Αναστασία Γιαρένη – Η καθημερινή συναναστροφή ενός δικηγόρου με ανάπηρα άτομα: Εμπειρίες και συμπεράσματα

Τον Βαγγέλη Αυγουλά τον γνωρίζω από τον Σεπτέμβριο του 2006. Γνωριζόμαστε κυριολεκτικά από την πρώτη ημέρα, του πρώτου έτους της Νομικής Σχολής, όταν μπήκαμε στην αίθουσα του Παλαιού Χημείου επί της οδού Σόλωνος —όπως γνωρίζουν οι παλαιότεροι—, για το μάθημα του Συνταγματικού Δικαίου. Όλα τα έτη της σχολής διατηρούσαμε επαφές και βοηθούσαμε ο ένας τον άλλον με τα μαθήματα, ανταλλάσσοντας σημειώσεις. Μετέπειτα, φοιτήσαμε μαζί στο μονοετές Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του Αστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή Αθηνών.

Περιττό να αναφέρω ότι ο Βαγγέλης ήταν άψογος συμφοιτητής, γιατί κρατούσε τις περισσότερες και πιο ποιοτικές σημειώσεις από το μάθημα, ως εξαιρετικός χειριστής του “τυφλού” συστήματος δακτυλογράφησης, ενώ αφομοίωνε άμεσα τις πληροφορίες.

Από τη σχολή ακόμη, ο περίγυρος δεν ήξερε πώς να ερμηνεύσει την εικόνα ενός φοιτητή με λευκό μπαστούνι. Είμαστε ανεκπαίδευτοι στο να συναναστρεφόμαστε με ανάπηρα άτομα. Εγώ, καθώς και κάποιοι άλλοι, πλησίασα και γνωριστήκαμε, και σιγά-σιγά χτίσαμε μια επικοινωνία ώστε να σπάσει ο πάγος. Άλλοι αγχώνονταν ως προς το εάν θα φερθούν σωστά.

Με την καθημερινή επαφή μαζί του στα φοιτητικά χρόνια, άρχισα να καταλαβαίνω τα προβλήματα που αντιμετώπιζε: να ανακοινώνονται αλλαγές ώρας ή αίθουσας με μια τοιχοκόλληση⸱ να φτάνει με τόσα εμπόδια στο μάθημα —και μετέπειτα στο Δικαστήριο— και να μην καταφέρνει να πάρει την πληροφορία. Αυτό ως διαπίστωση ήταν και παραμένει σοκαριστικό. Υπήρχε —και υπάρχει— αποκλεισμός από την πληροφορία καθημερινά. Είχαμε συμφοιτητές που ήταν στο 5^ο ή στο 6^ο έτος και δεν μπορούσαν να τελειώσουν τη σχολή, λόγω εμποδίων για τα οποία δεν έφταιγαν οι ίδιοι.

Επαγγελματικά, συνεργάζομαι με τον Βαγγέλη από το έτος 2018 έως και σήμερα. Μετά τη σχολή, συνεχίσαμε και κάναμε παρέα. Όταν ήρθε η ώρα να συνεργαστούμε, είδαμε πόσο δύσκολη είναι η φιλοσοφία του πλήρως προσβάσιμου γραφείου: το να είναι η είσοδος προσβάσιμη, να μπορεί να περνά αμαξίδιο, να υπάρχει θέση στάθμευσης και προσβάσιμη τουαλέτα. Όλα πρέπει να είναι ευχερώς προσβάσιμα.

Επιπλέον, όλη η ομάδα συνεργατών εκπαιδεύεται στην κατάλληλη διαχείριση ανάπηρων ατόμων. Για παράδειγμα, δίνουμε συγκεκριμένες οδηγίες στη Γραμματεία για την ψηφιοποίηση των εγγράφων ή για την τηλεφωνική διαχείριση ενός υποψηφίου εντολέα μας. Αυτά δεν είναι θεωρητικές πράξεις, είναι εργαλεία που έχουν κοινωνικό και επαγγελματικό αντίκτυπο. Πρέπει να χρησιμοποιηθούν σωστά για να αρθούν τα εμπόδια και οι αποκλεισμοί.

Το προσβάσιμο γραφείο μάς βγαίνει σε καλό. Νιώθουμε ότι το μήνυμα έχει περάσει στην αναπηρική κοινότητα. Πράγματι, σήμερα αναλαμβάνουμε και εξυπηρετούμε πολλές υποθέσεις αναπήρων: από δικαστική συμπαράσταση και ζητήματα κοινωνικοασφαλιστικού δικαίου ΑμεΑ έως και την ίδρυση σωματείου αναπήρων ατόμων.

Μέσα από τη δουλειά, γνωρίσαμε και τις ιδιαιτερότητες επαγγελμάτων που έχουν προβλήματα, για τα οποία έπρεπε να έχει τοποθετηθεί ο ΔΣΑ. Για παράδειγμα, εμείς προσαρμόσαμε το καταστατικό των Διερμηνέων Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας, ενώ οι τράπεζες τους θεωρούν τρίτα πρόσωπα στην εξυπηρέτηση κωφών ατόμων. Ο Πανελλήνιος Σύλλογος Εργαζομένων στα ΚΔΑΠ και ΚΔΑΠΜΕΑ ήρθαν κοντά μας. Έχουμε εκκλήσεις για καθοδήγηση από όλη την Ελλάδα, ακόμη και από υπηρεσίες.

Τα αναφέρω αυτά, γιατί ο ενεργός και μάχιμος δικηγόρος δεν είναι μόνο αυτός που διαβάζει την εξέλιξη, τον νόμο, τη θεωρία. Όλος αυτός ο χειρισμός των ιδιαιτεροτήτων είναι θέμα τριβής και καθημερινής συναναστροφής. Όταν τελειώσαμε τη σχολή, πολλοί συνάδελφοι που μετέπειτα έγιναν συμβολαιογράφοι, δικαστές ή δικηγόροι έμειναν με απορίες. Κανείς από αυτούς δεν ήξερε πώς να εφαρμόσει στην πράξη όσα είχε διαβάσει περί εξαιρέσεων υπέρ των αναπήρων, ή πώς να φερθεί στα ανάπηρα άτομα.

Γι’ αυτούς τους λόγους, προτείνουμε τη διαρκή επιμόρφωση γύρω από την πρακτική συναναστροφή. Ο Βαγγέλης Αυγουλάς, τα τελευταία 10 χρόνια πραγματοποιεί στα σχολεία εγκεκριμένο από το Υπ. Παιδείας πρόγραμμα εξοικείωσης με την αναπηρία. Μάλιστα, τον συνοδεύω προσωπικά. Ίσως θα ήταν μία καλή σκέψη να ενταχθεί αυτό το πρόγραμμα είτε στους Συλλόγους, είτε στους Γραμματείς των Δικαστηρίων, αλλά φυσικά και στους φοιτητές των Πανεπιστημίων, ώστε να εξοικειώνονται με την αναπηρία.

Το έχω βρει μπροστά μου: π.χ. όταν είμαι δικαστική αντιπρόσωπος, άτομα με κινητική αναπηρία ψηφίζουν στα προαύλια ή ακόμα κι από το αυτοκίνητο, αφού δεν μπορούν να εισέλθουν στην αίθουσα. Αντίστοιχα, με έναν τυφλό ψηφοφόρο θα πρέπει να απομακρυνθώ, καταργώντας φυσικά την έννοια της μυστικότητας της ψήφου για να επιβοηθήσω στη διαδικασία. Αυτές είναι καταστάσεις που προσβάλλουν το επάγγελμα του δικηγόρου και συλλογικά θα έπρεπε κάποιος να τοποθετηθεί γι’ αυτές.

Οι αμήχανες στιγμές της καθημερινότητας

Στα δικαστήρια, το χειρότερο είναι ότι αντί να απευθύνουν τον λόγο στον Βαγγέλη, μιλάνε σε εμένα. Δεν τον αναγνωρίζουν, πράγμα που είναι λυπηρό. Φυσικά, στον τυφλό δικηγόρο δεν υπάρχει το απόρρητο, όταν αναγκαστικά είμαστε όλοι στον διάδρομο χωρίς εξασφάλιση ιδιωτικότητας. Υπάρχει κίνδυνος άθελά μας να εκθέσουμε τον πελάτη συζητώντας τις λεπτομέρειες της υπόθεσής του.

Η προσβασιμότητα παραμένει ένα ανεπίλυτο πρόβλημα. Για μία δουλειά του Βαγγέλη στα δικαστήρια, λ.χ. μία εκτύπωση στον Σύλλογο, πάντα πάμε μαζί. Μας μετράνε για 2 άτομα στην αναμονή για να μπούμε στο γραφείο. Οι υπολογιστές δεν έχουν το σύστημα φωνητικής υπαγόρευσης που θα επέτρεπε στον Βαγγέλη να εξυπηρετηθεί αυτόνομα. Έτσι το αναλαμβάνω εγώ, ενώ δε γίνεται η υπάλληλος να πάρει το δικό του USB και να τον εξυπηρετήσει.

Είναι, επίσης, συστηματικά απαράδεκτο το ότι ο Βαγγέλης δεν έχει απόρρητο τραπεζικών συναλλαγών, και ψάχνουμε ποιος θα υπογράψει ως μάρτυράς του. Web banking χειρίζεται κανονικά ο ίδιος, όμως για ανάληψη, κατάθεση ή άλλη πράξη με ανάγκη αυτοπρόσωπης παρουσίας, πρέπει να παρουσιάζεται στην τράπεζα με μάρτυρα. Για να μαρτυρήσει τι άραγε; Ότι υπάρχει; Ότι καταλαβαίνει; Δε μιλάμε για διανοητικό πρόβλημα. Και φυσικά, εάν κατά την εκπροσώπηση εντολέα καταθέσει φάκελο με έγγραφα, υπόμνημα κ.λπ., οι Τράπεζες ζητούν πάλι την υπογραφή μάρτυρα για την εγχείρηση εγγράφων.

Αναφορικά με τις εφαρμογές που οι δικηγόροι χρησιμοποιούμε καθημερινά, όπως η Ψηφιακή Πύλη Πολιτικής και Ποινικής Δικαιοσύνης solon.gov.gr και η Πύλη της Ολομέλειας των Δικηγορικών Συλλόγων portal.olomeleia.gr, αυτές δεν έχουν ελεγχθεί από focus group ανάπηρων ατόμων πριν τεθούν σε εφαρμογή. Κάποια τμήματα είναι προσβάσιμα στο Solon και στο Portal, όμως στην πράξη το ανάπηρο άτομο δεν τις χρησιμοποιεί, γιατί μπορεί ανά πάσα στιγμή η σελίδα να το ανακατευθύνει σε βήμα μη προσπελάσιμο, όπως π.χ. στο να κόψει ένα γραμμάτιο προείσπραξης. Αντίστοιχα στην περίπτωση της Τράπεζας Νομικών Πληροφοριών «ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ», ο Βαγγέλης αναγκάζεται να πληρώνει συνδρομή σε προσβάσιμη συνδρομητική πύλη για να αρθούν τα εμπόδια πρόσβασης και να βρει την εκάστοτε νομολογία και νομοθεσία.

Σε πολλές διαδικασίες στις οποίες εμείς οι δικηγόροι δικαιούμαστε να συμμετάσχουμε (λ.χ. εκλογές), ο Βαγγέλης επιθυμεί επίσης να συμμετέχει, πλην όμως αναγκάζεται να κάνει εξαίρεση. Όμως δεν έχει εξετάσει κανείς γιατί κάνει εξαίρεση ένας ανάπηρος δικηγόρος. Καταρχήν, οι αμοιβές πρέπει να αναπροσαρμοστούν, γιατί στην περίπτωσή του απαιτείται βοηθός για περισσότερες ώρες. Ο ανάπηρος δικηγόρος αποθαρρύνεται επιπλέον από τη συμμετοχή γιατί η διαδικασία είναι για βλέποντες, ή/και γιατί δεν είναι προσβάσιμο το κτίριο.

Στα γραφεία του ΔΣΑ, δεν ξέρεις σε ποιο κτίριο και ποιον όροφο είσαι, ενώ δε χωράει καν αμαξίδιο στο ένα ασανσέρ του παλαιού κτιρίου. Ας αναρωτηθούμε, άραγε πόσους αναπήρους βλέπουμε καθημερινά στον ΔΣΑ; Έρχονται οι ανάπηροι συνάδελφοί μας στη βιβλιοθήκη;

Τα εκθέματα στα δικαστήρια, απ’ την άλλη, τοιχοκολλώνται στο ύψος του κεφαλιού έξω από αίθουσα, δημιουργώντας ζήτημα προσβασιμότητας και για τα άτομα σε αμαξίδιο. Ως προς την ψηφιακή ανάρτησή τους, είτε αναρτώνται στον «ΙΣΟΚΡΑΤΗ» σε αρχεία pdf που δε διαβάζονται, είτε άλλες φορές δεν αναρτώνται καν.

Δυστυχώς, ακόμη και με παραλείψεις ή με την ανοχή του, ο ΔΣΑ παραβιάζει την ισότιμη αντιμετώπιση ανάπηρων δικηγόρων —και η παράλειψη είναι ζημιογόνα πράξη.

Τα άτομα με αναπηρία, τόσο με βάση το Σύνταγμα όσο και με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώµατα των Ατόμων µε Αναπηρία, έχουν συγκεκριμένα δικαιώματα. Φυσικά, υπάρχει και η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ΑμεΑ ως νομικό όπλο, με σκοπό να αναληφθούν θεσμικά πρωτοβουλίες, καθότι αποτελεί ένα νομικό κείμενο με επιταγές και απαιτήσεις. Αντιστρόφως δε, όλοι εμείς έχουμε ατομική και συλλογική ευθύνη, την οποία όμως δεν έχουμε ακόμα αναλάβει στο κατώφλι του 2022.

Πρέπει να εμπεδωθεί ότι η συναναστροφή με ανάπηρα άτομα έχει πάψει προ πολλού να αποτελεί φιλανθρωπική πράξη. Για εμάς που αλληλεπιδρούμε καθημερινά με ΑμεΑ, ενώ νομίζουμε ότι πάμε να τα βοηθήσουμε, τελικά εκείνα είναι που βοηθάνε και εκπαιδεύουν εμάς, με τη στάση ζωής που επιδεικνύουν. Έτσι γινόμαστε καλύτεροι μέσα από αυτή τη συναναστροφή.

* Αναστασία Γιαρένη, δικηγόρος Αστικού και Εμπορικού Δικαίου, συνεργάτιδα του δικηγόρου Βαγγέλη Αυγουλά

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr