Αντώνης Αργυρός: Οι “τηλεδικαστές” και ο όχλος ή ο “Θάνατος και Θέαμα” στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και το “κοινόν περί δικαίου αίσθημα”

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ:

1-Κάθε φορά που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια ένα έγκλημα ή  ένα σκάνδαλο, που συγκλονίζει την κοινή γνώμη, μια ολόκληρη κοινωνία αρχίζει να συμπεριφέρεται όπως ένας  όχλος, που κρίνει και καταδικάζει με συνοπτικές διαδικασίες, πολλές φορές παριστάνοντας τον «αυτόκλητο τιμωρό». Όμως δυστυχώς οι ιαχές φθάνουν και εκεί που δεν έπρεπε ν’ ακούγονται και  γίνεται προσπάθεια  να αγνοηθεί ότι : «Η δικαιοσύνη δεν απονέμεται με βάση το κοινό περί δικαίου αίσθημα αλλά σύμφωνα με το Σύνταγμα και τους νόμους»[1]

.Όμως στην πραγματικότητα είθισται την δίκη  να την κάνουν οι «τηλεδικαστές», οι οποίοι τις περισσότερες φορές, μέσα από τα «τηλεπαράθυρα», προβάλλουν ισχυρισμούς ως αποδεδειγμένες αλήθειες !!!Αρκετές φορές οι αποφάσεις των δικαστηρίων σε «πολύκροτες» υποθέσεις συνάντησαν τη σφοδρή κριτική μέρους της κοινωνίας, το οποίο, επικαλούμενο το «κοινό περί δικαίου αίσθημα», απαιτεί την «παραδειγματική τιμωρία» των κατηγορουμένων, την αναθεώρηση των επιβληθεισών ποινών επί το αυστηρότερο ή  την άρνηση απολαβής ευνοϊκών διατάξεων του νόμου.

 2.-Η ιστορία  επαναλαμβάνεται λένε:

Δύο οπλισμένοι μονομάχοι αντικρίζουν ο ένας τον άλλον σε κάποια ρωμαϊκή αρένα. Είναι ένας αγώνας μέχρις εσχάτων. Μέσα σε λίγη ώρα, τραυματισμένος και ανήμπορος να συνεχίσει, ο ένας μονομάχος ρίχνει τα όπλα του και γονατίζει, αναγνωρίζοντας έτσι την ήττα του και ζητώντας έλεος. Οι ιαχές του πλήθους κορυφώνονται. Μερικοί φωνάζουν για επιείκεια, άλλοι για το θάνατό του. Ο αυτοκράτορας ρωτούσε τότε την γνώμη του πλήθους. Αν οι θεατές πίστευαν ότι ο νικημένος είχε αγωνιστεί καλά, κουνούσαν τα μαντήλια τους, σήκωναν το δάκτυλο προς τα επάνω και φώναζαν: Mitte (στείλτε τον πίσω). Ο αυτοκράτορας συμμορφωνόταν με την απαίτησή τους, ύψωνε τον αντίχειρα, σημάδι πως ο νικημένος είχε συγχωρηθεί, και τον έδιωχνε ζωντανό από τον στίβο.

Αν, όμως, αντίθετα, οι θεατές έκριναν ότι ο νικημένος από δειλία και τεμπελιά προκάλεσε την ήττα του, γύριζαν το δάκτυλο προς τα κάτω φωνάζοντας: ingula (πνίξτε τον). Και ο αυτοκράτορας, αργά, ήρεμα, διέταζε τον θάνατο του μονομάχου, από τον αντίπαλό του.

Ι-ΤΟ ΤΕΚΜΗΡΙΟ ΑΘΩΟΤΗΤΑΣ

Το τεκμήριο αθωότητας διακηρύχθηκε πρώτη φορά στη γαλλική Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη του 1789 (άρ.9), κατά την οποία «καθένας τεκμαίρεται αθώος μέχρι να κηρυχθεί ένοχος». Αποτελεί εγγύηση της σωστής απονομής της δικαιοσύνης και γι’ αυτό το λόγο κατοχυρώνεται στην ΕΣΔΑ. Με το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ ορίζεται ότι κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης, δηλαδή στην ελευθερία της γνώμης, μετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών καθώς και στο δικαίωμα κριτικής των πράξεων των κρατικών οργάνων (άρθρο 14 παρ. 1 του Συντάγματος), κατ’ εξοχήν δε των δικαστικών αποφάσεων στις οποίες συμπυκνώνεται η δικαιοσύνη..Με την κύρωση της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το άρ.6 παρ.2 ΕΣΔΑ, το οποίο ορίζει ότι «Παν πρόσωπον κατηγορούμενον επί αδικήματι τεκμαίρεται ότι είναι αθώον μέχρι της νομίμου αποδείξεως της ενοχής του», απέκτησε αυξημένη τυπική ισχύ βάσει του άρθρου 28§2 του Συντάγματος και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ελληνικής έννομης τάξης, χωρίς μάλιστα να είναι δυνατή η κατάργησή του με νόμο. Σε κοινοτικό επίπεδο, με το άρ.6 παρ.2 της Συνθήκης για την ΕΕ το οποίο ορίζει ότι «Η Ένωση σέβεται τα θεμελιώδη Δικαιώματα, όπως κατοχυρώνονται με την ΕΣΔΑ και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, που υπογράφηκε στην Ρώμη στις 4-11-1950, και όπως προκύπτουν από τις κοινές συνταγματικές παραδόσεις των κρατών μελών, ως γενικές αρχές του κοινοτικού δικαίου», καθίσταται σαφές ότι το τεκμήριο αθωότητας αποτελεί μέρος όχι μόνο του εσωτερικού μας δικαίου αλλά και του κοινοτικού, με κοινό μάλιστα τρόπο κατοχύρωσης τους το άρθρο 6§2 της ΕΣΔΑ. Επιπλέον, και σε νομολογιακό επίπεδο, το ΔΕΚ αναγνωρίζει το τεκμήριο μέσω της ΕΣΔΑ και των γενικότερων συνταγματικών αρχών των κρατών-μελών, θεωρώντας το αναπόσπαστο μέρος των γενικών αρχών του δικαίου, των οποίων την τήρηση διασφαλίζει το Δικαστήριο.Στην υπόθεση Allenet de Ribemontκατά Γαλλίας (1995), το ΕΔΔΑ απέρριψε τους ισχυρισμούς της κυβέρνησης, ότι το τεκμήριο δεσμεύει μόνο τις δικαστικές αρχές που επιλαμβάνονται μιας δικαστικής υπόθεσης. Έκρινε δε ότι υπήρχε παραβίαση του άρθρου 6 παρ. 2ΕΣΔΑ, εξαιτίας της απόλυτης βεβαιότητας για την ενοχή του κατηγορούμενου, που έδειξαν να υφίσταται κατά τη συνέντευξη τύπου ο Υπουργός Εσωτερικών και οι Ανώτατοι Αξιωματικοί της αστυνομίας, ενώ ο κατηγορούμενος βρίσκονταν ήδη υπό κράτηση.Στην υπόθεση «Κώνστας κατά Ελλάδος» κρίθηκε ότι  οι δηλώσεις δύο Υπουργών από το βήμα της Βουλής, παραβίασαν το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου. Βλ και υποθέσεις: (Englert c. Allemagne, no 10282/83, Έκθεση της Επιτροπής, 9.10.1985, DR 31, σ. 11, §49 και Nölkenbockhoff c. Allemagne, no 10300/83, Έκθεση της Επιτροπής, 9.10.1985, DR 31, σ. 12, §45).

 (1) Ο ν. 4596/2019,  στο κεφάλαιο B´ (άρθρα 5-10) ενσωματώνει την οδηγία 2016/343 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 9ης Μαρτίου 2016 ορίζεται ότι  Το τεκμήριο αθωότητος ισχύει μέχρις αμετακλήτου δικαστικής αποφάσεως. Το τεκμήριο αυτό μπορεί να παραβιαστεί μόνο από δημόσιες Αρχές, όχι από ιδιώτες. Στο άρθρο 7 του ν. 4596/2019 σε συνδυασμό με τα άρθρα 105 και 106 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα, προβλέπεται  το δικαίωμα του κατηγορουμένου να ασκήσει αγωγή αποζημίωσης σε περίπτωση προσβολής του τεκμηρίου αθωότητας από δηλώσεις δημοσίων αρχών που συνέβησαν σε οποιοδήποτε στάδιο της ποινικής διαδικασίας που προηγείται της έκδοσης απόφασης σε πρώτο ή δεύτερο βαθμό και καλούν το κοινό να αναγνωρίσει την ενοχή του κατηγορουμένου ή προχωρούν σε εκτίμηση των πραγματικών περιστατικών προκαταλαμβάνοντας την έκβαση της δίκης, υπό τον όρο ότι οι δηλώσεις αφορούν άμεσα την εκκρεμή ποινική δίκη.

(2)Η μυστική ανάκριση (άρθρ.241 ΚΠοινΔ), διεξάγεται ενίοτε δια των εφημερίδων και των ΜΜΕ, στις οποίες δημοσιοποιούνται αυτολεξεί απολογίες κατηγορουμένων ,όμως  το Σύνταγμα στο άρθρο 2 παρ.1 αναφέρει: «ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας».

(3) Η διάταξη του άρθρου  2παρ 1,  την οποία ο συντακτικός νομοθέτης θέλησε ν’ αναγάγει  σε θεμελιώδη αρχή για τη συνολική συνταγματική τάξη της χώρας βάναυσα καταπατείται όταν με οποιοιδήποτε τρόπο παραβιάζεται το τεκμήριο αθωότητος του  κατηγορουμένου ,με τηλεδίκες κλπ .

ΙΙ.-ΤΟ  ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ

Το Σύνταγμα μετά και την αναθεώρηση του 2001έχει διαμορφώσει ένα ικανοποιητικό πλαίσιο ελεύθερης άσκησης τουτύπου, ορίζοντας ξεκάθαρα ότι ο ” τύπος είναι ελεύθερος.”,διακρίνοντας έτσι τη θεσμική εγγύηση της ελευθερίας του τύπου ( Σ14 §2 ):«2. O τύπoς είναι ελεύθερoς. H λoγoκρισία και κάθε άλλo πρoληπτικό μέτρo απαγoρεύoνται».και το ατομικό δικαίωμα του εκφράζεσθαι μέσω του τύπου( Σ 14 §1 ):«1. Kαθένας μπoρεί να εκφράζει και να διαδίδειπρoφoρικά, γραπτά και δια τoυ τύπoυ τoυς στoχασμoύς τoυ τηρώντας τoυς νόμoυς τoυ Kράτoυς.»

Με το άρθρο 5 Α Σ[2] καθιερώνεται ρητά το συνταγματικό δικαίωμαπρόσβασης στο χώρο της πληροφόρησης, δικαίωμα το οποίο  μπορούσε να θεωρηθεί και  από το συνδυασμό ενός πλήθους ισχυουσών διατάξεωνόπως είναι τα άρθρα 5 παρ.1 , 14 και 15 του Συντάγματος.

ΙΙΙ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από τον συνδυασμό των άρθρων 14 παρ.1 , 5 Α και 93 παρ.2 Σ προκύπτει η ανάγκη για εύρεση ισορροπίας μεταξύ αφενός του δικαιώματος στη πληροφόρηση που συνεπάγεται την δυνατότητα πρόσβασης σε πληροφορίες που είναι  ευρέως προσιτές καθώς και του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος  και υποχρέωσης των ΜΜΕ για ενημέρωση, με   την συνταγματική υποχρέωση του Δικαστηρίου να διεξαγάγει δημοσίως, καταρχήν, τις συνεδριάσεις του.

Αντώνης Αργυρός, Πρώην υπηρεσιακός υπουργός Επικρατείας, Δικηγόρος