Αλεξάνδρα Μάμμα: Η προστασία των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας

Ήταν ένα πρόσωπο εξαγριωμένο με το στόμα ανοιχτό, με τις φλέβες στο λαιμό έντονες από τη φωνή, μια έκφραση άσχημη και σκληρή , χέρι σηκωμένο- έτοιμο να χτυπήσει ,τα παιδιά όταν τον έβλεπαν ,κρύβονταν συνήθως κάτω από κρεβάτι για να προστατευθούν και παρότι εκείνα κουλούριαζαν τα σώματα τους και έτρεμαν από το φόβο και την αγωνία , συνέχιζε να τα ψάχνει, κρατώντας στο χέρι μια ζώνη. Αληθινή εικόνα που μου έχουν περιγράψει ότι αποτελούσε συνηθισμένη μέθοδο για  πατέρα , ο οποίος αρκετές δεκαετίες πίσω, όταν  τα παιδιά του έκαναν κάτι με το οποίο δε συμφωνούσε ή μια αταξία ή ήταν απείθαρχα , πίστευε ότι η τιμωρία που πρέπει να επιβληθεί,  ήταν χτύπημα με τη ζώνη, τη λεγόμενη λουρίδα.

Παρότι η εκπαίδευση άλλαξε , οι άνθρωποι έχουν άλλα ερεθίσματα και η εξέλιξη της κοινωνίας θα επέβαλε αυτές οι εκφάνσεις ενδοοικογενειακής βίας, να έχουν εξαλειφθεί, η πραγματικότητα δείχνει το αντίθετο. Ήδη, το πρώτο δεκαήμερο του μήνα που διανύουμε , έχουν αναζητήσει προστασία πολλά παιδιά – θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Ενδεικτικά :  Υπήρξε καταγγελία ανήλικης στα Χανιά της Κρήτης, η οποία περιέγραψε ότι ο πατέρας της τη χτυπούσε με ένα χοντρό ξύλο στο κεφάλι, επειδή καθυστέρησε να επιστρέψει στο σπίτι κάποια λεπτά.  Ο 52χρονος στον οποίο απαγγέλθηκε από τον ανακριτή Χανίων κατηγορία κακουργηματικού χαρακτήρα ,ερειζόμενη στις διατάξεις που αφορούν την ενδοοικογενειακή βία, φέρεται πως χτυπούσε, με βάση την ίδια κατάθεση, σε συχνή βάση και σε βάθος χρόνου την 15χρονη κόρη του, το γιό του , τη μόλις 4 ετών μικρότερη κόρη του και τη σύζυγό και μητέρα των παιδιών, η οποία έδειχνε αδυναμία να αντιδράσει.  Ένα ακόμα συμβάν , απασχόλησε δικαστικές και αστυνομικές αρχές  στις 2 Οκτωβρίου, όταν παππούς κλώτσησε την δίχρονη εγγονή του, μέσα σε αρτοποιείο –  ζαχαροπλαστείο, στην περιοχή της Σούδας.

Επίσης,  στην ίδια περιοχή της Ελλάδος και συγκεκριμένα σε επαρχιακά μέρη του Ηρακλείου,  τις τελευταίες  ημέρες, έχουν αποκαλύψει την τέλεση των αδικημάτων της σωματικής βλάβης ή της απειλής από άλλο μέλος της οικογένειας σε βάρος τους, τρεις γυναίκες, αναφέροντας ως δράστη τον σύζυγο – σύντροφο : 39χρονη  σε χωριό του Ηρακλείου, ζήτησε προστασία από την αστυνομία, όταν μετά από διαπληκτισμό, ο θύτης αποφάσισε να την χτυπήσει με κουτουλιά στο πρόσωπο και να την απειλήσει και ακολούθησε σύλληψή του. Στην ανωτέρω περιοχή, 44χρονη περιέγραψε με τη μορφή έγκλησης σε αστυνομικό τμήμα ώστε να προστατευθεί, ότι ο  πρώην σύζυγος της  , την αναζήτησε αργά το βράδυ στο σπίτι της και αφού άρχισε να τη βρίζει και να τη χτυπάει στο πρόσωπο , συνέχισε ασκώντας της επίμονα πίεση στο λαιμό τονίζοντας πως αισθάνθηκε ότι προσπαθούσε να την πνίξει.   Και μια ακόμα γυναίκα 52 ετών,  κατήγγειλε πρώην σύζυγο,  ο οποίος  κατά τα λεγόμενα στο ιστορικό επί πέντε χρόνια τελεί  πράξεις σε βάρος της,  που μπορούν να υπαχθούν στην αντικειμενική υπόσταση των αδικημάτων αυτών.

Είτε αυτά τα περιστατικά γίνονται μέσα σε κλειστές πόρτες, είτε γίνονται αντιληπτά από κάποιο πρόσωπο εκτός του στενού πυρήνα της οικογένειας  , υπάρχει ένα σημαντικό πλαίσιο προστασίας για τα θύματα.

Μεγάλο εύρος πράξεων , οι οποίες κατά  τη διεθνή βιβλιογραφία, μπορούν να υπαχθούν στην έννοια της ενδοοικογενειακής βίας, περιγράφονται από το Νομοθέτη στο νόμο 3500/2006 ,ο οποίος τροποποιήθηκε με το νόμο 4531/2018.

Συγκεκριμένα, με βάση τους ορισμούς που περιέχονται στο άρθρο 1 του ανωτέρω νόμου : « Ενδοοικογενειακή βία θεωρείται η τέλεση αξιόποινης πράξης σε βάρος μέλους της οικογένειας σύμφωνα με τα άρθρα 6,7,8 και 9 του παρόντος και τα άρθρα 299 και 311 του Ποινικού Κώδικα»

Άρθρο 6 : Ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη

Το άρθρο 6 σκιαγραφεί την ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη παρ.1 : « Το μέλος της οικογένειας, το οποίο προξενεί σε άλλο μέλος αυτής, σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας του , υπό την έννοια του εδαφίου α’ της παραγράφου 1 του άρθρου 308 του Ποινικού Κώδικα ή με συνεχή συμπεριφορά προξενεί εντελώς ελαφρά κάκωση ή βλάβη της υγείας του , με την έννοια του εδαφίου β’ της διάταξης του άρθρου 308 ΠΚ , τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους»

παρ.2 « Αν η πράξη της πρώτης παραγράφου ( ήτοι η σωματική κάκωση ή η βλάβη της υγείας) είναι δυνατόν να προκαλέσει στο θύμα κίνδυνο για τη ζωή του ή βαριά σωματική βλάβη, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών».

Αν επακολουθήσει (  αν υπάρξει πράγματι ως περαιτέρω αποτέλεσμα της πράξης) βαριά σωματική ή διανοητική πάθηση του θύματος, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι δέκα ετών.

Αν ο υπαίτιος επεδίωκε ή γνώριζε και αποδέχθηκε το αποτέλεσμα της πράξης του, τιμωρείται με κάθειρξη».

Αναλυτική είναι και η παράγραφος 4 του άρθρου 6 στην οποία προβλέπονται τα ακόλουθα : « Αν η πράξη της πρώτης παραγράφου ( συνελόντι ειπείν η σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας ) συνιστά μεθοδευμένη πρόκληση έντονου σωματικού πόνου ή σωματικής εξάντλησης επικίνδυνης για την υγεία ή ψυχικού πόνου ικανού να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη  , ιδίως με την παρατεταμένη απομόνωση του θύματος, επιβάλλεται κάθειρξη. Συνεπώς ,στις περιπτώσεις αυτές η πράξη χαρακτηρίζεται κακουργηματική. Όπως επίσης και στο τελευταίο εδάφιο του εν λόγω άρθρου : « Αν το θύμα είναι ανήλικος, επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον 10 ετών».

Για τη συγκρότηση της έννοιας της τελευταίας βαρύτερης παραλλαγής του αδικήματος της ενδοοικογενειακής σωματικής βλάβης της παραγράφου 4 του άρθρου 6 , απαιτείται η διαπίστωση πρόσθετων στοιχείων από τα οποία προκύπτει  ο βασανισμός κατά μια έννοια του θύματος ,αφού το θύμα τελεί διαρκώς υπό την εγκληματική διάθεση του οικείου προς αυτό δράστη. Η διάταξη αυτή αποτελεί σαφή εκδήλωση της βούλησης του νομοθέτη να αποτρέψει φαινόμενα μετατροπής της οικογένειας σε κοινότητα ατιμωρησίας και γενικότερα ατιμώρητης καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων.  Το κομβικό στοιχείο για να στοιχειοθετηθεί η ιδιαίτερα διακεκριμένη μορφή της κακουργηματικής αυτής μορφής της ενδοοικογενειακής σωματικής βλάβης , είναι η συνδρομή στοιχείων  τα οποία συνδέονται με την  προσβολή  των ατομικών εννόμων αγαθών της σωματικής ακεραιότητας , της τιμής και της προσωπικής ελευθερίας, όπως αυτή εκφράζεται μέσα στην οικογένεια.

Αυτό που χαρακτηρίζει  την εν λόγω διάταξη και τη διακρίνει από τις υπόλοιπες μορφές αυθαίρετης βίας είναι η υποταγή της βούλησης του θιγόμενου προσώπου και η προσβολή της ελευθερίας του, στα πλαίσια μιας σχέσης εξουσίασης και συγκεκριμένα μιας θεσμοθετημένης σχέσης εξουσίασης, μεταξύ των μελών μιας οικογένειας, λόγω της οποίας ο δράστης έχει άμεση πρόσβαση και μπορεί εύκολα να προσβάλλει τα έννομα αγαθά του θύματος , ενώ το θύμα δεν έχει δυνατότητα αυτοδιάθεσης, για την ακρίβεια στερείται αυτή τη δυνατότητα.

Πρώτο αποτέλεσμα είναι η πρόκληση έντονου σωματικού πόνου. Αποτυπώνει τον  σωματικό πόνο, ο οποίος προκαλείται μεθοδευμένα και είναι τόσο έντονος, ώστε να έχει ισχυρή επίδραση  στις αισθήσεις. Βέβαια επειδή ο πόνος και η ένταση του είναι υποκειμενικό συναίσθημα, το κατά πόσο υφίσταται αντικειμενικά,  θα κριθεί από το είδος της σωματικής βλάβης ή κάκωσης με την οποία αιτιωδώς συνδέεται. Δεύτερο αποτέλεσμα είναι η πρόκληση σωματικής εξάντλησης, η οποία καθίσταται επικίνδυνη για την υγεία. Κατά μια άποψη, η διακινδύνευση της υγείας εν προκειμένω είναι συγκεκριμένη. Ωστόσο η κρατούσα άποψη υποστηρίζει ότι αρκεί η αφηρημένη δυνατότητα διακινδύνευσης. Ως σωματική εξάντληση νοείται η σωματική κατάπτωση ή η εξασθένιση και η αδυναμία του οργανισμού. Τρίτο αποτέλεσμα είναι η πρόκληση ψυχικού πόνου , ικανού να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη. Και εν προκειμένω έχει διατυπωθεί η άποψη ότι παρά τη διατύπωση του νόμου, η διακινδύνευση της ψυχικής υγείας είναι συγκεκριμένη. Η κρατούσα άποψη που στηρίζεται στη διατύπωση «ψυχικού πόνου  – ικανού να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη» δηλαδή που αφηρημένα έχει τη δυνατότητα,  που σημαίνει πως είναι πιθανό να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη, ομοίως υποστηρίζει το αντίθετο.  Σύνηθες είναι να υπάγεται εδώ κάθε ψυχολογική μέθοδος και τεχνητή μεταχείριση ,η οποία αποσκοπεί στο να προκαλέσει ψυχολογική πίεση και μη ομαλούς τρόπους ψυχικής βίωσης και αντιδράσεων. Τα αποτελέσματα αυτά αναφέρονται διαζευκτικά στο νόμο. Συνεκδοχικά,  αρκεί να συντρέχει ένα από αυτά ,για να στοιχειοθετηθεί αυτή η  κακουργηματική μορφή της ενδοοικογενειακής σωματικής βλάβης.

Κάποιες πιθανές προσβολές σε βάρος θυμάτων που βρίσκονται λόγω ηλικίας ή λόγω σωματικής και ψυχολογικής κατάστασης σε πιο ευάλωτη και αδύναμη θέση, προφυλάσσονται και τιμωρούνται στην παράγραφο 3 του άρθρου 6 του νόμου 3500/2006 : « Αν η πράξη της πρώτης παραγράφου ( η σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας) τελέστηκε σε βάρος μέλους της οικογένειας το οποίο από οποιαδήποτε αιτία είναι ανίκανο να αντισταθεί ή τελέστηκε σε βάρος εγκύου, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών και τέλος « αν η πράξη τελέστηκε ενώπιον ανήλικου μέλους της οικογένειας , τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους».

Συγκεντρωτικά, έχει ποινικοποιηθεί  η ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη , υπό την έννοια της πρόκλησης από μέλος της οικογένειας σε άλλο μέλος αυτής, σωματικής κάκωσης ή βλάβης της υγείας ή εντελώς ελαφράς σωματικής κάκωσης ή βλάβης της υγείας μετά από συνεχή συμπεριφορά.

Η ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη διακρίνεται από την απλή σωματική βλάβη του άρθρου 308 του Ποινικού Κώδικα ,με βάση το στοιχείο της τέλεσης εντός του οικογενειακού πλαισίου και για το λόγο αυτό τιμωρείται αυστηρότερα ( ποινή φυλάκισης τουλάχιστον ενός έτους) .

Με τη διάταξη αυτή αντιμετωπίζονται οι μορφές ενδοοικογενειακών σωματικών κακώσεων οι οποίες προσλαμβάνουν το χαρακτήρα ιδιώνυμου εγκλήματος ( σωματικών ενδοοικογενειακών κακώσεων) όταν δράστες και παθόντες είναι μέλη της ίδιας οικογένειας. Οικογένεια συνιστά η ομάδα ή κοινότητα που αποτελείται από συζύγους ή πρόσωπα που συνδέονται με σύμφωνο συμβίωσης ( προσθήκη με το άρθρο 3 παρ.1 του νόμου 4531/2018) ή γονείς και συγγενείς πρώτου και δεύτερου βαθμού εξ αίματος ή εξ αγχιστείας και τα εξ υιοθεσίας τέκνα τους. Στην οικογένεια επίσης περιλαμβάνονται εφόσον, δηλαδή με την πρόσθετη προϋπόθεση ότι συνοικούν , συγγενείς εξ αίματος ή εξ αγχιστείας μέχρι τετάρτου βαθμού καθώς και πρόσωπα των οποίων δικαστικός παραστάτης , επίτροπος ή ανάδοχος γονέας έχει οριστεί μέλος της οικογένειας και επιπρόσθετα , κάθε ανήλικο πρόσωπο που συνοικεί στην οικογένεια. Επίσης, οι διατάξεις του νόμου για την ενδοοικογενειακή βία εφαρμόζονται και στους νόμιμους συντρόφους και στα τέκνα κοινά ή ενός εξ αυτών , στους τέως συζύγους, στα μέρη συμφώνου συμβίωσης που έχει λυθεί, καθώς και στους τέως μόνιμους συντρόφους. 

Ως σωματική βλάβη χαρακτηρίζεται η εμφανής και διακριτή κάκωση του σώματος , η οποία επέρχεται με επενέργειες, που προκαλούν βλάβη της ύλης του σώματος όπως για παράδειγμα είναι τα οιδήματα, οι εκδορές, τα τραύματα ή απώλεια της ύλης του σώματος , ειδικότερα απώλεια μελών ή οργάνων ή παραμορφώσεις του σώματος, έστω  και επιφανειακή μορφής. Είναι χαρακτηριστικό ότι η νομολογία έχει υπαγάγει στις παραμορφώσεις του σώματος και την αποκοπή μαλλιών από το θύμα της πράξης.

Το έγκλημα της απλής σωματικής βλάβης διαβαθμίζεται σύμφωνα με το άρθρο 308 του Ποινικού Κώδικα σε απλή και εντελώς ελαφρά.  Ως εντελώς ελαφρές σωματικές βλάβες, οι οποίες τιμωρούνται κατά την άνω διάταξη  όπως προαναφέρθηκε εφόσον συντρέχει και το στοιχείο της συνεχούς συμπεριφοράς, θεωρούνται αυτές που έχουν επουσιώδεις ή παροδικές συνέπειες. Όπως έχει αναλυθεί στη νομολογία των δικαστηρίων η έννοια αυτή περιγράφει τις εντελώς επιφανειακές και «ταχέως ιάσιμες σωματικές κακώσεις» καθώς και  τις «ευχερώς θεραπεύσιμες και επουσιώδεις πτώσεις της υγείας» . Για παράδειγμα, στην έννοια των εντελώς ελαφρών σωματικών βλαβών έχουν υπαχθεί οι απλές κακώσεις , οι εκχυμώσεις, οι θλάσεις, οι εκδορές, η ερυθρότητα, η ζάλη, η κεφαλαλγία και επιπρόσθετα τα χτυπήματα με γυμνά χέρια στο κεφάλι, στον ώμο και στα άκρα ( χέρια – πόδια).

Η σωματική κάκωση μπορεί να είναι ταυτόχρονα και βλάβη της υγείας, αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητο. Η βλάβη της υγείας συνίσταται σε διατάραξη των εσωτερικών λειτουργιών , βέβαια η βλάβη της υγείας μπορεί να επέλθει και χωρίς σωματική κάκωση. Μπορεί επίσης είτε να εμφανιστούν χωριστά είτε να είναι η μια συνέπεια της άλλης.

Άρθρο 7 : Ενδοοικογενειακή παράνομη βία και απειλή 

Το άρθρο 7 του νόμου 3500/2006 σκιαγραφεί και προβλέπει την τιμώρηση της ενδοοικογενειακής παράνομη βίας και απειλής διαλαμβάνοντας τα ακόλουθα :

Παράγραφος 1 «Το μέλος της οικογένειας το οποίο εξαναγκάζει άλλο μέλος χρησιμοποιώντας βία ή απειλή με σπουδαίο και άμεσο κίνδυνο σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή ,χωρίς το θύμα να υποχρεούται προς τούτο, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών, ανεξάρτητα από το αν το απειλούμενο κακό στρέφεται εναντίον του ίδιου του θύματος ή κάποιου από τους οικείους του υπό την έννοια της περίπτωσης β΄ του άρθρου 13 του Ποινικού Κώδικα.

Παράγραφος  2 « Το μέλος της οικογένειας το οποίο προκαλεί τρόμο ή ανησυχία σε άλλο μέλος της οικογένειας, απειλώντας το με βία ή άλλη παράνομη πράξη ή παράλειψη, τιμωρείται με φυλάκιση»

Τα άρθρα 8 και 9 του νόμου 3500/2006 που αναφέρθηκαν στην εισαγωγή προβλέπουν την τιμώρηση των πράξεων του βιασμού, της κατάχρησης σε ασέλγεια και της ενδοοικογενειακής προσβολής της γενετήσιας αξιοπρέπεια

Ενδεικτική αναφορά δικαστικών αποφάσεων –  διαβάθμιση της έννοιας της σωματικής βλάβης σύμφωνα με τη νομολογία 

Ενδιαφέρον έχει η μελέτη του σκεπτικού των δικαστικών αποφάσεων που αφορούν το χαρακτηρισμό των σωματικών βλαβών που τελούνται από ένα μέλος της οικογένειας σε βάρος άλλου,  με γνώμονα το ποιες χαρακτηρίζονται απλές και ποιες θεωρείται πως έχουν το χαρακτήρα εντελώς ελαφράς σωματικής βλάβης και συνεπώς προσαπαιτείται το στοιχείο της συνεχούς σκληρής συμπεριφοράς.

Παθούσα η οποία υπέστη εκδορά τραχηλικής χώρας , υπογνάθιας χώρας , κροταφικής χώρας και κάκωση στο χέρι, η οποία δεν χρειάστηκε να νοσηλευθεί αλλά της χορηγήθηκε αντιβίωση και έλαβε αναρρωτική άδεια τεσσάρων ημερών, η οποία απέδειξε ενώπιον του δικαστηρίου τις κακώσεις που είχε υποστεί ,ζήτησε να καταδικαστεί ο πράττων – (συγγενής της δευτέρου βαθμού εξ αγχιστείας) για απλή σωματική βλάβη και όχι για εντελώς ελαφρά, όπως ισχυριζόταν ο κατηγορούμενος . Η σχετική δικαστική απόφαση αναλύει πως λόγω των πολλών εκδορών σε διαφορετικά και ευαίσθητα μέρη του σώματος της παθούσας και του γεγονότος ότι πέρα από τα τοπικά οιδήματα, της προκλήθηκε ευαισθησία, λαμβανομένης υπόψιν και της λήψης φαρμακευτικής αγωγής και αναρρωτικής άδειας και εν κατακλείδι αποφάνθηκε ότι οι συνέπειες δεν ήταν επιπόλαιες. Συνεπώς το δικαστήριο της ουσίας εφάρμοσε τις διατάξεις των άρθρων 6 παρ. 1 του νόμου 3500/2006 σε συνδυασμό με το άρθρο 308 παρ.1 εδάφιο α Ποινικού Κώδικα .Λόγω του είδους , του ευπαθούς των σημείων του σώματος- αφού είχαν υποστεί σωματική κάκωση ο τράχηλος, η γνάθος και ο κρόταφος , οι σωματικές βλάβες δεν μπορούσαν κατά το σκεπτικό της απόφασης, να αξιολογηθούν ως εντελώς ελαφρά σωματική βλάβη.

Δευτεροβάθμιο δικαστήριο μετά από εκτίμηση και αξιολόγηση όλων των αποδεικτικών μέσων κήρυξε ένοχο κατηγορούμενο για ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη κατά της συζύγου του, αφού αποδείχθηκε ότι αυτός της επιτέθηκε και τη χτύπησε στο κεφάλι και το πρόσωπο, με αποτέλεσμα να της προξενήσει κακώσεις και συγκεκριμένα οίδημα του τριχωτού της κεφαλής , εκχύμωση στο κάτω χείλος του στόματος, μικροεκχύμωση και μικροεκδορά στην πυχεοκαρπική άρθρωση και εκχύμωση στο δεξιό μοιρό. Κρίθηκε ένοχος με γνώμονα τις ουσιαστικές ποινικές διατάξεις των άρθρων 308 παρ. 1 εδ .α του Ποινικού Κώδικα και 6 παρ. 1 του νόμου 3500/2006. Δεν θεωρήθηκε δηλαδή ότι οι κακώσεις αυτές είχαν χαρακτήρα εντελώς ελαφράς σωματικής βλάβης.

Σε άλλο περιστατικό ,στο οποίο η εγκαλούσα είχε αναφέρει ότι  δέχθηκε γροθιά στην κοιλιακή χώρα από  τον πρώην σύζυγο της, ο οποίος τη χτύπησε όταν πήγε να παραλάβει το ανήλικο τέκνο τους, για να ασκήσει το δικαίωμα επικοινωνίας με αυτό , το δικαστήριο ζήτησε να αναφερθεί συγκεκριμένα σε τι συνίσταται η αναφερόμενη στην έγκληση  κάκωση ή βλάβη υγείας, ώστε να αποφανθεί ,αν είχε το χαρακτήρα της απλής ή της εντελώς ελαφράς σωματικής βλάβης.

*Αλεξάνδρα Μάμμα, Δικηγόρος Αθηνών, Μέλος της Ενώσεως Ποινικολόγων&  Μαχόμενων Δικηγόρων 

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr