Εσωστρέφεια της Ελληνικής Δικαιοσύνης και ελπίδες από τον ανανεωμένο Άρειο Πάγο

Η νέα δικαστική χρονιά που μόλις ξεκίνησε βρίσκει το Ανώτατο ακυρωτικό Δικαστήριο της χώρας μας, τον Άρειο Πάγο, με σημαντικά ανανεωμένη σύνθεση αφού εισήλθαν  σε αυτό σχεδόν 20 νέοι Αρεοπαγίτες.

Μεγάλος αριθμός για ένα Δικαστήριο με λίγους δικαστές. Στους νέους Αρεοπαγίτες συμπεριλαμβάνονται και δικαστές με νομολογιακή τόλμη που παρήγαγαν νομολογία προσαρμοσμένη στα σύγχρονα δεδομένα ξεπερνώντας την παραδοσιακή συντηρητική νομολογιακή πρακτική των ελληνικών δικαστηρίων. Άραγε είναι τόσο σημαντική η ανανέωση ενός Ανωτάτου Δικαστηρίου για να γίνεται αναφορά και να ξεκινάει ένα κείμενο με αυτήν; 

Άρθρο του  ποινικολόγου  Βασίλη  Χειρδάρη*

Ο Άρειος Πάγος (ΑΠ) είναι ένα Δικαστήριο που έχει σημαντικούς και καλούς δικαστές. Στο Δικαστήριο αυτό έχουν υπηρετήσει και υπηρετούν και σπουδαίοι δικαστές. Το Ανώτατο αυτό Δικαστήριο της χώρας μας διαθέτει ένα προσόν υπεροχής απέναντι σε άλλα ανώτατα εθνικά δικαστήρια αλλά και ως προς το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Στρασβούργου. Εφαρμόζει, όχι πάντα με επιτυχία αλλά κατά κανόνα, την απαιτούμενη από το Σύνταγμα ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία στις αποφάσεις του.

Η αιτιολογία των δικαστικών αποφάσεων είναι σημαντική αφού περιορίζει τη δυνατότητα αυθαιρεσίας των δικαστών και δίνει στον πολίτη το δικαίωμα να διαπιστώσει με τα δικά του μάτια την δικαστική σκέψη και να την κριτικάρει.  Είναι ο καθρέπτης του Δικαστηρίου. Σε αντίθεση με τον ΑΠ, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) και η πλειοψηφία των εθνικών δικαστηρίων σε παγκόσμιο επίπεδο αρκούνται στην επαρκή αιτιολογία και δεν απαιτούν την ειδική και εμπεριστατωμένη. Ο ΑΠ όμως έχει μια παγκόσμια πρωτοτυπία. Τεκμηριώνει τις αποφάσεις που εκδίδει και στοιχειοθετεί την ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία του αποκλειστικά και μόνον με τη δική του νομολογία, χωρίς να αναφέρει στις αποφάσεις του καμία άλλη νομολογία άλλου εθνικού Δικαστηρίου, του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου του Στρασβούργου, κατωτάτων ελληνικών δικαστηρίων ή και του ΣτΕ. 

Έγραφα πριν χρόνια (2009) σε ένα άρθρο μου σε μεγάλο επιστημονικό περιοδικό:

«…ας δούμε τι αντιπροσωπεύει, ο ελληνικός Άρειος Πάγος … σε  ένα διεθνές και ευρωπαϊκό νομικό περιβάλλον, δεδομένης πλέον της αλληλεπίδρασης της νομολογίας, της παγκοσμιοποίησης και της ύπαρξης δεσμευτικών αποφάσεων ευρωπαϊκών δικαστηρίων δύο πολυκρατικών οργανισμών, ήτοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ και Πρωτοδικείο) και του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΕΔΔΑ). Στο πλαίσια αυτά το Ανώτατο Ακυρωτικό παρουσιάζει δύο όψεις. Η μία θετική αφορά την αιτιολογία των αποφάσεών του… . Υπάρχει δυστυχώς και η άλλη πλευρά του Ανωτάτου Δικαστηρίου που είναι η αρνητική. Ο ελληνικός Άρειος Πάγος έχει «κλείσει» ερμητικά τις πόρτες και τα παράθυρα της «Λεωφόρου Αλεξάνδρας». Εμφορείται από υψηλή εσωστρέφεια με αποτέλεσμα να αρνείται να δεχθεί τις νέες παγκόσμιες, ευρωπαϊκές και εθνικές νομολογιακές τάσεις και προκλήσεις των καιρών. Χαρακτηριστικό των αποφάσεών του που αποδεικνύουν το παραπάνω ισχυρισμό είναι η αυτοδυναμία της αυθεντίας του Δικαστηρίου. Δεν υπάρχει άλλο ανώτατο εθνικό δικαστήριο στην Ευρώπη όπου αποκλειστική πηγή της νομολογίας του να είναι ΜΟΝΟΝ η ΔΙΚΗ του νομολογία.

Η δική του προηγούμενη νομολογία αποτελεί το σύνολο της τεκμηρίωσης και της πηγής της νέας του νομολογίας! Έτσι αυτοαναπαράγει τον εαυτό του χωρίς επαρκή ανανέωση αφού δεν ενσωματώνει νομολογία από άλλα ανώτατα δικαστήρια άλλων χωρών, από διεθνή δικαστήρια ή επιτροπές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ούτε ακόμα και από το ΕΔΔΑ ή από το ΔΕΕ. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της εσωστρέφειας του Δικαστηρίου αποτελεί και η μη  αναφορά στην τεκμηρίωση των  αποφάσεών του ακόμα και επιστημονικών συγγραμμάτων ή απόψεων  Ελλήνων ή ευρωπαίων καθηγητών.

Η σε ελάχιστες αποφάσεις σποραδική αναφορά αποφάσεων ή επιστημονικών απόψεων επιβεβαιώνει τον κανόνα. Την  τακτική αυτή δεν ακολουθεί η Εισαγγελία του ΑΠ. Χαρακτηριστικό της ίδιας εσωστρέφειας αποτελεί και ο τρόπος ερμηνείας του Δικαστηρίου αυτού. Χρησιμοποιεί τον ίδιο παραδοσιακό και απαράλλακτο τρόπο ερμηνείας  από την εισαγωγή των βασικών κωδίκων χωρίς να ενστερνίζεται και να εφαρμόζει το νέο ερμηνευτικό τρόπο που  δεν στηρίζεται σε αναζητήσεις  της αρχαίας βούλησης του νομοθέτη αλλά την εφαρμογή του νόμου στις σύγχρονες απαιτήσεις.

Η σύγχρονη ερμηνεία απαιτεί να ερμηνεύεται η νομοθεσία υπό το φως των παρουσών συνθηκών λαμβάνοντας υπόψιν τα νέα ήθη, έθιμα, τις νέες αντιλήψεις και τις καινούργιες συνθήκες διαβίωσης. Το Δικαστήριο δηλαδή οφείλει να εγκαινιάσει την εκτεταμένη χρήση της εξελικτικής ερμηνείας που δίνει έμφαση στις σύγχρονες συνθήκες ως ένα σημαντικό παράγοντα της ερμηνείας και να προσδίδει σημασία στα κοινώς αποδεκτά μέτρα που θεμελιώνονται στις νομοθεσίες ιδίως των κρατών μελών της Ε.Ε. αλλά και του Συμβουλίου της Ευρώπης..». (δημοσιεύτηκε στο ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑ τομ. 2009, σελ. 1980επ.). Τι έχει γίνει άραγε όλα αυτά χρόνια; Το Ανώτατο Δικαστήριό μας δεν έχει καταφέρει να προσαρμοσθεί. Δεν έχει καταφέρει να αλλάξει τον τρόπο  τεκμηρίωσης της αιτιολογίας των αποφάσεών του ούτε και τον τρόπο της ερμηνείας του. Έχει ελάχιστες αναφορές κυρίως σε αποφάσεις του ΕΔΔΑ και του Δικαστηρίου της ΕΕ. Στηρίζει έτσι τον κανόνα που το διέπει με τις μικρές εξαιρέσεις. Εξακολουθεί να υποστηρίζει την αυθεντία του χωρίς να ανταποκρίνεται στις εξελίξεις. Αν δει κάποιος αποφάσεις του ΕΔΔΑ και των εθνικών δικαστηρίων σχεδόν όλων των χωρών είναι γεμάτες από νομολογία διεθνών δικαστηρίων και άλλων μεγάλων εθνικών δικαστηρίων (ΗΠΑ, Γερμανίας, Γαλλίας, Μ. Βρετανίας, Καναδά, Νοτίου Αφρικής, Αυστραλίας κ.α.) που τα βοηθούν να ανανεώσουν τη νομολογία τους μέσω των σύγχρονων δεδομένων λαμβάνοντας υπόψη τις εξελίξεις σε διεθνές επίπεδο. Ενδεικτικά αναφέρω ότι αν εισέλθει κάποιος στο site του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Ινδίας  και δει οποιαδήποτε απόφαση θα διαπιστώσει ότι κάθε παράγραφος της αιτιολογίας του συνοδεύεται από πλήθος αποφάσεων από όλο τον κόσμο, ενσωματώνοντας έτσι τις τελευταίες εξελίξεις.  Να επισημανθεί ότι σε αποφάσεις των άλλων Ανωτάτων εθνικών Δικαστηρίων δεν υπάρχει καμία απολύτως αναφορά ή παραπομπή σε απόφαση ελληνικού Δικαστηρίου. Είναι σαφής η «ανυπαρξία» των ελληνικών αποφάσεων στη νομολογία  άλλων, εκτός Ελλάδας, Δικαστηρίων αφού οι αποφάσεις των δικών μας Δικαστηρίων δεν παρουσιάζουν εξελικτική πορεία αλλά συντηρούν την ήδη παγιωμένη νομολογία.  Ενδεικτικές είναι οι αποφάσεις των ελληνικών Δικαστηρίων στην υπόθεση των γάμων των ομοφύλων που έγιναν στην Τήλο (η υπόθεση έχει ήδη οδηγηθεί στο Στρασβούργο), όπου όλα μας τα Δικαστήρια στήριξαν την αιτιολογία τους για ακύρωση του γάμου στις απόψεις του Μοδεστίνου, νομοδιδασκάλου των πρωτοχριστιανικών χρόνων, που υποστήριζε ότι ο γάμος είναι μόνον μεταξύ ανδρών και γυναικών και υφίσταται για όλο τους τον βίο.

Ο ορισμός όμως αυτός έχει ήδη ακυρωθεί νομικά και πρακτικά αφού επιτρέπεται το διαζύγιο σε όλο το κόσμο. Παρ΄όλα αυτά τα ελληνικά δικαστήρια στήριξαν την τεκμηρίωσή τους σε νομική άποψη των πρώτων αιώνων του χριστιανισμού, υποστηρίζοντας  το συντηρητισμό του παρελθόντος αγνοώντας τις σύγχρονες εξελίξεις και τις διεργασίες σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ανανέωση της σύνθεσης του ΑΠ δημιουργεί θετικές προσδοκίες. Το Ανώτατο Δικαστήριό μας χρειάζεται να «περάσει» από την παραδοσιακή συντηρητική νομολογιακή πρακτική  της αυθεντίας στους σύγχρονους καιρούς, όπου όλοι αφουγκράζονται όλους, και η νομολογία εξελισσόμενη προσαρμόζεται στα σύγχρονα δεδομένα. Κάτι τέτοιο όμως δεν μπορεί να συμβεί αν επαναλαμβάνομε τον εαυτό σας χωρίς να κοιτάμε γύρω μας.

Ο Άρειος Πάγος  διαθέτει και τις νομικές προσωπικότητες και τις δυνατότητες να ενταχθεί στο σύγχρονο νομικό ευρωπαϊκό περιβάλλον. Αυτό θα είναι καλό και για το ίδιο το Ανώτατο Δικαστήριό μας αλλά και  για όλους μας.

*Ποινικολόγος

Υ.Γ. Εύχομαι κάθε επιτυχία στο  νέο δικαστικό site, που δημιουργήθηκε από εξαίρετους δικαστικούς συντάκτες. Έχει όλα τα εχέγγυα να το πετύχει και να έχει μια σπουδαία πορεία στο νομικό χώρο, που τόσο το είχε ανάγκη  

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr