Ιωάννης Μοροζίνης: Μία εκτεταμένη μεταρρύθμιση

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Εφόσον υπάρχει η φιλοδοξία να εισαχθεί ένα νέο κεντρικό ποινικό νομοθέτημα είναι ακατανόητη η εμμονή στη διατήρηση της αρίθμησης των άρθρων. Η εισαγωγή ενός νέου ποινικού κώδικα με ασυνέχεια στην αρίθμηση των άρθρων και με την επισήμανση υπό τα κενά άρθρα ότι αυτά καταργούνται (!) συνιστά παγκόσμια πρωτοτυπία. Είτε ο ΠΚ του 1950 θα καταργηθεί εν συνόλω και θα αντικατασταθεί εν συνόλω είτε όχι. Συνεπώς ορθότερο θα ήταν να γίνεται λόγος για μία εκτεταμένη μεταρρύθμιση (στο πρότυπο της μεγάλης ποινικής μεταρρύθμισης που έλαβε χώρα στη Γερμανία τη δεκαετία του 1970) του ισχύοντος ποινικού κώδικα παρά για ένα νέο ποινικό κώδικα.

Αναλύει ο δικηγόρος Ιωάννης Μοροζίνης

2. Το κεντρικό ποινικό μας νομοθέτημα απηχεί τις ιδέες των δεκαετιών 1920-1930 σχετικά με το ποια έννομα αγαθά είναι τα σημαντικότερα και πρέπει να προστατεύονται στο κεντρικό ποινικό νομοθέτημα διά της τυποποίησης των αντίστοιχων εγκλημάτων, εν αντιθέσει με τα περιθωριακά εγκλήματα, που ρυθμίζονται στους ειδικούς ποινικούς νόμους (στο παράπλευρο ποινικό δίκαιο – Nebenstrafrecht). Από την άποψη αυτή θα έπρεπε να ενταχθούν ενδεχομένως στον ποινικό κώδικα και άλλες κατηγορίες εγκλημάτων, ιδίως τα εγκλήματα κατά του περιβάλλοντος. Επίσης θα έπρεπε τα εγκλήματα που στρέφονται κατά πληροφοριακών συστημάτων και δεδομένων να ενταχθούν σε ιδιαίτερο κεφάλαιο.
3. Η κατάργηση των πταισμάτων κινείται σίγουρα προς την ορθή κατεύθυνση.
4. Το Γενικό Μέρος θα πρέπει μεν να δίνει μία κατεύθυνση, όμως θα πρέπει ταυτόχρονα να αφήνει ζωτικό χώρο για την ανάπτυξη της ποινικής δογματικής. Παρατηρείται σε μερικά σημεία του σχεδίου η προσπάθεια επιβολής απόψεων για ζητήματα που υπάρχει ζωηρός επιστημονικός διάλογος. Λ.χ.:

• Η ρύθμιση του άρθρου 25Α ΠΚ, που προσπαθεί να επιβάλλει μία μειοψηφική άποψη, καταλύει τη διάκριση μεταξύ πλάνης περί την ύπαρξη ή την έκταση του κανόνα και πλάνης περί πραγματικών περιστατικών. Ο δε επιχειρούμενος εξοβελισμός των υποκειμενικών στοιχείων δικαιολόγησης αποσκοπεί εμμέσως στο να δημιουργήσει επιχείρημα για όσους αρνούνται την ύπαρξη υποκειμενικών στοιχείων του αδίκου γενικώς (και αρνούνται τη λειτουργία του δόλου ως γενικού υποκειμενικού στοιχείου του αδίκου). 
• Η ρύθμιση του άρθρου 45 ΠΚ προσπαθεί να θέσει φραγμό σε οποιαδήποτε ουσιαστική αντικειμενική θεωρία για την αυτουργία, μολονότι ο προσδιορισμός του κεντρικού προσώπου του εγκληματικού συμβάντος με ουσιαστικά κριτήρια ανταποκρίνεται στη σύγχρονη διεθνή τάση (όπως αποτυπώνεται λ.χ. στο Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου). 

ΕΠΙ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΜΕΡΟΥΣ

άρθρο 5

Ορθή η κατάργηση της παραγράφου 3, η οποία είχε ως συνέπεια την αλόγιστη επέκταση της δικαιοδοσίας των ελληνικών ποινικών δικαστηρίων σε όλα ανεξαιρέτως τα εγκλήματα που τελούνται μέσω διαδικτύου, ανεξάρτητα από την ύπαρξη εύλογου συνδέσμου με την ελληνική έννομη τάξη.

άρθρο 33

Κινείται προς την ορθή κατεύθυνση η τυποποίηση γενικού λόγου συγγνώμης λόγω βουλητικής αδυναμίας συμμόρφωσης, πλην όμως θα έπρεπε ίσως η διατύπωση να είναι πιο λιτή και να αφεθεί η επεξεργασία των προϋποθέσεων εφαρμογής στην ποινική δογματική. Εξάλλου, η εξάρτηση της (γενικής) βουλητικής αδυναμίας συμμόρφωσης από την στάθμιση μεταξύ της προσβολής εννόμου αγαθού από την πράξη του δράστη και εκείνης που απετράπη με αυτή, παραβλέπει ότι παρόμοια ψυχική πίεση που οδηγεί σε βουλητική αδυναμία συμμόρφωσης μπορεί να υφίσταται και σε περιπτώσεις που δεν υπάρχει η απαιτούμενη από τη διάταξη αναλογία πραγματωθείσας και αποτραπείσας προσβολής.

άρθρο 45

Είναι προτιμότερη η ισχύουσα διατύπωση, η οποία αφήνει περιθώριο στις ουσιαστικές αντικειμενικές θεωρίες. Ίσως μάλιστα θα έπρεπε να ρυθμιστεί ρητά η άμεση και η έμμεση αυτουργία με τρόπο που να καταλείπει ομοίως περιθώριο ανάπτυξης ουσιαστικών αντικειμενικών θεωριών σύμφωνα με τη διεθνή τάση.

άρθρο 46

Εφόσον με το άρθρο 45 επιχειρείται κατ’ ουσίαν η θωράκιση της τυπικής αντικειμενικής θεωρίας, είναι αντιφατικός ο περιορισμός του πεδίου εφαρμογής της άμεσης συνέργειας η οποία θεσπίστηκε στον ισχύοντα ΠΚ, προκειμένου να καλυφθούν περιπτώσεις ουσιαστικής συναυτουργίας, οι οποίες αποκλείονταν από την ποινή του αυτουργού με βάση το τυπικό αντικειμενικό κριτήριο. Σε συνδυασμό με όσα αναφέρθηκαν υπό το άρθρο 45 η άμεση συνέργεια θα έπρεπε να καταργηθεί εντελώς.

άρθρο 48

Το άρθρο 48 ήδη στη θεωρία κατακρίνεται ως περιττό και θα έπρεπε να απαλειφθεί.

άρθρο 84

Το ελαφρυντικό της παρ. 3 θα έπρεπε να αναγνωρίζεται σε κάθε περίπτωση παράβασης της αρχής της δίκαιης δίκης (6 ΕΣΔΑ) κατά τρόπον που διαταράσσεται η ισορροπία της ποινικής διαδικασίας εις βάρος του κατηγορουμένου. Ο περιορισμός του πεδίου εφαρμογής της διάταξης μόνο στην πτυχή της εύλογης διάρκειας δεν δικαιολογείται. Θα μπορούσε να ισχύει το ίδιο λ.χ. σε περιπτώσεις αθέμιτης παγίδευσης ή παράβασης του τεκμηρίου της αθωότητας.

ΕΠΙ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΜΕΡΟΥΣ

άρθρα 256-390-375

Ορθή η κατάργηση του άρθρου 256 ΠΚ, η οποία υπήρχε μεν στον βαυαρικό Ποινικό Κώδικα, απ’ όπου μεταλαμπαδεύτηκε στον Ποινικό Νόμο και από εκεί στον Ποινικό Κώδικα του 1950, αλλά δεν υπήρχε σε κανέναν από τους γερμανικούς Ποινικούς Κώδικες του ενιαίου Γερμανικού Κράτους (από το 1871 και μετά). Πλην όμως, αν άρθρο 390 εξακολουθήσει να ερμηνεύεται μόνο υπό το πρίσμα της θεωρίας της κατάχρησης αντιπροσωπευτικής εξουσίας (εξωτερικές δικαιοπρακτικές συμπεριφορές) θα μείνουν ακάλυπτες περιπτώσεις υλικών πράξεων από δημόσιους υπαλλήλους (λ.χ. είσπραξη εσόδων), οι οποίες έως τώρα υπάγονταν στο άρθρο 256 ΠΚ, που κάλυπτε έτσι και περιπτώσεις διάρρηξης πίστεως.

Με δεδομένο ότι α) στη σύγχρονη εποχή οι περιουσιακές αξίες δεν συνδέονται συνήθως με υλικό αντικείμενο και β) η υπεξαίρεση “λογιστικού χρήματος” και εν γένει άυλων περιουσιακών στοιχείων καταλήγει σε απαγορευμένη αναλογία, θα έπρεπε ίσως να εισαχθεί διάταξη κατά το γερμανικό πρότυπο στο άρθρο περί απιστίας που να τιμωρεί ρητά εκτός από την κατάχρηση της αντιπροσωπευτικής εξουσίας και την διάρρηξη πίστεως (συμπεριφορές εσωτερικές ή/και υλικές), με αντίστοιχο περιορισμό του πεδίου εφαρμογής της υπεξαίρεσης (προσθήκη ρήτρας επικουρικότητας).   

*ΔΝ Δικηγόρος, Μέλος Δ.Σ. του ΙΔΠΔ

*Εισήγηση στην εκδήλωση του Ινστιτούτου Ευρωπαϊκού και Διεθνούς Ποινικού Δικαίου στις 27.3.2019

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr