Αντώνης Αργυρός: Το διεθνές δίκαιο και ο πόλεμος στην Ουκρανία

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ: Είναι γνωστός ο όρος «αλαζονεία της δύναμης» (The Arrogance of Power) του οποίου η αληθινή ουσία και περιεχόμενο αποδίδει συνταρακτικός διάλογος Μηλίων και Αθηναίων(Μάρτιος του 416 π.Χ.) που διασώζει ο Θουκυδίδης στην Ιστορία του (Ε 85-113.Σε κάποια φάση των «διαπραγματεύσεων», όταν οι Μήλιοι επέμεναν να επικαλούνται τις αρχές του διεθνούς δικαίου και της ηθικής οι Αθηναίοι απαντούν προς τους Μηλίους τα ακόλουθα: «απαίτησή μας είναι να επιτύχουμε όσα θεωρούμε δυνατά από εκείνα που έχουμε πράγματι στο μυαλό και οι δύο μας, αφού γνωρίζουμε καλά κι εσείς κι εμείς ότι σύμφωνα με την κρίση των ανθρώπων το δίκαιο λαμβάνεται υπόψη μόνο όταν και τα δύο αντίπαλα μέρη κατέχουν ίση δύναμη για την επιβολή του, και ότι όταν αυτό δεν συμβαίνει οι ισχυροί υλοποιούν όσα τους επιτρέπει η δύναμή τους, ενώ οι ανίσχυροι ενδίδουν αποδεχόμενοι τη μοίρα τους».

Τελικά οι Αθηναίοι εκμεταλλευόμενοι την τεράστια στρατιωτική τους υπεροχή καταλαμβάνουν την Μήλο, εκτελούν όλους τους ενήλικους άνδρες, και εξανδραποδίζουν τις γυναίκες και τα παιδιά, εγκαθιστώντας στο νησί Αθηναίους εποίκους.

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΔΑΦΙΚΗΣ ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ

Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών[1], απαγορεύει τη «χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε κράτους». Η αποχή από τη χρήση βίας, το απαράβατο των συνόρων και το δικαίωμα αυτοδιάθεσης αποτελούσαν κύρια στοιχεία της μεταπολεμικής τάξης πραγμάτων ή τουλάχιστον έτσι πιστεύαμε.

Ένα άλλο σημαντικό νομικό κείμενο, το οποίο αναφέρεται στην εδαφική ακεραιότητα είναι η Τελική Πράξη του Ελσίνκι (1975), η οποία ορίζει ότι: «Τα Συμβαλλόμενα μέρη θα απέχουν στις αμοιβαίες σχέσεις τους, όσο και στις διεθνείς τους σχέσεις γενικά, από την απειλή ή τη χρήση βίας εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε κράτους…». Με την Τελική Πράξη του Ελσίνκι καταδικάζεται η χρήση βίας ενάντια στην εδαφική ακεραιότητα ενός κράτους, χωρίς, ωστόσο, αυτή η προστασία να είναι απόλυτη. Ειδικότερα, στο πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται ότι: «τα σύνορα μπορεί να μεταβληθούν, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, με ειρηνικά μέσα και συμφωνία».

Σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της αρχής αυτής έπαιξε και η 2625/1970 απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, σύμφωνα με την οποία: « Κανένα κράτος ή ομάδα κρατών δεν έχει το δικαίωμα να επέμβει άμεσα ή έμμεσα για οποιοδήποτε λόγο στις εσωτερικές ή εξωτερικές υποθέσεις οποιουδήποτε άλλου κράτους. Συνεπώς η ένοπλη επέμβαση και όλες οι άλλες μορφές ανάμειξης κατά της προσωπικότητας ενός κράτους ή κατά πολιτικών, οικονομικών, καλλιτεχνικών του στοιχείων, παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο». Την αρχή της μη επέμβασης επιβεβαίωσε και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης στην Υπόθεση των Στενών της Κέρκυρας[2], στην οποία αναφέρεται ότι «η επέμβαση μπορεί να θεωρηθεί μόνο ως εκδήλωση πολιτικής δύναμης και δεν μπορεί να βρει καμία θέση στο διεθνές δίκαιο»

Το 1994 υπεγράφη από τις Η.Π.Α., την Ρωσία, τη Βρετανία και την Ουκρανία το Μνημόνιο της Βουδαπέστης, το οποίο αφορούσε την υπόσχεση των τριών πρώτων χωρών να μην απειλήσουν ή να χρησιμοποιήσουν βία κατά της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας και η τελευταία, ως αντάλλαγμα, θα παρέδιδε το τρίτο μεγαλύτερο απόθεμα πυρηνικών όπλων στον κόσμο.

«Η ΜΕΡΑ ΠΟΥ ΑΛΛΑΞΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ»

Η  24η Φεβρουαρίου 2022 θα μείνει στην ιστορία ως μία μέρα, στην οποία καταρρέουν πολλές ψευδαισθήσεις, στη Ευρώπη και στον Κόσμο. Είναι «η μέρα που άλλαξε τον κόσμο» Η ρωσική επίθεση στην Ουκρανία απειλεί να ανατρέψει πλέον τις βασικές αρχές των διεθνών σχέσεων. Η Ρωσία στην πραγματικότητα επικαλέστηκε το «δικαίωμα προληπτικής αυτοάμυνας θεωρώντας απειλή  από την επέκταση του ΝΑΤΟ και για τους ομοεθνείς του στο Ντονμπάς από τον «ρεβανσισμό» του Κιέβου, καθώς και το ιστορικό «δεδομένο» ότι αυτές αποτελούσαν πάντοτε ρωσικά εδάφη.  Η περίοδος της ειρήνης στην Ευρώπη που συνεχίστηκε αδιατάρακτα από το τέλος του Β ΠΠ μέχρι τότε, δυστυχώς είναι παρελθόν. Καταρρέει πλέον  η τάξη πραγμάτων που είχε δημιουργηθεί το 1990.

Προέκυψε  μια τεράστια διεθνής κινητικότητα για την Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και για τυχόν εγκλήματα πολέμου που διεξάγονται εκεί, με την επιβολή αυστηρών μέτρων και οικονομικών κυρώσεων. Όμως παράλληλα με τις διεθνείς κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας άρχισαν ν και νομικές ενέργειες με πρωτοφανή ταχύτητα.

Ο γενικός εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ICC) ανακοίνωσε ότι ξεκινά έρευνα για πιθανά ρωσικά εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Το έγκλημα της επίθεσης μπορεί να ασκηθεί στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο  μόνο εναντίον κρατών που είναι συμβαλλόμενα μέρη στο Καταστατικό της Ρώμης και η Ρωσία δεν είναι μέρος, όμως μπορούσαν ενδεχομένως να διωχθούν από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ή γενοκτονία, σύμφωνα με την Σύμβαση του 1948 για την Πρόληψη και Τιμωρία του Εγκλήματος της Γενοκτονίας.

Η Ουκρανία έχει επίσης στραφεί στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (International Court of Justice )είναι κύριο όργανο του ΟΗΕ για να παρέμβει στη σύγκρουση. Το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (ICJ) όρισε αμέσως μια ακρόαση για το θέμα για τις 7 Μαρτίου, αλλά η Ρωσία δεν εμφανίστηκε. Υπάρχει παράλληλα διεθνής κινητικότητα για την δημιουργία ενός ειδικού δικαστηρίου για να εξετάσει εάν υπήρξε έγκλημα επιθετικότητας.

Ο ΟΗΕ

Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ προσπάθησε να εγκρίνει ένα αποτελεσματικό  ψήφισμα που αποδοκιμάζει τη ρωσική εισβολή και απαιτεί την απόσυρση των ρωσικών δυνάμεων από την Ουκρανία, αλλά η Ρωσία άσκησε βέτο, σαν μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας. Το Συμβούλιο Ασφαλείας, παρέπεμψε το θέμα στη Γενική Συνέλευση, η οποία ψήφισε με συντριπτική πλειοψηφία  (141-5-35) ζητώντας από τη Ρωσία «άμεσα, πλήρως και αποσύρει άνευ όρων όλες τις στρατιωτικές της δυνάμεις από το έδαφος της Ουκρανίας εντός των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων της».

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι ο διάλογος Αθηναίων Μηλίων είναι μια διαχρονική πραγματικότητα, σαν το δίκαιο του ισχυροτέρουΤα ίδια λέει και ο Θρασύμαχος[3]στην πλατωνική «Πολιτεία»: «…Τίποτε άλλο δεν είναι το δίκαιο παρά το συμφέρον του ισχυρότερου… Δίκαιο είναι το συμφέρον εκείνου που έχει την εξουσία στα χέρια του»· («Το δίκαιον είναι ουκ άλλο τι ή το του κρείττονος συμφέρον… Δίκαιον είναι το της καθεστηκυίας αρχής συμφέρον»).

Είναι ακόμη γεγονός ότι η Τουρκική εισβολή στην Κύπρο(1974) και η επί 47 χρόνια Τουρκικής εισβολής και κατοχής ενός κομματιού του Ελληνισμού, έμεινε ατιμώρητη από την διεθνή κοινότητα ,παρά τα ψηφίσματα του ΟΗΕ. Για να είμαστε σαφείς, κανένας διεθνής νομικός θεσμός δεν θα μπορέσει να σταματήσει ή να ανατρέψει τα τετελεσμένα μετά από μια στρατιωτική εισβολή σε ανεξάρτητη χώρα Όμως οι αντίπαλοι της εισβολής μπορούν να βασιστούν στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και στους διεθνείς νομικούς θεσμούς και με την διεθνή πίεση να οδηγήσουν σε μια διαρκή νομική καταδίκη της εισβολής που  είναι απαραίτητη για την αποκατάσταση της διεθνούς νομιμότητας. Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι η ιστορία των αγώνων για διεύρυνση και κατοχύρωση του Διεθνούς Δικαίου. Το κοινό συμφέρον, όταν αφορά τις σχέσεις των κρατών, αποτυπώνεται στην έκφραση του διεθνούς δικαίου και της παγίωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θεμελιώδες στοιχείο των οποίων είναι η ελευθερία της έκφρασης και ο σεβασμός της προσωπικότητας του άλλου. «Όλοι οι λαοί έχουν δικαίωμα αυτοδιαθέσεως∙ κατ’ εφαρμογή αυτού του δικαιώματος καθορίζουν ελεύθερα το πολιτικό τους καθεστώς και εξασφαλίζουν ελεύθερα την οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική τους ανάπτυξη». Ψήφισμα 1514 (XV) Γενική Συνέλευση ΟΗΕ (1960).

* Αντώνης Αργυρός, Πρώην υπηρεσιακός υπουργός Επικρατείας, Δικηγόρος

[1]Γενική Απαγόρευση Χρήσεως Βίας που διατυπώνεται στο άρθρο 2 παρ. 4 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.

[2]Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, Υπόθεση Στενών της Κέρκυρας, Ηνωμένο Βασίλειο κατά Αλβανίας,

1949

[3]A, 338C, 339Α. Μετάφρ. Ι.Ν. Γρυπάρη, Ζαχαρόπουλος, 1954.

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr