Αντώνης Αργυρός: Η πανδημία και η κατάσταση υγειονομικής ανάγκης
Του Αντώνη Αργυρού*
«Δεινής ανάγκης ουδέν ισχυρότερου»[i]
1.1. Σε κοινή δήλωση που υπογράφηκε την 1η Απριλίου 2020, 14 κράτη μέλη της ΕΕ[ii], εκ των οποίων και η Ελλάδα, υπογράμμισαν πως σε αυτήν την άνευ προηγούμενου κατάσταση, είναι ορθό τα κράτη μέλη να υιοθετούν μέτρα έκτακτης ανάγκης για να προστατεύσουν τους πολίτες τους και ξεπεράσουν την κρίση.
«Σε αυτήν την άνευ προηγουμένου κατάσταση, είναι θεμιτό τα κράτη μέλη να λάβουν έκτακτα μέτρα για την προστασία των πολιτών τους και την αντιμετώπιση της κρίσης. είμαστε, ωστόσο, βαθιά προβληματισμένοι για τον κίνδυνο παραβίασης των αρχών του κράτους δικαίου, της δημοκρατίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων που απορρέουν από την έγκριση ορισμένων επειγόντων μέτρων. τα μέτρα έκτακτης ανάγκης πρέπει να περιορίζονται στα απολύτως απαραίτητα, να είναι αναλογικά και προσωρινά, να υπόκεινται σε τακτικό έλεγχο και να τηρούν τις προαναφερόμενες αρχές και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το διεθνές δίκαιο, δεν πρέπει να περιορίζουν την ελευθερία έκφρασης ή την ελευθερία του τύπου. συνεπώς, υποστηρίζουμε την πρωτοβουλία της ευρωπαϊκής επιτροπής για την παρακολούθηση της εφαρμογής των έκτακτων μέτρων για την εξασφάλιση των θεμελιωδών αξιών της ένωσης και καλούμε το συμβούλιο γενικών υποθέσεων να εξετάσει το ζήτημα, όταν αυτό είναι απαραίτητο».
1.1.1. Η αρχή του κράτους δικαίου ανάγεται σε βασική αρχή διασφαλίσεως της νομιμότητας, δηλαδή της τηρήσεως όχι μόνο των νόμων, αλλά και της επιδιώξεως αυτής της ιδέας του δικαίου υπό ουσιαστική πλέον έννοια και περιεχόμενο, και ενέχει αντίστοιχη θεσμική-συνταγματική εγγύηση. Η αρχή του κράτους δικαίου περιλαμβάνεται στην έννομη τάξη της ένωσης. το δίκαιο της ανάγκης[iii] στηρίζεται στην αρχή που λέει ότι η σωτηρία του κράτους αποτελεί τον υπέρτατο νόμο.
Τα μέτρα για την «κατάσταση υγειονομικής έκτακτης ανάγκης»[iv] πρέπει να μην ξεπερνούν το αναγκαίο μέτρο. Δεν μπορούν να διαρκούν επ’ αόριστο και να υπερβαίνουν την αρχή της αναλογικότητος.
1.3. Η πανδημία που έχει παραλύσει την κοινωνική, πολιτική ,οικονομική ζωής του κόσμου υποχρεώνει την διεθνή κοινότητα σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Η επιβολή εξαιρετικών και κατεπειγόντων μέτρων (άρθρο 44 παρ.1 Σ) έγινε με την ΠΝΠ από 25.2.2020 στο προοίμιο της οποίας αναφέρεται ως ειδικός λόγος εκδόσεως της: «για τον περιορισμό της διασποράς του κορωνοϊού covid-19 και την λήψη των αναγκαίων μέτρων, προκειμένου να διασφαλισθεί η στήριξη της κοινωνίας και της επιχειρηματικότητας και η ομαλή λειτουργία της αγοράς και της δημόσιας διοίκησης, καθώς και για την προστασία των εθνικών και ενωσιακών συνόρων».
Στην πράξης νομοθετικού περιεχομένου (ΦΕΚ Α’ 42/25.02.2020) γίνεται περαιτέρω επίκληση:
1) της εξαιρετικά επείγουσας απρόβλεπτης ανάγκης για να αντιμετωπισθούν οι άμεσοι κίνδυνοι από την εμφάνιση και διάδοση κορωνοϊού, (άρθρο 44 παρ. 1 Σ),
2) του άρθρου 5, παράγραφος 5 Σ: «Καθένας έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας και της γενετικής του ταυτότητας..» και
3) του άρθρου 21, παράγραφος 3 Σ: «Το κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων».
Η έκτακτη κατάσταση οδήγησε ώστε επιβλήθηκαν περιορισμοί στα ατομικά δικαιώματα των πολιτών, τέτοια μέτρα που ούτε σε πολεμικές περιόδους έχουν πολλές φορές επιβληθεί.
Οι ελευθερίες της οικονομικής δραστηριότητας (άρθρο 5 παρ. 1 Συντ.), της κίνησης (άρθρο 5 παρ. 4 Συντ.), της συνάθροισης (άρθρο 11 Συντ.) και της θρησκευτικής λατρείας (άρθρο 13 Συντ.) υπέστησαν σημαντικούς περιορισμούς σε όλα τα Ευρωπαϊκά κράτη και στην χώρα μας.
1.4. Εκκρεμούν για τα ζητήματα που έχουν ανακύψει από την εφαρμογή της έκτακτης νομοθεσίας αιτήσεις ακυρώσεως ενώπιον του ΣτΕ[v] οπότε θα υποστούν τα μέτρα τον αναγκαίο δικαστικό έλεγχο συνταγματικότητας ,όπως και τον έλεγχο του ΕΣΔΑ. Με αυτόν τον τρόπο η διαχείριση της κρίσης δεν εκφεύγει κατά την γνώμη μας από το ισχύον συνταγματικό πλαίσιο, δηλαδή την εφαρμογή της παραγράφου 1 του άρθρου 44 Σ, που συνίσταται στην άμεση αντιμετώπιση μιας έκτακτης περίπτωσης εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης. Από την νομολογία αποκλείεται κάθε δικαστικός έλεγχος της συνδρομής ή μη των προϋποθέσεων[vi] της εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης για την έκδοση ΠΝΠ[vii]. Σε κάθε περίπτωση οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου υπόκεινται παρεμπιπτόντως σε έλεγχο συνταγματικότητας όσον αφορά το ίδιο το περιεχόμενό τους, όπως κάθε άλλος κανόνας δικαίου (ΣτΕ (Ολ.) 136/2013, ΕΑ (Ολ.) 56/2013, ΣτΕ 1250/2003). Ο δικαστής ελέγχει, αφενός µεν την τήρηση των διαδικαστικών προϋποθέσεων έκδοσης των Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου (ΣτΕ Oλ. 1250/2003), την έγκαιρη, δηλαδή, κατά το Σύνταγμα, υποβολή τους προς κύρωση ενώπιον της Ολομέλειας της Βουλής (άρθρα 44 παρ. 1 και 72 παρ. 1 του Συντάγματος), αφετέρου δε το περιεχόμενό τους από την άποψη της συνταγματικότητας. Ο έλεγχος αυτός λαμβάνει χώρα επ’ ευκαιρία της προσβολής µε αίτηση ακυρώσεως διοικητικών (ατομικών ή κανονιστικών) πράξεων που έχουν εκδοθεί βάσει Πράξεως Νομοθετικού Περιεχομένου.[viii]
1.5. Με τον ν. 4682/3.4.2020 κυρώθηκαν:
α) η από 25.2.2020 Π.Ν.Π. «κατεπείγοντα μέτρα αποφυγής και περιορισμού της διάδοσης κορωνοϊού» (Α΄ 42),
β) η από 11.3.2020 Π.Ν.Π. «κατεπείγοντα μέτρα αντιμετώπισης των αρνητικών συνεπειών της εμφάνισης του κορωνοϊού covid-19 και της ανάγκης περιορισμού της διάδοσής του» (A΄ 55) και
γ) η από 14.3.2020 Π.Ν.Π. «κατεπείγοντα μέτρα αντιμετώπισης της ανάγκης περιορισμού της διασποράς του κορωνοϊού covid-19» (Α΄ 64) και άλλες διατάξεις.
Συνεπώς εν προκειμένω ακολουθήθηκε αρχικά μια εξαιρετική διαδικασία εκδόσεως ΠΝΠ, στην οποία το Υπουργικό Συμβούλιο κατέφυγε με φειδώ και επειδή συνέτρεχαν οι αυστηρές προϋποθέσεις που ορίζει το Σύνταγμα, η Βουλή λίγες μέρες μετά την έκδοση των ΠΝΠ προέβη στην κύρωση τους με νόμο. Το Κοινοβούλιο σε χρόνο ταχύτατο κύρωσε τις ΠΝΠ «προκειμένου να αντιμετωπιστεί η επιδημία covid-19» και έτσι δεν υπάρχει πλέον έκτακτη νομοθεσία. Μετά την κύρωσή τους από τη Βουλή οι ΠΝΠ, κατέστησαν τυπικός νόμος, συνεπώς πλέον μπορεί να ελεγχθούν μόνο για τυχόν ουσιαστική συνταγματικότητά τους από τα δικαστήρια (άρθρο 93 παρ.4 Σ).
1.6. Σε κάθε περίπτωση σε διεθνές επίπεδο λαμβάνονται παρόμοια μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από την πανδημία, όπως φαίνεται και από την κοινή δήλωση14 κράτη μέλη της ΕΕ, εκ των οποίων και η Ελλάδα για την «διατήρηση του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών ελευθεριών».
ΥΓ: «Η Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται στις αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτές είναι οι κοινές αξίες όλων μας. Πρέπει να τις διαφυλάξουμε και να τις υπερασπιστούμε ακόμη και σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς». Δήλωση της Προέδρου vonder Leyen σχετικά με τα μέτρα έκτακτης ανάγκης στα κράτη μέλη (31/03/2020).
*Πρώην υπηρεσιακός υπουργός Επικρατείας, Δικηγόρος
______________________________________________________________________________________________ [i] Θαλής ο Μιλήσιος.
[ii] Κοινή δήλωση Γερμανίας, Βελγίου, Δανίας, Ισπανίας, Φινλανδίας, Γαλλίας, Ελλάδας, Ιρλανδίας, Ιταλίας, Λετονίας, Λουξεμβούργου, Κάτω Χωρών, Πορτογαλίας και Σουηδίας (2 Απριλίου 2020)
[iii] Βλ.« ΤΑ “ΠΡΟΝΟΜΙA”ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΚΑΙ TO “ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ” ΣΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΔΙΚΑΙΟΥ»,μελέτη Αντώνη Π. Αργυρού σε ΝοΒ 60 (2012),ΕΞΙ ΧΡΟΝΙΑ «ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ» μελέτη Αντώνη Π. Αργυρού σε ΝοΒ 64 (2016), σ. 2212-2222.
[iv] «Salus patriae suprema lexesto».
[v] 1.Κάτοικος νησιού, ζητεί να ακυρωθεί ως αντισυνταγματική και παράνομη η υπ΄ αριθμ. 2131.1/20719/30.3.2020 απόφαση του αρχηγού του Λιμενικού Σώματος και της Ελληνικής Ακτοφυλακής με την οποία απαγορεύθηκε το μπάνιο στη θάλασσα, η χρήση θαλάσσιων μέσων αναψυχής και το υποβρύχιο ψάρεμα, 2. Τέσσερις πολίτες προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας ζητώντας να ακυρωθεί ως αντισυνταγματική και παράνομη η κοινή υπουργική απόφαση με την οποία πανελλαδικά απαγορεύθηκαν προσωρινά οι λειτουργίες και οι ιεροπραξίες στις Εκκλησίες και τους άλλους θρησκευτικούς χώρους λατρείας για λόγους προστασίας από την πανδημία του κορονοϊού ( βλ. άρθρα 3, 13 και 25 του Συντάγματος) και 3. Αίτηση ακύρωσης υπεβλήθη ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας κατά της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου που δημοσιεύτηκε στις 2 Μαρτίου 2020, με την οποία αποφασίστηκε η προσωρινή αναστολή της δυνατότητας υποβολής αιτήσεων διεθνούς προστασίας και η άμεση απέλαση από τη χώρα όσων εισέρχονται παράτυπα σε αυτήν κατά τη διάρκεια ισχύος της.
[vi] Όπως έχει κριθεί από την Ολομέλεια του δικαστηρίου (βλ. ΣτΕ Ολ 1250/2003, 3636/1989), η συνδρομή ή μη των έκτακτων περιπτώσεων εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης, κατά το άρθρο 44 παρ. 1 του Συντάγματος, δεν υπόκειται σε δικαστικό έλεγχο, ως αναγόμενη στην σφαίρα της πολιτικής ευθύνης των ασκούντων στην περίπτωση αυτή νομοθετική εξουσία πολιτειακών οργάνων (βλ. ΣτΕ 737/2012,2289/1987και Επ. Σπηλιωτόπουλο, Εγχειρίδιο Διοικητικού Δικαίου, τ. 1, 14η έκδοση, 2011, σελ. 48 επ.), Ευ. Βενιζέλο, Μαθήµατα Συνταγµατικού Δικαίου- Αναθεωρηµένη έκδοση, 2008, σ. 176
[vii] Βλ. όμως μειοψηφίες στις ΣτΕ 1250/2003,ΣτΕ 737/2012 (πάρεδρος I. Δημητρακόπουλος)
[viii]βλ. Επ. Σπηλιωτόπουλο, τ. 2, Εγχειρίδιο Διοικητικού Δικαίου, σελ. 104 και Γλ. Σιούτη σε Απ. Γέροντα/Σ.Λύτρα/Π. Παυλόπουλου/Γλ. Σιούτη /Σπ. Φλογαΐτη, Διοικητικό Δίκαιο, β΄ έκδοση, 2010, σελ. 16.
Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr
