Αλέξανδρος Η. Παπαστεριόπουλος: Περί απόλυτου ακυρότητος ο λόγος

Του Αλέξανδρου Η. Παπαστεριόπουλου*

Όπως παγίως έχει νομολογηθεί από το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο, το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορούμενου διατρέχει όλα τα διαδικαστικά στάδια της ποινικής διαδικασίας μέχρι να εκδοθεί καταδικαστική απόφαση για τη δίωξη που ασκήθηκε. Αποτελεί, δε, μια από τις θεμελιώδεις αρχές της ποινικής δίκης, και, γενικότερα, αναπόσπαστο στοιχείο της δίκαιης δίκης σύμφωνα με το άρθρ. 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ. Το τεκμήριο αθωότητας συνιστά, άλλωστε, αυτοτελή εγγύηση προβλεπόμενη από το άρθρ. 6 της Σύμβασης, υπό την έννοια ότι μπορεί να προσβληθεί ακόμη και όταν οι υπόλοιπες αρχές της δίκαιης δίκης έχουν γίνει σεβαστές στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας . Ειδικότερα, μέχρι πρότινος το τεκμήριο αθωότητας καθιερωνόταν στη διάταξη του άρθρου 6 παρ. 2 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, που κυρώθηκε με το Ν.Δ. 53/19/209.1974 και έχει υπερνομοθετική ισχύ, κατά το άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος, σύμφωνα με την οποία «παν πρόσωπον κατηγορούμενον επί αδικήματι τεκμαίρεται ότι είναι αθώον μέχρι της νομίμου αποδείξεως της ενοχής του» και στο άρθρο 14 παρ. 2 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (Δ.Σ.Α.Π.Δ.), που κυρώθηκε από την Ελλάδα με το Ν. 2462/1997, σύμφωνα με το οποίο «Κάθε πρόσωπο που κατηγορείται για ποινικό αδίκημα τεκμαίρεται ότι είναι αθώο εωσότου η ενοχή του αποδειχθεί σύμφωνα με το νόμο». Κατ` αυτό, η Πολιτεία, μέσω των οργάνων της, οφείλει να αποδείξει την ενοχή του κατηγορούμενου και όχι ο κατηγορούμενος την αθωότητα του. Απόρροια του τεκμηρίου αθωότητας είναι η αρχή της επιείκειας, η οποία επιβάλλει το δικαστήριο (και εν γένει το δικαιοδοτικό όργανο, ανάλογα με το διαδικαστικό στάδιο, που γίνεται η δικαιοδοτική κρίση), εν αμφιβολία, να αποφανθεί υπέρ του κατηγορούμενου (in dubio pro reo). Παραβίαση του τεκμηρίου αυτού επάγεται, πέραν της αναίρεσης της απόφασης για έλλειψη ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας, απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας και ιδρύεται και ο από τα άρθρα 510 παρ.1 στοιχ. Α’ και 171 παρ.1 δ’ του ΚΠΔ λόγος αναίρεσης. Εξάλλου, πέραν των ανωτέρω υπερνομοθετικής ισχύος διεθνών και απόλυτα δεσμευτικών διατάξεων, δυνάμει της πρόσφατης ριζικής νομοθετικής μεταβολής, που επέφερε η θέση σε ισχύ του Νόμου 4620/2019, ο νέος Κώδικας Ποινικής Δικονομίας ρητώς προβλέπει και κατοχυρώνει το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου και στην εσωτερική έννομη τάξη, κατ’ εφαρμογή της Οδηγίας 2016/343/ΕΕ για το τεκμήριο αθωότητας (Ν. 4596/2019). Ειδικότερα, στο άρθρο 178 παρ. 3 Κ.Π.Δ. προβλέπεται πλέον ότι «οποιαδήποτε αμφιβολία περί της ενοχής είναι προς όφελος του κατηγορουμένου ή του υπόπτου». Συνεπώς, το τεκμήριο αθωότητας και η ειδική εκδήλωση αυτού, (in dubio pro reo), σύμφωνα με την οποία κάθε αμφιβολία αποβαίνει υπέρ του κατηγορουμένου, προβλέπεται πλέον με ρητή διάταξη νόμου, στο προστατευτικό πεδίο της οποίας εντάσσεται ρητά και ανεπιφύλακτα και ο «ύποπτος», ο οποίος εξομοιούται με τον κατηγορούμενο, δηλαδή διατρέχει το διαδικαστικό στάδιο της ποινικής προδικασίας, ήδη και στο επίπεδο της προκαταρκτικής εξετάσεως.

Τούτων λεχθέντων, στην περίπτωση της παράλληλης, αυτοτελούς, αυτόνομης και ανεξάρτητης διενέργειας, ξεχωριστής προκαταρκτικής εξέτασης από δύο διαφορετικούς αντιεισαγγελείς του Άρειου Πάγου, κ.κ. Ζαχαρή και Σοφουλάκη, (ανεξαρτήτως των όποιων κλυδωνισμών μπορεί να δημιουργεί μια τέτοια επιλογή για το ενιαίο και αδιαίρετο της Εισαγγελικής Αρχής στη συνείδηση του νομικού και του απλού κόσμου) σε βάρος της Εισαγγελέως Διαφθοράς, κας Τουλουπάκη για τυχόν ποινικές της ευθύνες για τους χειρισμούς της στην Υπόθεση Νοβάρτις, αυτή κατέληξε σε δύο εκ διαμέτρου αντίθετα πορίσματα – δικαιοδοτικές κρίσεις σε επίπεδο άσκησης ή μη ποινικής δίωξης. Από τη μία, το «απαλλακτικό» για την Εισαγγελέα πόρισμα του κ. Σοφουλάκη και η αρχειοθέτηση της υπόθεσης για εκείνη και από την άλλη το «παραπεμπτικό» πόρισμα του κ. Ζαχαρή με τη σχετική παραγγελία στον έχοντα τη γενική αρμοδιότητα Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών για την άσκηση ποινικής δίωξης. Σύμφωνα, όμως, με τη μείζονα πρόταση του παρόντος συλλογισμού, η ύπαρξη δύο εκ διαμέτρου αντίθετων δικαιοδοτικών κρίσεων ήδη στο επίπεδο της προκαταρκτικής εξετάσεως, θα έπρεπε να οδηγήσει επί τη βάσει του τεκμηρίου αθωότητας και της αρχής in dubio pro reo, εν αμφιβολία υπέρ του υπόπτου και στην αρχειοθέτηση της υπόθεσης. Αντίθετα, η τελικώς ασκηθείσα ποινική δίωξη επί τη βάσει του «ενοχοποιητικού» πορίσματος του κ. Ζαχαρή, προκαλεί απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας και καθιστά άκυρη τη μέχρι εκείνο το σημείο ποινική προδικασία, ήτοι την διενεργηθείσα προκαταρκτική εξέταση, λόγω παραβίασης του άρθρ. 178 παρ. 2 ΚΠΔ και των θεμελιωδών δικαιωμάτων του υπόπτου περί δίκαιης δίκης και σεβασμού στο τεκμήριο αθωότητας. Τέλος, η άποψη ότι στην προκείμενη περίπτωση υπερισχύει η άποψη του ανώτερου ιεραρχικά εισαγγελέα, επί τη βάσει των διατάξεων του Κώδικα Οργανισμού των Δικαστηρίων και Κατάστασης των Δικαστικών Λειτουργών, αφενός στηρίζεται σε λάθος προκείμενες, [εδώ οι αντιεισαγγελείς του Αρείου Πάγου έλαβαν εντολή να διενεργήσουν ο καθένας ξεχωριστή και αυτοτελή έρευνα, όπως εάν σε ένα θανατηφόρο τροχαίο, όπου σχηματίζεται αυτεπάγγελτα ποινική δικογραφία από την αστυνομία και υποβάλλεται τελικώς στον Εισαγγελέα, ενώ ταυτόχρονα διενεργείται και μια δεύτερη προκαταρκτική εξέταση, κατόπιν μηνυτήριας αναφοράς των κληρονόμων, ποια θα ήταν άραγε η δικονομική πορεία αυτών των δικογραφιών (;;;)], αφετέρου δεν συνάδει με τον νομικό πολιτισμό και τις αρχές της δίκαιης δίκης, παρορώντας πλήρως υπερνομοθετικής ισχύος διατάξεις.

Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω *

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr