“Ηγεσία Δικαιοσύνης”: Αυτό είναι το άρθρο του καθηγητή Πάνου Λαζαράτου στο οποίο αναφέρθηκε ο Αλέξης Τσίπρας

Ο Αλέξης Τσίπας στην συνέντευξή  του στην ΕΡΤ επιχειρηματολογώντας υπέρ του νομικού δικαιώματος της κυβέρνησης να επιλέξει τώρα την ηγεσία του Αρείου Πάγου, αναφέρθηκε στο άρθρο του καθηγητή Πάνου Λαζαράτου, το οποίο δημοσιεύτηκε στο dikastiko. gr στις 30 /5/2019.

Το άρθρο έχει ως εξής:

Πάνος Λαζαράτος: Περί της επιλογής Ανωτάτων Δικαστών από την παρούσα Κυβέρνηση

Τίθεται το ζήτημα κατά πόσον η παρούσα κυβέρνηση έχει νομικώς την δυνατότητα να ασκήσει την αρμοδιότητα του άρθρου 90§5 Συντ. Ήτοι, αν μπορεί νομικώς το σημερινό Υπουργικό Συμβούλιο να προτείνει τον νέο Πρόεδρο και Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου καθώς και τους αντιπροέδρους των τριών Ανωτάτων Δικαστηρίων ή μήπως την αρμοδιότητα αυτή θα πρέπει να ασκήσει το Υπουργικό Συμβούλιο της νέας κυβερνήσεως που θα αναδειχθεί από τις εκλογές της 30^ης Ιουνίου ή 7^ης Ιουλίου.

Αναλύει ο καθηγητής Πάνος Λαζαράτος*

Επί του ερωτήματος αυτού οι δύο εκφρασθείσες σεβαστές και τεκμηριωμένες απόψεις διαπρεπών συνταγματολόγων ήσαν αρνητικές. Τόσο ο Ν. Αλιβιζάτος όσο και ο Α. Μανιτάκης υποστηρίζουν ότι το σημερινό Υπουργικό Συμβούλιο δεν έχει τέτοια αρμοδιότητα.  Η απάντησή μου στο ερώτημα αυτό επί αμιγώς νομικού επιπέδου είναι, αντιθέτως, θετική για τους ακόλουθους τουλάχιστον λόγους: 

1. Την αρμοδιότητα αυτή απονέμει το άρθρο 90§5 Συντ. στο εκάστοτε Υπουργικό Συμβούλιο δίχως κανένα χρονικό περιορισμό. Όσο υπάρχει Υπουργικό Συμβούλιο, τούτο μπορεί να ασκεί την αρμοδιότητα του άρθρου 90§5 Συντ. Το γράμμα του Συντάγματος δίδει, συνεπώς, κατ’ αρχήν θετική και όχι αρνητική απάντηση. 

2. Το άρθρο 88§5 εδ.βˈ Συντ., το οποίο ορίζει ότι το 67^ο έτος της ηλικίας των δικαστών συμπληρώνεται την 30^η Ιουνίου του έτους αποχωρήσεως του δικαστικού λειτουργού δεν δίδει απάντηση επί του ερωτήματος.

Κανένας συνταγματικός κανόνας δικαίου δεν ορίζει ότι η αρμοδιότητα του άρθρου 90§5 Συντ. θα πρέπει να ασκείται υποχρεωτικώς μετά την πάροδο του 67^ου έτους κατ’ άρθρο 88§5 εδ.βˈ. Μπορεί κάλλιστα να ασκείται και λίγο πριν το χρονικό αυτό όριο, πράγμα που κατ’ αρχήν διευκολύνει την συνέχεια της ομαλής λειτουργίας των Δικαστηρίων και δεν αφήνει ακέφαλα Ανώτατα Δικαστήρια. Αυτό που ορίζεται είναι ότι η νέα θέση θα καλυφθεί μετά την 30.6. Τίποτε άλλο.

Το άρθρο 88§5 εδ.βˈ δεν έχει κατ’ αρχήν άμεση σχέση με το τεθέν ερώτημα, αλλά και τα  επιχειρήματα που μπορούν να συναχθούν από αυτό μπορεί να είναι σε αντίθετη κατεύθυνση και ισοσθενή. Το γεγονός ότι στην πράξη συνηθίζεται η άσκηση της αρμοδιότητας του Υπουργικού Συμβουλίου μετά την 30.6. δεν συνιστά νομικώς σημαντικό επιχείρημα, παρά μόνο στην περίπτωση που ισχυριστεί κανείς ότι υφίσταται σχετικό συνταγματικό έθιμο ή συνθήκη του Πολιτεύματος, πράγμα το οποίο προδήλως δεν συμβαίνει.

Σε κάθε περίπτωση, η εκλογή της κυρίας Θάνου (προ της 30.6) δεν μπορεί να θεωρηθεί αντισυνταγματική. 

3. Αν λοιπόν, όπως πιστεύω η παρούσα Κυβέρνηση δεν εμποδίζεται νομικώς από καμιά διάταξη του Συντάγματος να ασκήσει την χρονικώς απεριόριστη στην διάρκεια της θητείας της αρμοδιότητα του άρθρου 90§5 Συντ. τίθεται το ερώτημα, αν κάποια άλλη γραπτή ή άγραφη συνταγματική αρχή μπορεί να μεταβάλει αυτό το συμπέρασμα.

Τέτοια αρχή επί  νομικού επιπέδου δεν υφίσταται κατά την γνώμη μου για τους ακόλουθους λόγους: 

• Κανένας κανόνας δικαίου συνταγματικός ή μη δεν επιβάλλει στην Κυβέρνηση να περιοριστεί στην διαχείριση τρεχουσών και μόνο υποθέσεων. Τέτοιος περιορισμός δεν προβλέπεται πουθενά στο Σύνταγμα και θα δημιουργούσε απίστευτη ανασφάλεια δικαίου, λόγω της ασάφειας του όρου «τρέχουσες υποθέσεις» και κατ’ επέκταση των ορίων του (μάλλον αυθαιρέτου) περιορισμού. Κανένα Δικαστήριο δεν θα θεωρούσε αντισυνταγματικές ενέργειες που θα ευρίσκοντο κατά την υποκειμενική εκτίμηση του εκτός του ορίου των «τρεχουσών υποθέσεων» που είναι όριο ακαθόριστο, αδιευκρίνιστο, αμελέτητο και μη προβλεπόμενο συνταγματικά ως έδει.

Ακόμα και αν ως «τρέχουσες υποθέσεις» εθεωρούντο μόνο η προετοιμασία των εκλογών(α) και η ομαλή διεκπεραίωση των νομοθετικά προβλεπόμενων (β) υποχρεώσεων, ακόμα και αν κανείς εδέχετο, δίχως καμία νομική θεμελίωση την θεωρία των «τρεχουσών υποθέσεων», θα παρέμενε ανοιχτό το γιατί να μην ανήκουν στις τρέχουσες αυτές υποθέσεις και συνταγματικά προβλεπόμενες αρμοδιότητες όπως αυτή που ρητώς απονέμεται στο άρθρο 90§5 Συντ., για την οποία κάλλιστα μπορεί να υποστηριχθεί ότι φρόνιμο (και πάντως συνταγματικά επιτρεπτό) είναι να ασκείται λίγο πριν και όχι μετά την πάροδο της 30.6. Πολλώ μάλλον που ουδείς γνωρίζει πότε θα υπάρξει Κυβέρνηση και πόσο μπορεί να μείνουν ακέφαλα τα Ανώτατα Δικαστήρια. 

• Το επιχείρημα ότι το άρθρο 90§5 Συντ. συνιστά εξαίρεση εκ του άρθρου 26 Συντ. για αυτό και πρέπει να ερμηνεύεται στενά δεν με βρίσκει σύμφωνο για πληθώρα λόγων:
  1. Όλες οι διατάξεις του Συντάγματος είναι ίσες. Το άρθρο 90§5 Συντ. συγκεκριμενοποιεί μορφή διασταυρώσεως λειτουργιών. Δεν συνιστά εξαίρεση. Σε κάθε περίπτωση ο κανόνας singularia non sunt extendenda είναι μεθοδολογικώς ξεπερασμένος.
  2. Αλλά και να συνιστούσε εξαίρεση η στενή ή ευρεία ερμηνεία του δεν δίδει καμία απάντηση στο ερώτημα. Στενή ερμηνεία του άρθρου 90§5 Συντ. δεν σημαίνει ότι ένα Υπουργικό Συμβούλιο στο τέλος της θητείας του δεν μπορεί να ασκεί αρμοδιότητα που ρητώς του δίδεται για ολόκληρη την θητεία του. Αυτή δεν είναι ούτε στενή ούτε ευρεία ερμηνεία. Είναι ερμηνεία contra legem κατά την γνώμη μου. 

4. Στην πραγματικότητα αυτό που έμμεσα υποστηρίζεται είναι η τελολογική συστολή της διατάξεως του άρθρου 90§5 Συντ., προσθέτοντας σε αυτό practer legem την ακόλουθη φράση. Απαγορεύεται να ασκήσει την αρμοδιότητα του άρθρου 90§5 Συντ. Υπουργικό Συμβούλιο Κυβερνήσεως που έχει προκηρύξει εκλογές.

Τούτη η ερμηνεία είναι, κατά τη γνώμη μου, εσφαλμένη διότι κάτω από αυτή υποκρίπτεται η ακόλουθη υποτιθέμενη τελολογία.

Κάθε Κυβέρνηση προτείνει τους Δικαστές της αρεσκείας της και ηθικοπολιτικά ορθό είναι μια απερχόμενη Κυβέρνηση να αφήνει την πρόταση αυτή στην επόμενη. Τούτη η τελολογία είναι λαθεμένη και σε κάθε περίπτωση δεν μπορεί να στηρίζει τελολογική συστολή του άρθρου 90§5 Συντ. για τους ακόλουθους λόγους: 

• Διότι νομικώς και ηθικώς και πολιτικώς δεοντικά κάθε κυβέρνηση πρέπει να προτείνει τους άριστους και όχι τους αρεστούς. Η ενδεχόμενη στρεβλή ή παθογενής οντολογία δεν μπορεί να επηρεάζει την δεοντολογία και την ερμηνεία του άρθρου 90§5 Συντ. που λαμβάνει και πρέπει να λαμβάνει χώρα επί δεοντικού επιπέδου. 

• Ακόμα και οι Κυβερνητικές Πράξεις, όπως αυτές του άρθρου 90§5 Συντ., μπορεί να μην ελέγχονται δικαστικώς, πρέπει όμως να είναι νόμιμες. Τυχόν παρανομία τους οδηγεί σε αστική ευθύνη του κράτους κατ’ άρθρο 105 ΕισΝΑΚ. Νόμιμη είναι η απόφαση που στηρίζεται σε κριτήρια αξίας και όχι μια απόφαση με αμιγώς «πολιτικά» κριτήρια. Όσο ανήθικη και τελικώς «παράνομη» είναι μια απόφαση του απερχόμενου Υπουργικού Συμβουλίου που προτείνει τον «ανάξιο δικό της», όμοιο επειδή τον θεωρεί «δικό της», τόσο ανήθικη και παράνομη είναι η απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου της νέας Κυβερνήσεως που πράττει το αυτό. Όμως το Σύνταγμα ερμηνεύεται δεοντικά και όχι επί τη βάσει στρεβλής οντολογίας. Όλοι οι προς επιλογή δικαστές είναι εξίσου ανεξάρτητοι και δεοντικά επιλέγονται οι αξιότεροι! Τίποτε άλλο! 

• Αλλά και επί τη βάσει μιας στρεβλής οντολογίας να ερμηνευόταν το Σύνταγμα, πράγμα νομικώς εσφαλμένο, ούτε και αυτό μπορεί να δικαιολογήσει διορθωτική ερμηνεία του άρθρου 90§5 Συντ., δια τελολογικής συστολής. Το ερμηνευτικό αυτό εγχείρημα είναι δυσχερέστατο, έχει αυστηρές προϋποθέσεις και ποτέ δεν περιορίζει χρονικώς ρητώς απονεμόμενες συνταγματικές αρμοδιότητες. Ερμηνείες επί στρεβλής οντολογίας οδηγούν σε ερμηνευτικά σφάλματα που διαιωνίζουν την στρεβλότητα, αντί να την επαναφέρουν στο ορθό δεοντικώς επίπεδο. Εν πάση περιπτώσει αν ο συνταγματικός νομοθέτης επιθυμούσε τέτοιον περιορισμό θα έπρεπε να τον θεσπίσει ρητώς. Ρητώς και με απόλυτη σαφήνεια. Κατ’ ακολουθίαν, το παρόν Υπουργικό Συμβούλιο νομικώς δικαιούται κατ΄ αρθρον 90§5 Συντ. να ασκήσει τις εκεί ανατιθέμενες σε αυτό αρμοδιότητες. Τελολογική συστολή ρητής αρμοδιότητας είναι μεθοδολογικώς ανεπίτρεπτη. Τούτο δεν σημαίνει βεβαίως ότι υποχρεούται να το κάνει. Αν θέλει αφήνει την άσκηση της αρμοδιότητας αυτής στην επόμενη Κυβέρνηση. 

Το παρόν άρθρο δεν ασχολείται με το ηθικώς ή πολιτικώς ορθόν της επιλογής ή με την αντιφατική συμπεριφορά πολιτικών προσώπων, πράγμα συνηθέστατο στην πολιτική. Ο συγγραφέας είναι νομικός και όχι πολιτικός.

Το παρόν άρθρο επιθυμεί να διαχωρίσει μεταξύ νομικού και πολιτικού επιχειρήματος. Τούτος ο διαχωρισμός είναι αναγκαίος και αναδεικνύει την αυτοτέλεια και χρησιμότητα της νομικής επιστήμης που πρέπει να διακρίνεται με επιμονή και συνέπεια από συγγενείς επιστήμες, επιχειρήματα και γνωστικά πεδία.

Ο συγγραφέας του κειμένου αυτού επιθυμεί να απαντά τα νομικά ερωτήματα επί αμιγώς νομικού επιπέδου.

Και το τεθέν ερώτημα είναι αμιγώς νομικό.

*Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr