Ηλίας Γ. Αναγνωστόπουλος: Παρατηρήσεις στην κριτική που ασκείται σε διατάξεις του Νέου Σχεδίου Ποινικού Κώδικα
Σειρά παρατηρήσεων για επιμέρους διατάξεις του Νέου – υπό διαβούλευση- Ποινικού Κώδικα καταγράφει, για το dikastiko.gr ο καθηγητής Ποινικού Δικαίου και μέλος της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής, Ηλίας Αναγνωστόπουλος.
Αναλύει ο καθηγητής Ηλίας Αναγνωστόπουλος
Οι παρατηρήσεις αφορούν σε διατάξεις για τις οποίες έχει ασκηθεί έντονη κριτική από μέλη της νομικής κοινότητας αλλά και ΜΜΕ όπως π.χ το θέμα του ορισμού του βιασμού, της διεύθυνσης εγκληματικής οργάνωσης, της κατοχής μολότοφ , της δίωξης συγκεκριμένων αδικημάτων μόνον μετά από μήνυση του παθόντος , αλλά και του πλαισίου ποινών που προβλέπονται. Μάλιστα αναφέρει πως «το νέο σύστημα ποινών, δηλαδή, δεν είναι γενικώς «επιεικέστερο», όπως υποστηρίζουν κάποιοι, αλλά ορθολογικό, ειλικρινές, αναλογικό και πλέον αποτελεσματικό».
Ο καθηγητής Αναγνωστόπουλος απαντά για όλα:
- Βιασμός (άρθρο 336 ΣχΠΚ) – Εξαναγκασμός σε γενετήσια πράξη (άρθρο 343 ΣχΠΚ)
Βιασμός, με την κυριολεκτική του έννοια, είναι ο εξαναγκασμός άλλου σε γενετήσια πράξη με σωματική βία ή με την απειλή άμεσου σοβαρού κινδύνου για την ζωή ή την σωματική ακεραιότητα του θύματος. Ο δράστης του βιασμού καταργεί πλήρως την βούληση του θύματος και το υποτάσσει στην παράνομη επιθυμία του. Το έγκλημα αυτό τιμωρείται στον νέο ΠΚ, ως βαρύ κακούργημα, με κάθειρξη (5-15 έτη), ενώ, αν γίνει ομαδικά, με κάθειρξη 10 έως 15 έτη.
Ως κακούργημα τιμωρείται (άρθρο 338 ΣχΠΚ) και η κατάχρηση προσώπου που είναι ανίκανο να αντισταθεί (π.χ. λόγω ψυχικής νόσου, μέθης κλπ) σε γενετήσια πράξη.
Παράλληλα, προβλέπεται στο άρθρο 343 παρ. 1 ΣχΠΚ ως βαρύ πλημμέλημα (φυλάκιση 2-5 ετών) ο εξαναγκασμός σε γενετήσια πράξη, χωρίς σωματική βία ή σοβαρή απειλή, αλλά με κατάχρηση της θέσης εξουσίας του δράστη (εργοδότης, αστυνομικός, σωφρονιστικός υπάλληλος κ.α.) ή/και την ευάλωτη θέση του θύματος.
Επιπλέον (άρθρο 343 παρ. 2 ΣχΠΚ), ο εξαναγκασμός σε γενετήσια πράξη με οποιοδήποτε άλλο μέσο (πλην των ανωτέρω), π.χ. με την απειλή δημοσιοποίησης προσωπικών στιγμών, τιμωρείται με φυλάκιση 1-5 ετών.
Με τις διατάξεις αυτές παρέχεται πλήρης προστασία έναντι κάθε μορφής προσβολής της γενετήσιας αυτοδιάθεσης. Οι ποινές κλιμακώνονται, βεβαίως, αναλόγως προς την βαρύτητα της προσβολής, σύμφωνα με την θεμελιώδη αρχής της αναλογικότητας. Είναι φανερό ότι η απαξία του βιασμού είναι μεγαλύτερη από εκείνη του έμμεσου εξαναγκασμού σε γενετήσια πράξη, όπου η βούληση του θύματος δεν καταργείται αλλά περιορίζεται.
Με τον νέο ΠΚ ενισχύεται η προστασία της γενετήσιας ελευθερίας σε σύγκριση με τον ισχύοντα ΠΚ, στον οποίο δεν προβλέπεται καθόλου το έγκλημα της παρ. 2 του άρθρου 343 ΣχΠΚ, ενώ η παρ. 1 είναι διατυπωμένη στενότερα.
Η εξομοίωση του κατά κυριολεξίαν βιασμού με τις λοιπές (ηπιότερες) μορφές εξαναγκασμού θα ήταν χονδροειδής, θα παραβίαζε την αρχή της αναλογίας εγκλήματος και ποινής και εν τέλει ευτέλιζε το κύρος της ποινικής τιμωρίας.
- Ρατσιστικό έγκλημα / κίνητρο (άρθρα 79 παρ. 5, 184 παρ. 2 ΣχΠΚ)
Στο άρθρο 79 παρ. 5 του ΣχΠΚ προβλέπεται ότι κατά την επιμέτρηση της ποινής ως στοιχείο που λειτουργεί εις βάρος του καταδικασθέντος, δηλαδή ως στοιχείο επαύξησης της ποινής, λαμβάνεται υπόψη το ότι αυτός «τέλεσε έγκλημα κατά παθόντος, η επιλογή του οποίου έγινε λόγω των χαρακτηριστικών φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκείας, αναπηρίας, γενετήσιου προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου».
Με άλλα λόγια, το ρατσιστικό κίνητρο του δράστη επαυξάνει την επιβλητέα ποινή εντός του προβλεπόμενου πλαισίου για το αντίστοιχο έγκλημα.
Επιπλέον, στο άρθρο 184 παρ. 2 ΣχΠΚ καθιερώνεται ως βαρύτερη μορφή του εγκλήματος της διέγερσης το «αν με αυτήν επιχειρείται η τέλεση βιαιοπραγιών κατά ομάδας ή προσώπου που προσδιορίζεται με βάση τη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία, την εθνική ή εθνοτική καταγωγή ή το γενετήσιο προσανατολισμό, καθώς και αν ο υπαίτιος είναι θρησκευτικός λειτουργός». Η βαρύτερη αυτή μορφή του εγκλήματος δεν υπάρχει στον ισχύοντα ΠΚ.
Τέλος, ο νέος ΠΚ δεν καταργεί τον αντι-ρατσισιτικό ειδικό νόμο 4285/2014, ώστε εγκλήματα που προβλέπονται εκεί και δεν εμπίπτουν στον ΠΚ να εξακολουθούν να τιμωρούνται σύμφωνα με τις διατάξεις του.
Είναι λοιπόν φανερό ότι με το ΣχΠΚ η αντι-ρατσιστική νομοθεσία ενισχύεται και δεν εξασθενεί. Η κατάργηση του σημερινού –συστηματικά άστοχου- άρθρου 81Α δεν αφήνει κενό, διότι το ρατσιστικό κίνητρο συνεκτιμάται στη σωστή συστηματικά θέση του, δηλαδή στο άρθρο 79 ΣχΠΚ.
- Εγκληματική οργάνωση (άρθρο 187 ΣχΠΚ)
Στο άρθρο 187 ΣχΠΚ τιμωρείται με κάθειρξη 5 έως 10 ετών η συγκρότηση ή ένταξη σε εγκληματική οργάνωση. Η ίδια ποινή απειλείται για το εν λόγω έγκλημα και στον ισχύοντα ΠΚ. Στο Σχέδιο διευρύνεται μάλιστα το πεδίο εφαρμογής της διάταξης, διότι αυτή δεν εφαρμόζεται μόνο για τα απαριθμούμενα στον κατάλογο εγκλήματα, όπως συμβαίνει με την ισχύουσα διάταξη, αλλά για όλα τα κακουργήματα αδιακρίτως.
Η ιδιότητα του δράστη ως «διευθύνοντος» την οργάνωση δεν αποτελεί άλλο έγκλημα, αλλά αναφέρεται στον σημαίνοντα ρόλο του υπαιτίου εντός αυτής. Για αυτό στο ΣχΠΚ προβλέπεται ως επιβαρυντική περίσταση, δηλαδή ως παράγων που οδηγεί προς τα ανώτατα όρια της ποινής. Ενόψει του ότι στο ΣχΠΚ η το ανώτατο όριο της πρόσκαιρης κάθειρξης είναι 15 έτη (αντί των 20 στον ισχύοντα ΠΚ), το πλαίσιο ποινής -σε συνδυασμό προς την επιβαρυντική περίσταση- τελεί σε αναλογία με τις λοιπές ποινές του Σχεδίου.
Σημειωτέον ότι η ποινή αυτή απειλείται αυτοτελώς για μόνη την ένταξη κλπ στην οργάνωση. Το μέλος της οργάνωσης που τελεί και άλλο έγκλημα, θα τιμωρηθεί αθροιστικά και για αυτό. Τούτο ισχύει κατ’ εξοχήν για τον διευθύνοντα την εγκληματική οργάνωση, δεδομένου ότι κατά κανόνα η ιδιότητά του αυτή θα προκύπτει από τον καθοδηγητικό ρόλο του (π.χ. με την υπόδειξη στόχου) στην τέλεση άλλων εγκλημάτων.
- Κατοχή εκρηκτικών (άρθρο 272 ΣχΠΚ)
Η κατοχή κλπ εκρηκτικών τιμωρείται, ως βαρύ πλημμέλημα, με φυλάκιση 3 έως 5 ετών. Στο ΣχΠΚ οι ποινές φυλάκισης άνω των τριών ετών δεν αναστέλλονται ούτε μετατρέπονται σε χρήμα, όπως συμβαίνει στον ισχύοντα ΠΚ. Επομένως, ο συλλαμβανόμενος να κατέχει εκρηκτικές ύλες, αν καταδικαστεί, θα οδηγείται στη φυλακή (αν δεν συντρέχουν λόγοι μείωσης της ποινής) και μάλιστα με ταχύτερες διαδικασίες από ό,τι σήμερα.
Εννοείται εξάλλου ότι αν ο δράστης δεν κατείχε απλώς εκρηκτικές βόμβες, αλλά έριξε τέτοιες βόμβες (μολότωφ κλπ) εναντίον άλλων, θα τιμωρηθεί αθροιστικά και για το αντίστοιχο έγκλημα, που είναι κατά κανόνα κακούργημα (έκρηξη, εμπρησμός, βαρειά σκοπούμενη σωματική βλάβη, απόπειρα ανθρωποκτονίας κλπ) ανάλογα με τις ειδικότερες περιστάσεις κάθε υπόθεσης.
Το άρθρο 272 αφορά μόνον την απλή κατασκευή ή κατοχή εκρηκτικών, η οποία τιμωρείται ως βαρύ πλημμέλημα, όπως συμβαίνει και με την απλή παράνομη κατοχή όπλου. Παράλληλα, θα εξακολουθεί ισχύει το άρθρο 15 του νόμου περί όπλων και εκρηκτικών, σύμφωνα με το οποίο η κατασκευή, διακίνηση, κατοχή κλπ όπλων ή εκρηκτικών για τον εφοδιασμό ομάδων κλπ τιμωρείται με κάθειρξη (έως 15 έτη). Το κείμενο του άρθρου 15 παρ. 1 έχει ως εξής:
«΄Οποιος εισάγει, κατέχει, κατασκευάζει, μετασκευάζει, συναρμολογεί, εμπορεύεται, παραδίδει, προμηθεύει ή μεταφέρει πολεμικά τουφέκια, αυτόματα, πολυβόλα, πιστόλια, περίστροφα, χειροβομβίδες, πυρομαχικά, εκρηκτικές ύλες, εκρηκτικούς μηχανισμούς και λοιπά είδη πολεμικού υλικού, με σκοπό τη διάθεσή τους σε τρίτους για διάπραξη κακουργήματος ή με σκοπό τον παράνομο εφοδιασμό ομάδων, οργανώσεων, σωματείων ή ενώσεων προσώπων, τιμωρείται με κάθειρξη, αν η πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα από άλλη διάταξη. Με την ίδια ποινή τιμωρείται και όποιος, για τον ίδιο σκοπό, λαμβάνει, αποκρύπτει ή με οποιονδήποτε τρόπο δέχεται τα ανωτέρω αντικείμενα…».
Ο συνδυασμός των προαναφερόμενων διατάξεων δείχνει ότι δεν υπάρχει τιμωρητικό «κενό» για την υπό συζήτηση παραβατική συμπεριφορά.
- Κατ’ έγκληση δίωξη περιουσιακών εγκλημάτων
Στον νέο ΠΚ τα περισσότερα περιουσιακά εγκλήματα διώκονται κατ’ έγκληση όταν στρέφονται εναντίον ιδιωτών (φυσικών ή νομικών προσώπων) και αυτεπαγγέλτως –χωρίς εξαίρεση (η τυπογραφική παραδρομή σε σχέση με τα άρθρα 390 παρ. 2 και 386Α παρ. 3 για την απιστία και την ηλεκτρονική απάτη κατά του Δημοσίου έχει ήδη διευκρινιστεί από τον Υπουργό Δικαιοσύνης)- όταν στρέφονται εναντίον του Δημοσίου, νπδδ ή ΟΤΑ. Η ρύθμιση είναι συνεπής με τον χαρακτήρα των ατομικών αγαθών που προσβάλλουν οι εν λόγω πράξεις. Στην πράξη άλλωστε και υπό το σημερινό καθεστώς ο κανόνας είναι ότι το περιουσιακό έγκλημα αναγγέλλει ο ίδιος ο παθών.
Η κριτική που διατυπώνεται σε σχέση με την κλοπή που καταλαμβάνεται επ’ αυτοφώρω είναι εν πολλοίς ανακριβής. Πράγματι, τόσο η Αστυνομία όσο και ο παθών ή οποιοσδήποτε τρίτος έχουν ασφαλώς δικαίωμα να αποκρούσουν τον δράστη που καταλαμβάνεται επ’ αυτοφώρω, δηλαδή να τον αποκρούσουν, να τον καταδιώξουν και να ανακτήσουν, ασκώντας την αναγκαία βία, τα κλοπιμαία, σύμφωνα με τις γενικής εφαρμογής διατάξεις της άμυνας και της άμυνας υπέρ τρίτου (άρθρο 22 του ΠΚ).
Πρακτικό ζήτημα μπορεί να γεννηθεί μόνο σε σχέση με την εν συνεχεία σύλληψη του δράστη και την υπαγωγή του στην αυτόφωρη διαδικασία στις (μη συνήθεις) περιπτώσεις, όπου ο παθών είναι απών και δεν ανευρίσκεται ώστε να υποβάλει με απλή προφορική δήλωση έγκληση. Για αυτές τις περιπτώσεις θα ληφθεί μέριμνα στην τελική διατύπωση του κειμένου του νέου ΠΚ.
Σημειωτέον ότι με τον νέο Κώδικα Ποινικής Δικονομίας καταργείται το παράβολο της εγκλήσεως που ισχύει σήμερα και άρα ο παθών δεν θα επιβαρύνεται με έξοδα.
- Νέο ποινολόγιο
Η αναμόρφωση του κεφαλαίου των ποινών είναι η σημαντικότερη, ίσως, τομή που επιχειρείται με το ΣχΠΚ.
Το ισχύον καθεστώς είναι ανορθολογικό, αναποτελεσματικό αλλά και άδικο. Απειλούνται –ονομαστικά!- δρακόντειες ποινές (μη συγκρίσιμες με τον Ευρωπαϊκό μέσον όρο), για τις οποίες όμως παρέχονται γενναιόδωρες «εκπτώσεις» (επίσης μη συγκρίσιμες με τον Ευρωπαϊκό μέσον όρο), με τρεις μορφές. Πρώτον, με την «μετατροπή» όλων των ποινών φυλάκισης (έως πέντε έτη!) σε χρήμα. Δεύτερον, με την υπερβολική μείωση του τμήματος της ποινής που πρέπει να εκτιθεί εντός της φυλακής (μίνιμουμ 1/3 της ποινής). Τρίτον, με τακτικούς «έκτακτους» νόμους, οι οποίοι παρέχουν ακόμη μεγαλύτερες εκπτώσεις από τις προηγούμενες.
Το Σχέδιο ΠΚ προβλέπει για τα πλημμελήματα ως κύριες ποινές την χρηματική ποινή, την κοινωφελή εργασία και την φυλάκιση. Η φυλάκιση άνω των τριών ετών δεν αναστέλλεται ούτε μετατρέπεται αλλά πρέπει υποχρεωτικά να εκτιθεί εντός της φυλακής. Μετά την έκτιση του 1/10 αυτής, ο καταδικασθείς μπορεί να ζητήσει από το δικαστήριο να μετατραπεί το υπόλοιπό της σε παροχή κοινωφελούς εργασίας. Το δικαστήριο δέχεται την αίτηση αυτή μόνον αν ο καταδικασθείς δεν θεωρηθεί επικίνδυνος.
Για τα κακουργήματα προβλέπονται ως ποινές η πρόσκαιρη κάθειρξη (5-15 έτη) και η ισόβια κάθειρξη, η δεύτερη για τα βαρύτατα εξ αυτών. Το εντός φυλακής υποχρεωτικά εκτιτέο πραγματικό τμήμα της πρόσκαιρης κάθειρξης είναι τα 2/5 αυτής έναντι του σημερινού 1/3 (αύξηση 20%). Έτσι, για παράδειγμα, κάποιος που καταδικάστηκε σε 10ετή κάθειρξη με τον σημερινό ΠΚ, εκτίει κατ’ ελάχιστον 3 έτη και 4 μήνες εντός φυλακής, ενώ με τον νέο ΠΚ το ελάχιστο είναι 4 έτη. Ακόμη, επί πολλαπλών ισοβίων, το σημερινό ελάχιστο είναι 19 έτη, ενώ με το ΣχΠΚ γίνεται 25 έτη, για να αντιμετωπιστούν οι περιπτώσεις π.χ. καταδικασθέντων για σειρά ανθρωποκτονιών.
Το νέο σύστημα ποινών, δηλαδή, δεν είναι γενικώς «επιεικέστερο», όπως υποστηρίζουν κάποιοι, αλλά ορθολογικό, ειλικρινές, αναλογικό και πλέον αποτελεσματικό.
Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr
