Αλεξάνδρα Μάμμα : Θάνατος Ζακ Κωστόπουλου – Δείγμα κοινωνικού ρατσισμού ή διαχείριση του περιστατικού με τρόπο που υποκρύπτει δημαγωγία και προπαγάνδα ;
Η τρανσφοβία μπορεί να λάβει διάφορες μορφές όπως άμεση σωματική βία, παρενόχληση, απειλές, ρητορική μίσους και προσβλητικό λόγο, διακριτική κάλυψη από τα ΜΜΕ και κοινωνικός αποκλεισμός.
Δύσκολο να γράψει κανείς για τον Ζακ έχοντας σαν στόχο μόνο να ειπωθούν αλήθειες και όχι τη δημιουργία εντυπώσεων, όχι μόνο για το λόγο ότι αποτελεί σύμβολο και σημείο αναφοράς για την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα αλλά κυρίως γιατί η αντικειμενικότητα επιβάλλει να μην ταυτιστείς συναισθηματικά με καμία πλευρά, να αποστασιοποιηθείς από τις εμπειρίες και τις απόψεις σου και να αξιολογήσεις τα γεγονότα αυτά καθαυτά, με μαθηματική -ψυχρή σκέψη. Αυτός είναι ο τρόπος άλλωστε που γίνεται και η υπαγωγή των γεγονότων σε νομικές έννοιες.
Ο θάνατος του νεαρού ακτιβιστή, από την ημέρα που έλαβε χώρα , μεσημέρι της 21ης Σεπτεμβρίου 2018, στην οδό Γλάδστωνος, κοντά στην πλατεία Ομονοίας , αναπαράχθηκε με κάθε λεπτομέρεια από τα μέσα ενημέρωσης και προκάλεσε πολλές αντιδράσεις και αλληλοσυγκρουόμενες γνώμες. Αρχικά, το συμβάν όπως εξελίχθηκε με όλες τις λεπτομέρειες και την έκρηξη θυμού, που οδήγησε δυστυχώς στην αφαίρεση μιας ανθρώπινης ζωής, είναι ένα περιστατικό που εφόσον ερμηνευθεί ευρύτερα , συμπυκνώνει πολλές πλευρές και πολλές παθογένειες/προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας.
Όπως προσωπικά εξηγώ το συμβάν – πιστεύω χωρίς παρωπίδες και αρνητισμό αλλά με διάθεση κατανόησης – η αντίδραση του ιδιοκτήτη του κοσμηματοπωλείου και του μεσίτη που τον συνέδραμε , είναι ενδεικτική του ‘κλίματος φόβου’ που είχε δημιουργηθεί στο κέντρο της Αθήνας.
Είναι γεγονός ότι οι άνθρωποι, όπως και πολλοί άλλοι επαγγελματίες που είχαν την έδρα ή εν γένει το χώρο εργασίας τους σε σημεία κοντά στην πλατεία Ομονοίας, την πλατεία Θεάτρου, τη Σοφοκλέους φοβόντουσαν να πάνε στη δουλειά τους ή να κινηθούν ακόμα και πρωινές ώρες αφού οι ληστείες και οι κλοπές ήταν καθημερινό φαινόμενο.
Νομίζω κανείς δεν έχει ξεχάσει το συγκλονιστικό περιστατικό που χρονολογείται βέβαια κάποια χρόνια πριν, όταν 44χρονος βγήκε από το σπίτι του ξημερώματα στην οδό Ηπείρου και κατευθυνόμενος προς το αυτοκίνητό του ώστε να μεταφέρει στο μαιευτήριο την ετοιμόγεννη γυναίκα του , δέχτηκε επίθεση από τρία άτομα τα οποία τον χτύπησαν με μαχαίρι επαναλαμβανόμενα στην πλάτη , στα χέρια και στο λαιμό επειδή αντιστάθηκε και του αφαίρεσαν τη ζωή μόνο και μόνο για να του πάρουν μια κάμερα που κρατούσε.
Κάποια χρόνια πριν το κλίμα ήταν ακόμα πιο άγριο, είμαι σε θέση να γνωρίζω από διηγήσεις της μητέρας μου για συναδέλφους της φυσικοθεραπευτές εργαζόμενους σε υπηρεσίες του ΙΚΑ που τότε στεγάζονταν στην Πειραιώς και εν συνεχεία στην πλατεία Θεάτρου , ότι οι δράστες των επιθέσεων τους παραμόνευαν στις 7 το πρωί , πριν μπουν στο Ίδρυμα, για να ασκήσουν βία και να αφαιρέσουν ό,τι είχε αξία και ήταν στην κατοχή τους.
Χρησιμοποιώ παρελθόντα χρόνο γιατί μπορεί να μην έχουν εξαλειφθεί τα περιστατικά βίας και απειλών, αλλά η κατάσταση έχει βελτιωθεί πάρα πολύ λόγω της αύξησης της αστυνόμευσης στις εν λόγω περιοχές . Ευτυχώς σήμερα έχουμε το προνόμιο να τις πλησιάσουμε, χωρίς να φοβόμαστε ότι θα δεχτούμε επίθεση.
Αν κάποιος αναλογιστεί αυτό το κλίμα και τον καθημερινό φόβο αυτών των ανθρώπων ότι θα υποστούν βία σωματική ή ψυχολογική και ότι κινδυνεύουν να χάσουν τη ζωή τους, ότι ελλοχεύει συνεχώς ο κίνδυνος να πέσουν θύματα ληστείας, δεν μπορεί παρά να τους καταλάβει, να κατανοήσει γιατί αντέδρασαν με αυτόν τον τρόπο, όταν είδαν έναν «εισβολέα» που ήταν σε παραλήρημα ( σε υπερδιέγερση όπως περιγράφεται στο παραπεμπτικό βούλευμα) να έχει εισέλθει στο κοσμηματοπωλείο.
Μπορεί οι προθέσεις και ο σκοπός του Ζακ να ήταν άγνωστα στον κοσμηματοπώλη και στο μεσίτη , όμως εύλογα εξωτερικά δημιούργησε την εικόνα ότι είχε μπει για να τελέσει ληστεία. Η εντύπωση που σχηματίζει αυτός που βλέπει έναν άνθρωπο σε υπερένταση, που φαίνεται να κρατάει μαχαίρι, που είναι ταραγμένος, που επιχειρεί να σπάσει τη τζαμαρία για να διαφύγει, δεν είναι ότι έχει μπει στο κατάστημα προσωρινά με καλές προθέσεις για να δει το χώρο ή να ξεκουραστεί ή γιατί κρύβεται από κάποια άλλα πρόσωπα που τον είχαν χλευάσει λεκτικά προηγουμένως.
Οι εκδοχές αυτές έχουν υποστηριχθεί, αλλά οι άνθρωποι που επιτέθηκαν στον Ζακ και οδηγούνται ως κατηγορούμενοι ενώπιον του Μικτού Ορκωτού Εφετείου είδαν ένα πρόσωπο να κινείται σε πανικό μέσα στο κατάστημα, για την ακρίβεια εξωτερική εικόνα που σχημάτισαν είχε την παραπάνω περιγραφή, που η συμπεριφορά του σε όλα τα στάδια εξέλιξης της ήταν επιθετική και δεν επικοινώνησε με κάποιο τρόπο λεκτικά ότι έχει μπει στο κατάστημα τυχαία ή για άλλο προσωπικό του λόγο, ούτε ζήτησε βοήθεια, συνεπώς ήταν δύσκολο, αν όχι ανέφικτο, να υποθέσουν ότι ισχύει κάποια από αυτές τις εκδοχές.
Πιο λογικό θα ήταν να αισθανθούν ότι είχε εισβάλλει με στόχο τη ληστεία , άρα ότι είχε στόχο να βλάψει τη σωματική ακεραιότητα ή την περιουσία τους . Είναι κατανοητό ότι αρχικά ένιωσαν ότι απειλούνται και πρέπει να αντιδράσουν και εν συνεχεία ότι επιδίωξαν να τον ακινητοποιήσουν ώστε να μη διαφύγει και να συλληφθεί.
Νομικά το περιστατικό επιδέχεται μεγάλη και ενδελεχή έρευνα αφού μπορεί να ερευνηθεί ακόμα και το θέμα το να βρίσκονταν σε κατάσταση άμυνας ( ή νομιζόμενης άμυνας) και να υπερέβησαν τα όρια αυτής και κατά συνέπεια πρέπει να τιμωρηθούν αναλόγως όπως και άλλα ζητήματα.
Αισθάνομαι ότι διατυπώνονται απόψεις που διαστρεβλώνουν το περιστατικό και ‘εκμεταλλεύονται’ τη δικαιολογημένο παράπονο μιας ομάδας συνανθρώπων μας.
Όταν πλέον ξεκινήσει η συζήτηση ευχή όλων είναι να αποδειχθεί τι πραγματικά συνέβη εκείνη την ημέρα και ποια ήταν τα κίνητρα και ο τρόπος σκέψης των κατηγορουμένων. Αν ισχύουν τα παραπάνω, όπως και το γεγονός ότι δεν γνώριζαν ποιος είναι ο Ζακ και ποιος είναι ο σεξουαλικός του προσανατολισμός , απλά είδαν έναν άγνωστο σε αυτούς άνθρωπο να έχει εισβάλλει στο χώρο ιδιοκτησίας του πρώτου, τότε σίγουρα το περιστατικό δεν μπορεί να θεωρηθεί περιστατικό ρατσιστικής βίας λόγω ταυτότητας φύλου. Παρότι καταγράφονται τέτοια περιστατικά.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας του Συμβουλίου της Ευρώπης σε πρόσφατη έκθεσή της επεσήμανε ότι στην Ελλάδα οι όμο και τρανσοφοβικές ομιλίες μίσους , οι λεκτικές επιθέσεις και τα απρεπή σχόλια είναι συνήθη στο ευρύ κοινό γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα τα άτομα των ομάδων ΛΟΑΤ να αισθάνονται ότι αντιμετωπίζουν συνεχώς διακρίσεις και ότι υφίστανται αποκλεισμό στην καθημερινή ζωή» ενώ έρευνα που έγινε την ίδια χρονική περίοδο από τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέγραψε τα ακόλουθα αριθμητικά δεδομένα όσον αφορά τη βία κατά των ΛΟΑΤ ανθρώπων στην Ελλάδα : 263 στους 1000 ΛΟΑΤ ανθρώπους στην Ελλάδα βίωσαν περιστατικά σεξουαλικής ή σωματικής επίθεσης ή απειλής , 262 στα 1000 άτομα ο αντίστοιχος μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 26% των ερωτηθέντων ΛΟΑΤ στην Ελλάδα θεωρούν ότι η τελευταία σεξουαλική/σωματική επίθεση ή απειλή που δέχτηκαν οφείλεται πλήρως ή εν μέρει στο γεγονός ότι θεωρήθηκαν ότι είναι ΛΟΑΤ ενώ ένα πολύ μικρό ποσοστό μόλις 6% των ερωτηθέντων ΛΟΑΤ στην Ελλάδα κατήγγειλαν οι ίδιοι ή κάποιος άλλος στην αστυνομία την τελευταία σεξουαλική ή σωματική επίθεση ή απειλή που δέχτηκαν η οποία οφειλόταν πλήρως ή εν μέρει στο γεγονός ότι είναι ΛΟΑΤ. Ο αντίστοιχος μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πολύ μεγαλύτερος αφού το 17% καταγγέλλει τα περιστατικά.
Η τρανσφοβία μπορεί να λάβει διάφορες μορφές όπως άμεση σωματική βία, παρενόχληση, απειλές, ρητορική μίσους και προσβλητικό λόγο, διακριτική κάλυψη από τα ΜΜΕ και κοινωνικός αποκλεισμός. Περιλαμβάνει επίσης θεσμοθετημένες μορφές διακρίσεων και στιγματισμού του, όπως η μεταχείριση των αν-θρώπων ως εγκληματίες ή ψυχικά ασθενών επειδή απλώς είναι τρανς* ή εκφράζουν μια διακύμανση κοινωνικού φύλου. Σύμφωνα με Έκθεση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, οι σωματικές και ψυχολογικές επιθέσεις κατά ΛΟΑΤ ανθρώπων: « αποτελούν μια μορφή βίας με βάση το κοινωνικό φύλο, οδηγούμενες από την επιθυμία να τιμωρήσουν εκείνους που θεωρούνται ότι αψηφούν νόρμες του κοινωνικού φύλου .Οι άνθρωποι που θεωρούνται ως ΛΟΑΤ μπορούν να δεχτούν όχι μόνο “αυθόρμητες επιθέσεις” στο δρόμο, αλλά ακόμα και οργανωμένες όπως για παράδειγμα από νεοναζί.
Οι κατηγορούμενοι δηλαδή ο ιδιοκτήτης του κοσμηματοπωλείου, ο μεσίτης και οι τέσσερεις αστυνομικοί παραπέμφθηκαν τελικά με την κατηγορία της θανατηφόρου σωματικής βλάβης , του αδικήματος που περιγράφεται στο άρθρο 311 του Ποινικού Κώδικα και όχι της ανθρωποκτονίας από πρόθεση με άμεσο ή ενδεχόμενο δόλο που υπάγεται στο άρθρο 299 , παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες των υπερασπιστών της οικογένειας του θύματος, να χαρακτηριστεί με αυτό τον τρόπο η πράξη των κατηγορουμένων. Όπως ανέφερα και στην έναρξη του κειμένου, χωρίς αυτό να δείχνει αντιλαμβάνομαι τον πόνο και τον θυμό των ανθρώπων που έχασαν το παιδί τους ή των φίλων του, οι προϋποθέσεις για να χαρακτηριστεί νομικά μια πράξη ανθρωποκτονία είναι πολύ συγκεκριμένες και μέχρι στιγμής οι δικαστικοί λειτουργοί που έχουν ερευνήσει τη δικογραφία, έχουν κρίνει ότι δεν πληρούνται.
Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 299 παρ.1 του νέου Ποινικού Κώδικα που τιτλοφορείται «ανθρωποκτονία με δόλο» «Όποιος σκότωσε άλλον τιμωρείται με κάθειρξη ισόβια ή πρόσκαιρη τουλάχιστον δέκα ετών» , υπό το καθεστώς του προισχύοντος ποινικού κώδικα η διατύπωση είχε ως εξής : «όποιος με πρόθεση σκότωσε άλλον τιμωρείται με ισόβια κάθειρξη» . Η κεντρική έννοια που δεσπόζει και στις δύο διατυπώσεις είναι η έννοια του δόλου, της πρόθεσης. Ο δόλος είναι μια από τις από τις προϋποθέσεις, ένας από τους όρους που πρέπει να πληρούνται για να χαρακτηριστεί η πράξη που έχει ως αποτέλεσμα την αφαίρεση ξένης ζωής ανθρωποκτονία. Η έννοια του δόλου που ορίζεται στο άρθρο 27 παρ.1 του Ποινικού Κώδικα έχει τρεις διαβαθμίσεις άμεσος δόλος πρώτου βαθμού, άμεσος δόλος δευτέρου βαθμού, ενδεχόμενος δόλος. Συγκεκριμένα προβλέπεται : « Με δόλο ( με πρόθεση) πράττει όποιος θέλει την παραγωγή των περιστατικών που κατά το νόμο απαρτίζουν την έννοια κάποιας αξιόποινης πράξης , επίσης όποιος γνωρίζει ότι από την πράξη του ενδέχεται να παραχθούν αυτά τα περιστατικά και το αποδέχεται». Συνδυάζοντας τη διάταξη με το αδίκημα της ανθρωποκτονίας, με δόλο πράττει όποιος θέλει – επιδιώκει την αφαίρεση ξένης ζωής , επίσης όποιος πράττει χωρίς να επιδιώκει αυτό το αποτέλεσμα αλλά το προβλέπει ως βέβαιη , αναγκαία συνέπεια της πράξης του και παρόλα αυτά δεν απέχει από αυτή. Στην πρώτη περίπτωση υπάρχει άμεσος δόλος πρώτου βαθμού για την τέλεση ανθρωποκτονίας, στη δεύτερη άμεσος δόλου δευτέρου βαθμού. Η τρίτη πιθανή μορφή στην οποία υπάρχει αυτή η κατάφαση του εγκληματικού αποτελέσματος στον ψυχικό κόσμο του δράστη είναι ο ενδεχόμενος δόλος. Με ενδεχόμενο δόλο θεωρείται ότι ενεργεί αυτός που προβλέπει ως πιθανό το εγκληματικό αποτέλεσμα και το αποδέχεται. Εν προκειμένω προβλέπει για παράδειγμα ότι ο τραυματισμός, τα χτυπήματα ή όποια άλλη παρόμοια ενέργεια ή παράλειψη μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο του παθόντος και το αποδέχεται. Σε όλες τις εκφάνσεις δηλαδή η έννοια του δόλου έχει δύο στοιχεία : To γνωστικό και το βουλητικό. Εξετάζεται δηλαδή η γνώση ή η πρόβλεψη του αποτελέσματος ( γνωστικό στοιχείο) και η ψυχική στάση του δράστη απέναντι σε αυτό ( βουλητικό). Κατά τον προσδιορισμό της έννοιας του ενδεχόμενου δόλου , της μορφής αυτής υπαιτιότητας , ο Ποινικός Κώδικας υιοθέτησε τη θεωρία της εγκληματικής επιδοκιμασίας , σύμφωνα με την οποία για την ύπαρξη ενδεχόμενου δόλου , πρέπει να διακριβωθεί αφενός μεν ότι ο δράστης προέβλεψε ως πιθανό το εγκληματικό αποτέλεσμα ( εν προκειμένου το θάνατο άλλου) εξαιτίας της ενέργειας ή παράλειψής του και αφετέρου ότι το αποδέχτηκε. Η αποδοχή του εγκληματικού αποτελέσματος αποτελεί κεντρικό στοιχείο της έννοιας του ενδεχόμενου δόλου και διακρίνεται εννοιολογικά από την πεποίθηση – πίστη αποφυγή του αποτελέσματος , την ελπίδα ή την ευχή αποφυγής του, μη επέλευσης του. Ερευνάται δηλαδή η ψυχική στάση του δράστη έναντι του αποτελέσματος, αν το επιδοκίμαζε, αν του ήταν αδιάφορο ή αν το αποδοκίμαζε ελπίζοντας ότι θα το αποφύγει. Αν ο δράστης δηλαδή προβλέπει ότι από την ενέργεια του όπως για παράδειγμα ο τραυματισμός – η πρόκληση σωματικής βλάβης ήταν πιθανό να παραχθεί το εγκληματικό αποτέλεσμα , ο θάνατος άλλου , που σημαίνει ότι υφίσταται το γνωστικό στοιχείο του δόλου, αλλά πιστεύει ότι τελικά δεν θα επέλθει ή ελπίζει ότι το αποτέλεσμα αυτό δεν θα επέλθει ή εύχεται ότι δεν θα επέλθει, δεν συντρέχει ενδεχόμενος δόλος αλλά αμέλεια ως προς την επέλευση του αποτελέσματος και συγκεκριμένα ενσυνείδητη αμέλεια. Σε μια τέτοια περίπτωση η πράξη δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ανθρωποκτονία με ενδεχόμενο δόλο – πρόθεση και να τιμωρηθεί με βάση το άρθρο 299. Το σκεπτικό του βουλεύματος του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Αθηνών με το οποίο παραπέμφθηκαν οι δύο πρώτοι κατηγορούμενοι , κοσμηματοπώλης και μεσίτης, για το αδίκημα της θανατηφόρου σωματικής βλάβης και όχι της ανθρωποκτονίας με ενδεχόμενο δόλο ή από αμέλεια διέλαβε τα εξής : « οι κατηγορούμενοι με πρόθεση επέφεραν στο θύμα σωματικές κακώσεις που μπορούσαν να προκαλέσουν κίνδυνο για τη ζωή του, όμως από έλλειψη της προσήκουσας προσοχής την όποια όφειλαν και μπορούσαν να καταβάλλουν , έδρασαν απερίσκεπτα , μη προβλέποντας το επελθόν αποτέλεσμα». Θεωρήθηκε δηλαδή ότι δεν προέβλεψαν καν το ενδεχόμενο να επέλθει θάνατος από τα χτυπήματα που κατάφεραν στον Ζακ. Συνεπώς ότι δεν συνέτρεχε το γνωστικό στοιχείο του δόλου τέλεσης ανθρωποκτονίας και κατά συνέπεια ούτε το βουλητικό με κάποια από τις τρεις πιθανές μορφές του, επιδίωξη του θανάτου ή αποδοχή αυτού του αποτελέσματος ως αναγκαία ή πιθανή συνέπεια της άλλα επιδιώκουσας συμπεριφοράς τους. Οι δικαστικοί λειτουργοί έκριναν ότι ο δόλος αφορούσε μόνο την πρόκληση σωματικής βλάβης , δηλαδή η γνώση και η θέληση των δραστών κατευθυνόταν στην πρόκληση σωματικής βλάβης και όχι στην πρόκληση θανάτου. Παρόμοιο είναι το σκεπτικό του βουλεύματος και όσον αφορά τους 4 κατηγορούμενους αστυνομικούς για τους οποίους η αξιολόγηση ήταν η εξής : « προκειμένου να τον ακινητοποιήσουν και να τον δεσμεύσουν , με δεδομένο ότι αυτός βρισκόταν σε κατάσταση υπερδιέγερσης, αλλά με προφανή αδυναμία συγκέντρωσης των δυνάμεών του, έφερε πολλαπλά τραύματα και εμφάνιζε δυσχέρειες στην αναπνοή, από έλλειψη της προσοχής την οποία όφειλαν και μπορούσαν να καταβάλλουν, έδρασαν με υπερβάλλοντα ζήλο, μη προβλέποντας το επελθόν αποτέλεσμα». Υπάρχουν πολύ πιο ουσιαστικοί τρόποι να κατοχυρωθούν τα δικαιώματα και αρθούν οι διακρίσεις σε βάρος των ΛΑΟΤΚΙ συνανθρώπων μας από το λαϊκισμό και τη εκμετάλλευση ενός περιστατικού που δεν φαίνεται να συνδέεται με ρατσιστικά κίνητρα. Η Αλεξάνδρα Μάμμα είναι Δικηγόρος Αθηνών
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Μητσοτάκης: Απαράδεκτη η ρητορική μίσους της Τουρκίας κατά του Μακρόν Σε κατάσταση αυξημένης ετοιμότητας οι Ένοπλες Δυνάμεις (Φωτο) Ο Κόντε “κλείνει” την ΙταλίαΑκολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr