν, οι τρομοκρατημένοι ένορκοι αθώωναν τον κακοποιό φοβούμενοι για τη ζωή τους.

Το 1981, μετά τη δολοφονία από τον ίδιο ενός μανάβη επειδή παρατήρησε ένα από τα παιδιά του κακοποιού γιατί έκλεβε καραμέλες, δεκάδες κάτοικοι της πόλης κατευθύνθηκαν στο σημείο που βρισκόταν και τελικά τον δολοφόνησαν. Παρά το γεγονός ότι οι μάρτυρες (αλλά και οι δράστες, είτε ως αυτουργοί είτε ως συνεργοί) ήταν δεκάδες, η δε πράξη έλαβε χώρα ημέρα, άπαντες απάντησαν στις Αρχές ότι δεν αντελήφθησαν κάτι, κανείς εν τέλει δεν τιμωρήθηκε.

Η αυτοδικία, η οποία εμπερικλείει το στοιχείο της αντεκδίκησης, θυμίζει την πρώιμη περίοδο του ποινικού ελέγχου, όταν οι νόμοι είχαν κυρίως θρησκευτική υπόσταση.  Στην Παλαιά Διαθήκη, η έκφραση «Οφθαλμόν αντί οφθαλμού», αντικατόπτριζε το δικαιικό σύστημα της εποχής, ήτοι το νόμο της ανταποδόσεως (jus talionis). Στο Κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο, ο Χριστός φέρεται να απορρίπτει το νόμο της ανταποδόσεως με τη φράση «αλλ’ όστις σε ραπίσει επί τη δεξιάν σιαγόναν, στρέψον αυτώ και την άλλην», που από πολλούς ερμηνεύεται ότι η τιμωρία του δράστη της επίθεσης ανήκει στο κράτος και όχι στο θύμα.

Σε μία συνολική θεώρηση της αυτοδικίας ως αντεκδίκησης στις μέρες μας, που πλέον οι κοινωνίες είναι οργανωμένες και δομημένες, με συντεταγμένα όργανα και διαχωρισμένη τη Δικαστική εξουσία, παρατηρείται έξαρση των φαινομένων όταν το κράτος Δικαίου αδυνατεί να προσφέρει ασφάλεια στον πολίτη και να διασφαλίσει τη σύλληψη και τη δίκαιη τιμωρία του δράστη.

Η εφαρμογή του Κανόνα όμως δεν είναι δυνατόν να ανατίθεται σε άλλον πέραν των Θεσμών καθώς οι σχετικοποιήσεις και οι εκπτώσεις σχετικά με την ανοχή της Πολιτείας σε τέτοιες πράξεις απειλούν τα θεμέλια της Δημοκρατίας.

Η βία αποτελεί δείκτη διαμόρφωσης του ηθικού επιπέδου των κοινωνικών ομάδων, ενώ οι κυρώσεις που επιβάλλονται υποδεικνύουν πού βρίσκονται τα ηθικά όρια κάθε κοινωνίας. (Emile D. Durkheim.)

Αποστολή της Πολιτείας είναι ακριβώς ο κατά το μέγιστο βαθμό περιορισμός της βίας στην κοινωνία με την επιβολή ανάλογων προς το έγκλημα κυρώσεων.

Η Θεά Αθηνά με την ψήφο της επέλυσε την ισοψηφία των πρώτων Δικαστών στον Άρειο Πάγο, αθωώνοντας τελικά τον Ορέστη για το φόνο της Κλυταιμνήστρας. Χιλιετίες μετά την ανάθεση της εξουσίας της Δικαιοσύνης από τους Θεούς στους Πολίτες-Δικαστές, η Πολιτεία οφείλει να περιορίσει τα φαινόμενα βίας και ανασφάλειας ώστε η έννοια της αυτοδικίας να έχει μόνο τη σημασία που της αποδίδει ο Ποινικός Κώδικας και όχι αυτή της αντεκδικήσεως από τον ίδιο τον πολίτη.   

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr