Αλεξάνδρα Μάμμα: Ηλιούπολη – οι αξιόποινες πράξεις και η νέα στρατηγική για την αντιμετώπιση της εμπορίας ανθρώπων (trafficking)

Ηλιούπολη – οι αξιόποινες πράξεις και η νέα στρατηγική για την αντιμετώπιση της εμπορίας ανθρώπων (trafficking)

«Εγώ δεν ήθελα να κάνω αυτή τη δουλειά … όταν το έλεγα στον Δ αυτός με χτυπούσε σε όλα τα μέρη του σώματος με κλωτσιές και μπουνιές και συνέχιζε να με απειλεί… Στο σπίτι του ερχόταν σε διάφορες ώρες και άλλες κοπέλες , τα προφίλ των οποίων είναι στο ίδιο site»

Ένα χαρακτηριστικό μέρος της κατάθεσης της 19χρονης που βρισκόταν σε καθεστώς παράνομης κατακράτησης για περισσότερο από ένα μήνα μέχρι να βρει μια ευκαιρία να διαφύγει και να απευθυνθεί στην αστυνομία

Το άρθρο 351 του προϊσχύσαντος  Ποινικού Κώδικα που προέβλεπε το αδίκημα της σωματεμπορίας με τα εξής αντικειμενικά στοιχεία : ‘Όποιος με τη χρήση βίας, απειλής ή άλλου εξαναγκαστικού μέσου ή την επιβολή ή κατάχρηση εξουσίας μεταφέρει ή προωθεί εντός ή εκτός της επικράτειας, κατακρατεί, υποθάλπει, παραδίδει με ή χωρίς αντάλλαγμα σε άλλον  ή παραλαμβάνει από άλλον πρόσωπο με σκοπό να προβεί ο ίδιος ή άλλος στη γενετήσια εκμετάλλευση του’ τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών και χρηματική ποινή 10.000 έως 50.000 ευρώ,   καταργήθηκε  από την θέση σε  ισχύ του νέου Ποινικού Κώδικα με το νόμο 4619/2019. Δεν καταργήθηκε βέβαια η αξιόποινη πράξη που περιγράφεται σε αυτό, αλλά ενσωματώθηκε στο άρθρο 323 Α του ισχύοντος Ποινικού Κώδικα  και στους τρόπους τέλεσης του ευρύτερου αδικήματος της εμπορίας ανθρώπων.

Το 80% των θυμάτων της εμπορίας ανθρώπων είναι γυναίκες ενώ το 50% ανήλικα άτομα.  Οι διατάξεις αυτές απηχούν και προσαρμόζονται στα διεθνή νομικά κείμενα που έχουν στόχο να καταπολεμήσουν την οικονομική εκμετάλλευση ή την παραβίαση της γενετήσιας ελευθερίας ευάλωτων ψυχικά και κοινωνικά ατόμων ,με σκοπό το οικονομικό κέρδος.

Η νεότερη διάταξη του άρθρου 323 Α που αναπτύσσεται σε οχτώ παραγράφους περιλαμβάνει τους ίδιους τρόπους και τα ίδια μέσα τέλεσης, αυτό που διαφοροποιείται είναι ο σκοπός, ώστε να τιμωρούνται όχι μόνο οι περιπτώσεις σωματικών κακοποιήσεων, βιασμών και συναισθηματικής συντριβής που έχουν σκοπό τη γενετήσια εκμετάλλευση των θυμάτων ,δηλαδή το να εκδίδονται,  αλλά και όλες τις πιθανές περιπτώσεις εκμετάλλευσης που αποφέρουν κέρδη και μεγάλες οικονομικές απολαβές στους δράστες.

Η διατύπωση της νέας διάταξης έχει ως εξής : « Όποιος με τη χρήση βίας, απειλής βίας, ή άλλων εξαναγκαστικών μέσων ή με επιβολή ή κατάχρηση εξουσίας στρατολογεί, απάγει, μεταφέρει, κατακρατεί παράνομα, υποθάλπει, παραδίδει ή παραλαμβάνει άλλον με σκοπό την εκμετάλλευσή του , τιμωρείται με κάθειρξη έως δέκα έτη και χρηματική ποινή».

Στην παράγραφο 2 της ίδιας διάταξης ορίζεται ότι : « Με την ίδια ποινή τιμωρείται όποιος έχοντας ως σκοπό την εκμετάλλευση άλλου προσώπου τελείται μια από τις πράξεις που αναφέρονται παραπάνω αποσπώντας τη συναίνεση άλλου με τη χρήση απατηλών μέσων ή παρασύροντάς τον , εκμεταλλευόμενος την ευάλωτη θέση στην οποία βρίσκεται».

Στην παράγραφο 5  συγκεκριμενοποιείται και αναλύεται η έννοια της εκμετάλλευσης  , η έννοια της εκμετάλλευσης περιλαμβάνει τον πορισμό παράνομου περιουσιακού οφέλους από την τέλεση από το θύμα 1) γενετήσιων πράξεων πραγματικών ή προσποιητών  ή την παροχή εργασίας ή υπηρεσιών που έχουν ως αποκλειστικό σκοπό τη γενετήσια διέγερση ( γενετήσια εκμετάλλευση) 2) την υπαγωγή του θύματος σε καθεστώς δουλείας ή σε παρεμφερείς προς τη δουλεία πρακτικές 3) την υπαγωγή του θύματος σε καθεστώς ειλωτείας 4) την εργασία ή την επαιτεία του θύματος , ήτοι την εργασιακή εκμετάλλευση 5) την επιβολή και την τέλεση εγκληματικών πράξεων από το θύμα ( στρατολόγηση, ένταξη σε εγκληματικές ομάδες ) 6) την αφαίρεση κυττάρων, ιστών ή οργάνων του σώματος του  7) τον εξαναγκασμό του σε τέλεση γάμου.

Η νέα διάταξη έχει περιλάβει όλες τις περιπτώσεις εμπορίας ανθρώπων και όχι μόνο αυτές που αφορούν τη σεξουαλική εκμετάλλευση και την παραβίαση της γενετήσιας ελευθερίας . Τtrafficking είναι ο όρος που έχει καθιερωθεί στα ευρωπαϊκά και διεθνή κείμενα  για να περιγράψει τα εν λόγω ποινικά αδικήματα.

Αντιπαραβάλλοντας το άρθρο 323 Α με τα όσα κατέθεσε πως βίωσε η 19χρονη όσο ήταν υπό καθεστώς ομηρίας- παράνομης κατακράτησης  σε διαμέρισμα στην Ηλιούπολη ,από τον κατηγορούμενο αστυνομικό, ο οποίος προφυλακίστηκε, διαπιστώνεται ότι χρησιμοποίησε περισσότερα από ένα μέσα τέλεσης του αδικήματος αυτού, γεγονός το οποίο είναι και το συνηθέστερο στην πράξη για όσους δραστηριοποιούνται σε κυκλώματα εμπορίας ανθρώπων.

Τα μέσα τέλεσης που προβλέπονται στον ελληνικό ποινικό νόμο είναι η χρήση βίας με την ευρύτερη έννοια του όρου, δηλαδή όχι μόνο η σωματική αλλά και η ψυχολογική , μέσα τα οποία στοχεύουν στο εξαναγκαστεί το θύμα να ακολουθεί τις εντολές του δράστη και να εκδίδεται, όπως στην προκειμένη περίπτωση, ή να υφίσταται άλλου είδους εκμετάλλευση, από την οποία ο δράστης θα αποκομίζει περιουσιακό όφελος. Με την ψυχολογική βία και την χειραγώγηση συνδέεται και η λεκτική επενέργεια στο θύμα με επιθέσεις, βρισιές ,έντονες επιπλήξεις ,μέχρι να επιτευχθεί ο στόχος της χειραγώγησής του.

Η απειλή προβλέπεται επίσης ως μέσο τέλεσης, η οποία συνίσταται στην προαναγγελία ότι θα προκαλέσει κακό στο ίδιο το θύμα ή στην οικογένειά του, αν αυτό δε συμμορφωθεί με όσα ζητάει ο δράστης. Μεταξύ άλλων η κοπέλα αυτή κατέθεσε ότι υφίστατο τέτοιου είδους απειλές ,πέρα από τη σωματική βία, για να συνεχίσει να εκδίδεται και ο δράστης να εισπράττει τα κέρδη από τις συνευρέσεις αυτές.

Το αδίκημα τελείται και όταν χρησιμοποιούνται άλλα εξαναγκαστικά μέσα για την επίτευξη της εκμετάλλευσης του θύματος, πέρα από τη βία και τις απειλές. Εδώ υπάγεται κάθε μέσο που εξουδετερώνει την αντίθετη βούληση του θύματος ή την πιθανή αντίστασή του στη σεξουαλική εκμετάλλευση.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα εγκληματικά δίκτυα ,μέλη των οποίων μεταφέρουν γυναίκες εντός της ελληνικής επικράτειας από άλλες χώρες, εξαπατώντας αυτές και εν συνεχεία τους αφαιρούν το διαβατήριο ή άλλα έγγραφα ταυτοπροσωπίας ή ταξιδιωτικά, ώστε να μην μπορούν να διαφύγουν και να συνεχίζουν να τις εκδίδουν και να εκμεταλλεύονται τα κέρδη τους.

Βέβαια η τέλεση πράξεως εμπορίας ανθρώπου ή ανθρώπων από αστυνομικό συνιστά διακεκριμένη περίπτωση που τιμωρείται βαρύτερα και προβλέπεται στην παράγραφο 3 του άρθρου 323 Α ,όπως άλλωστε προβλεπόταν και στην παράγραφο 4 του άρθρου 351 του προϊσχύσαντος  Ποινικού Κώδικα . Συγκεκριμένα ορίζεται ότι η πράξη τιμωρείται βαρύτερα όταν τελείται από υπάλληλο κατά την άσκηση της υπηρεσίας του ή από υπάλληλο ο οποίος επωφελούμενος από την ιδιότητά του αυτή   διαπράττει πράξη εμπορίας ανθρώπων ή συμμετέχει με οποιοδήποτε τρόπο σε αυτή. Η βαθύτερη σημασία αυτής της διάταξης είναι ότι γίνεται κατάχρηση ορισμένης νόμιμης εξουσίας όπως η αστυνομική με μη νόμιμο τρόπο και για μη νόμιμο σκοπό. Αναλυτικά η διάταξη που δίνει ιδιαίτερη απαξία στη συμμετοχή δημοσίων υπαλλήλων ιδίως αστυνομικών σε τέτοια κυκλώματα έχει αναλυτικά ως εξής : « Με κάθειρξη και χρηματική ποινή τιμωρείται η πράξη της εμπορίας ανθρώπων όταν α)τελείται κατ’ επάγγελμα β) τελείται από υπάλληλο ο οποίος κατά την άσκηση της υπηρεσίας του ή επωφελούμενος από την ιδιότητά του αυτή διαπράττει ή συμμετέχει με οποιοδήποτε τρόπο στην πράξη γ) συνδέεται με την παράνομη είσοδο, παραμονή ή έξοδο του παθόντος από τη χώρα ή δ) είχε ως αποτέλεσμα τη βαριά σωματική βλάβη του παθόντος.

Ο 39χρονος  αστυνομικός προφανώς υπό την καθοδήγηση συνηγόρου προσπάθησε να υπερασπιστεί τον εαυτό του αντιτάσσοντας ότι η 19χρονη εκδιδόταν από τα 16 της χρόνια και ότι με δική της όχι μόνο συναίνεση αλλά και πρωτοβουλία – επιθυμία αυτό συνέχισε να συμβαίνει το διάστημα που είχαν σχέση. Στα επόμενα στάδια της διαδικασίας θα αποδειχθεί η πραγματικότητα και τα γεγονότα, ωστόσο αυτός είναι ένας ισχυρισμός που κατά τη γνώμη μου χρησιμοποιείται γιατί δεν υπάρχει άλλος τρόπος αντίκρουσης των κατηγοριών που του αποδίδονται. Αφού η μόνη περίπτωση να θεωρηθεί ότι δεν πληρούται η αντικειμενική υπόσταση της εμπορίας ανθρώπου και να απαλλαγεί από την κατηγορία είναι να κριθεί ότι το θύμα είχε επιλέξει συνειδητά την εκπόρνευση, ήταν δηλαδή επαγγελματική επιλογή του ίδιου του θύματος.

Ωστόσο τα περιστατικά που έχουν γίνει μέχρι στιγμής γνωστά στην ανάκριση , οι περιγραφές και τα στοιχεία που έδωσε η 19χρονη συντείνουν στο ότι τελούσε πράξεις εμπορίας ανθρώπου εκμεταλλευόμενος την ευάλωτη θέση του θύματος . Με βάση τα όσα δέχεται η νομολογία των δικαστηρίων το πρόσωπο δέχεται να βιώνει κάποιου είδους εκμετάλλευση και βρίσκεται σε ευάλωτη θέση λόγω ιδιαίτερης οικονομικής ανάγκης ή προσωπικής πίεσης που βιώνει στο οικογενειακό του περιβάλλον και κατά συνέπεια περιορίζεται ουσιωδώς στην ελευθερία απόφασης και πράξης ,ώστε να αντιταχθεί στις επιθυμίες του δράστη  και να έχει συνείδηση του δικαιώματος  σεξουαλικής αυτοδιάθεσης. Η 19χρονη έχει καταθέσει ότι βιαζόταν συστηματικά από μικρή ηλικία από τον πατέρα της και συνεπώς ήταν αδύνατο να συνεχίσει να συμβιώνει μαζί του στην ίδια στέγη , όπως και ότι είχε ανάγκη από την εύρεση κάποιας εργασίας, για να έχει μια σχετική οικονομική αυτονομία . Είναι προφανές λοιπόν ότι υπάγεται στις περιπτώσεις που η διάταξη αυτή αλλά και η νομολογία ερμηνεύουν ως εκμετάλλευση ευάλωτης θέσης.

Μάλιστα η διατύπωση του άρθρου 2 του άρθρου 323 Α του νέου Ποινικού Κώδικα είναι ιδιαίτερα αναλυτική και χρήσιμη για να αποτραπεί η έλλειψη τιμώρησης των δραστών, που προσπαθούν να απαλλαγούν , προβάλλοντας το επιχείρημα ότι υπήρχε συναίνεση του θύματος για τη σεξουαλική του εκμετάλλευση : ‘Με την ίδια ποινή ( κάθειρξη έως δέκα έτη και χρηματική ποινή) τιμωρείται όποιος  για να επιτύχει το σκοπό της εκμετάλλευσης ,τελεί μιας από της πράξης της παραγράφου 1 ( παράνομη κατακράτηση, υπόθαλψη , παράδοση ή παραλαβή άλλου προσώπου , στρατολόγηση, απαγωγή, μεταφορά) αποσπώντας τη συναίνεσή του με τη χρήση απατηλών μέσων ή παρασύροντάς τον, εκμεταλλευόμενος την ευάλωτη θέση στην οποία βρίσκεται.’

Θεωρείται δηλαδή ότι ο δράστης επωφελείται από την ευάλωτη θέση του θύματος και ακόμα και αν υπάρχει συναίνεση από μέρους του θύματος αυτή δεν είναι ανόθευτη . Οι δικαστές που εφαρμόζουν την εν λόγω διάταξη έχουν διαμορφώσει μια ιδιαίτερα προστατευτική για τα θύματα νομολογία. Η οικονομική δυσπραγία, η ανάγκη για εργασία του θύματος, σε άλλες περιπτώσεις εμπορίας ανθρώπων η παράνομη παραμονή του στη χώρα- η οποία εύλογα του δημιουργεί ψυχολογική πίεση , το να βρίσκεται σε κατάσταση εξαθλίωσης από πλευράς βιοτικών ή κοινωνικών συνθηκών,  η ηλικία ,  ο χαρακτήρας  είναι παράγοντες που καθιστούν τη θέση του ευάλωτη. Κατά συνέπεια αν διαπιστωθεί ένα από αυτά τα δεδομένα, στοιχειοθετείται η αντικειμενική υπόσταση του αδικήματος και οι κατηγορούμενοι κρίνονται ένοχοι για εμπορία ανθρώπων. Και σε άλλα περιστατικά σεξουαλικής εκμετάλλευσης που έχουν έρθει σε γνώση των δικαστικών αρχών ακολουθείται παρόμοιο μοτίβο δράσεις  με τις πράξεις εμπορίας  γυναικών που διαγράφεται ότι  έλαβαν χώρα στο διαμέρισμα της Ηλιούπολης. Οι δράστες δηλαδή παρασύρουν τα θύματά τους , αποκτούν υπεροχή απέναντί τους εκβιάζοντάς τα με διάφορους τρόπους όπως συνέβαινε με την εν λόγω 19χρονη , τα ‘υποτάσσουν’ στο χώρο ευθύνης τους χωρίς να τα προσλαμβάνουν και τα καταπείθουν να ‘συναινέσουν’ σε ορισμένη πράξη εμπορίας, όπως η παράδοση σε άλλους. 

Η χρήση απατηλών μέσων ως μέσο τέλεσης εμπορίας ανθρώπων αφορά για παράδειγμα της περιπτώσεις ψεύτικων υποσχέσεων ότι ο δράστης θα βοηθήσει το θύμα να βρει κανονική εργασία , με τον τρόπο αυτό το θύμα οδηγείται στην εκπόρνευση ή στην πορνοβιομηχανία με τη χρήση της εικόνας του από το δράστη χωρίς τη θέλησή του ή ενάντια σε αυτήν, όπως δηλαδή θα διαμορφωνόταν αν έλειπε η εξαπάτηση.

Επισκοπώντας τη νομοθεσία που ισχύει διεθνώς αλλά και τον ελληνικό Ποινικό Κώδικα τρία είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτού του εγκλήματος 1) Οι πράξεις μέσω των οποίων τελείται 2) Τα μέσα που χρησιμοποιούνται και 3) Ο σκοπός. Η σωματική και σεξουαλική κακοποίηση, ο εκβιασμός, η χειριστική συμπεριφορά κατά αδύναμων συναισθηματικά ατόμων  ή η αφαίρεση των εγγράφων ταυτοπροσωπίας ή ταξιδιωτικών εγγράφων έχουν καταγραφεί ως οι πιο συνηθισμένες πρακτικές αυτών που τελούν το αδίκημα της εμπορίας ανθρώπων,  προκειμένου να ελέγχουν και να εκμεταλλεύονται τα θύματα τους.

Στο διάστημα του 2020 με βάση τα επίσημα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα ο Υπουργός Προστασίας του Πολίτη Μ. Χρυσοχοΐδης  εξιχνιάστηκαν από την Ελληνική Αστυνομία 19 υποθέσεις εμπορίας ανθρώπων και 25 θύματα κατάφεραν να αποδεσμευτούν, ωστόσο  η έκταση του φαινομένου έχει οδηγήσει το Υπουργείο στην ανάγκη για προγραμματισμό και άλλων ενεργειών προκειμένου να εντοπιστούν οι δράστες των ποικιλόμορφων αξιόποινων πράξεων που συνδέονται με την εμπορία ανθρώπων . Ως πρώτη προτεραιότητα έχουν οριστεί  ο καλύτερος συντονισμός και η ενίσχυση της επιχειρησιακής ανταπόκρισης της Ελληνικής Αστυνομίας,  η έγκαιρη αναγνώριση και προστασία των θυμάτων, η αποτελεσματική αντιμετώπιση των οργανωμένων κυκλωμάτων εμπορίας ανθρώπων,  η ενδυνάμωση της υπηρεσιακής συνεργασίας  ,η ενίσχυση της διασυνοριακής συνεργασίας για την αντιμετώπιση των υποθέσεων στις οποίες εμπλέκονται διεθνικές εγκληματικές ομάδες.

Άλλωστε  σε διεθνή κλίμακα  η εμπορία ανθρώπων  συνδέεται με το οργανωμένο έγκλημα, την παράνομη μετανάστευση και την πορνεία.

Αλεξάνδρα Μάμμα – Δικηγόρος Παρ’ Εφέταις – Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών

UCLA School of Theater, Film and Television scholar

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr