Ηλίας Αναγνωστόπουλος: Προφυλάκιση και τιμωρία

“Η ιδέα ότι η προφυλάκισις είναι κατά το πλείστον ανώφελος και αδικαιολόγητος, δυναμένη να καταστή ενίοτε και καταστροφική, αποτελεί πλέον πεποίθησιν εις τους ασχολουμένους με την επιστήμην και την εφαρμογήν του νόμου. Η προφυλάκισις αποτελεί βαρείαν προσβολήν της ατομικής ελευθερίας ενός προσώπου το οποίον κατά τεκμήριον θεωρείται αθώον, μέχρι της υπό του αρμοδίου δικαστηρίου κηρύξεως της ενοχής και καταδίκης του”.

Τα προηγούμενα διαλαμβάνονται στην Εισηγητική Έκθεση του Υπουργού Δικαιοσύνης Γ. Σταμάτη στον μετέπειτα Ν. 1128/1981, με τον οποίον αναμορφώθηκε το δίκαιο της υπό τον ΚΠΔ προφυλακίσεως, προκειμένου να περιοριστεί στο απολύτως αναγκαίο μέτρο η χρήση αυτού του «εξαιρετικού δικονομικού μέτρου» και να εναρμονιστεί η ημεδαπή νομοθεσία προς τις επιταγές της ΕΣΔΑ. Ο θεσμός μετονομάστηκε σε «προσωρινή κράτηση», διότι, σύμφωνα με την Εισηγητική Έκθεση, «ο όρος προφυλάκισις … φαίνεται ως να αποτελή πρόδρομον μιάς οριστικής φυλακίσεως, προδικαζομένης ούτω της καταδίκης του προφυλακισθέντος».

Στα χρόνια που ακολούθησαν υπήρξαν πολυάριθμες τροποποιήσεις των άρθρων 282 επ. ΚΠΔ (N. 2207/1994, N. 3811/2009 κ.ά.) με σκοπό, κυρίως, την ενίσχυση του πρωτείου των περιοριστικών όρων έναντι της προσωρινής κράτησης και την αποτροπή της επιβολής της τελευταίας λόγω της βαρύτητας της αποδιδόμενης στον κατηγορούμενο πράξης, δηλαδή ως «προκαταβολής της ποινής» (Γ.-Αλ. Μαγκάκης, ΝοΒ 1980, 1894). Οι μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες του νομοθέτη δεν έμειναν χωρίς απήχηση στην νομολογία. Στην ΣυμβΕφΑθ 1118/1989, η οποία εκδόθηκε σε πολύκροτη υπόθεση πρώην διοικητή ΔΕΚΟ, (ΠοινΧρον ΛΘ/992) αναφέρεται χαρακτηριστικώς ότι: «Η προσωρινή κράτησις … δεν αποβλέπει εις σωφρονισμόν του δράστου, ως η ποινή, και επομένως δεν δύναται να συνιστά κατ’ ουδέν μίαν ‘προκαταβολήν’, ούτως ειπείν, ή προέκτισιν της επιβληθησομένης, έστω και μετά πλήρους βεβαιότητος, ποινής … δεν δύναται να έχη εκδικητικόν χαρακτήρα διά τον κατηγορούμενον, ακόμη και αν έχη τελέσει βαρύ αδίκημα το οποίον, έστω, συνήγειρε την κοινήν γνώμη, ενδεχομένως δε προυκάλεσεν αγανάκτησιν ή και σκάνδαλον».

Το ανεκτόν της επιβολής ή της συνέχισης της προσωρινής κράτησης μόνον ως έσχατου μέσου για την διασφάλιση της παρουσίας του κατηγορουμένου στην δίκη ή/και την αποτροπή τελέσεως εγκλημάτων εκ μέρους του, καθώς και η απαγόρευση της προεξόφλησης της ενοχής του, τονίζεται διαχρονικώς στην νομολογία του ΕυρΔΔΑ επί του άρθρου 5 παρ. 3 συνδ. 6 παρ. 2 ΕΣΔΑ (βλ. αντί άλλων Nerattini κατά Ελλάδος της 18.12.2008, Καμπανέλλης κατά Ελλάδος της 21.6.2007) και ανήκει στο ευρωπαϊκό φιλελεύθερο κεκτημένον. Στο αυτό πνεύμα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με την Σύσταση της 18.12.2022 (C(2022) 8987 final) καλεί τα κράτη μέλη να επιβάλλουν προσωρινή κράτηση μόνον όταν αυτή είναι απολύτως αναγκαία και να χρησιμοποιούν αντ’ αυτής το «ευρύτατο δυνατό φάσμα εναλλακτικών μέτρων» υιοθετώντας τεκμήριο υπέρ της ελευθερίας των κατηγορουμένων. Ας σημειωθεί ότι το καθεστώς το οποίο διακήρυξε επισήμως την «ανάγκη» να επιβάλλεται η προφυλάκιση ως πρόδρομο της ποινής μέτρο οσάκις «εν όψει της βαρύτητας της πράξης και της εξέγερσης της κοινής γνώμης θα ήταν αφόρητο να αφεθεί ελεύθερος ο κατηγορούμενος», ήταν αυτό των εθνικοσοσιαλιστών, με νομοθέτημα της 28.6.1935. Με «Ενημερωτικό Σημείωμα» της 20.6.2024 το Γραφείο Τύπου του Υπουργείου Δικαιοσύνης εξήγγειλε νέες διατάξεις για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας. Μεταξύ αυτών ανακοινώθηκε ότι στις υπό συζήτηση κακουργηματικές υποθέσεις η προσωρινή κράτηση θα είναι «κανόνας» καθώς και ότι αυτή θα επιβάλλεται και για «σοβαρά πλημμελήματα» του εν λόγω είδους. Το μέτρο έγινε ευμενώς δεκτό από μερίδα του τύπου με την ρουμπρίκα «προφυλάκιση για τους δράστες»!

Οι πρόσφατες νομοθετικές εξαγγελίες εντάσσονται στο «βασικό ιδεολογικό δίπολο ασφάλειας και τιμωρητικότητας» (Τ. Τζαννετάκη, ΠοινΧρον, ΟΔ/171) που χαρακτηρίζει την αντιμεταρρυθμιστική ποινική νομοθεσία των τελευταίων ετών, με αποκορύφωμα τον Ν. 5090/2024. Αν οι υπουργικές εξαγγελίες πραγματοποιηθούν, το φιλελεύθερο κεκτημένον των τελευταίων σαράντα τριών ετών στο δίκαιο της προσωρινής κράτησης θα θυσιαστεί στην εφήμερη μικρο-πολιτική ατζέντα της ψεύτικης ασφάλειας και η προφυλάκιση, ως «λείψανον θλιβερόν της εξεταστικής δίκης» (Κ. Τσουκαλάς, Ποινική Δικονομία, τ. Β ́1939, 163), θα επανέλθει ορμητικά ρίπτοντας σωρηδόν τους κατηγορουμένους στην φυλακή και τις οικογένειές τους στην δυστυχία.

Όσοι υπερασπιζόμαστε το φιλελεύθερο κράτος δικαίου, ας επαγρυπνούμε!

*Ηλίας Γ. Αναγνωστόπουλος, Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων 

*ΠΗΓΗ: Nova Criminalia, τεύχος 21, Ηλεκτρονικό περιοδικό της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr