Αντώνης Αργυρός: Το δικαίωμα προηγούμενης ακρόασης (άρθρο 20 παρ. 2 Συντάγματος)

Το δικαίωμα της προηγούμενης ακρόασης ανήκει στα θεμελιώδη συνταγματικά δικαιώματα, αποτελεί ουσιώδη διαδικαστικό τύπο και η τήρησή του ισχύει απευθείας από το Σύνταγμα. Το δικαίωμα ακρόασης συνίσταται στη παροχή της δυνατότητας στον θιγόμενο να ακουστεί, χωρίς να απαιτείται η πραγματοποίηση της ακρόασης.

Αναλύεται ως εξής: 1) την αξίωση του ενδιαφερομένου για έγγραφη κλήση  (ΣτΕ 715/2013),

2) την αξίωση ενημέρωσης του ενδιαφερομένου από το αρμόδιο όργανο σχετικά με την επίμαχη υπόθεση, η οποία μπορεί να οδηγήσει στη λήψη δυσμενούς μέτρου σε βάρος του (ΣτΕ 39/2017),

3) την αξίωση του ενδιαφερομένου για λυσιτελή και αποτελεσματική διατύπωση των απόψεών του (Ολ 2152/2000) και

4) την αξίωση του ενδιαφερομένου να ληφθούν υπόψη οι ισχυρισμοί που διατύπωσε (ΣτΕ 1027/2002).

1. Το δικαίωμα ακροάσεως του ενδιαφερόμενου  πριν από την έκδοση δυσμενούς διοικητικής πράξεως, κατοχυρώνεται στα άρθρα 20 παρ. 2  του Συντάγματος και στο άρθρο  6 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας (ν. 2690/1999). Το δικαίωμα προηγούμενης ακρόασης έχει κατοχυρωθεί και στο άρθρο 41  του Χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΧΘΔΕΕ) (βλ. ΟλΣτΕ2347, 2348/2017, ενώ παλαιότερα αποτελούσε σύμφωνα με πάγια νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (βλ. ενδεικτικά ΔΕΚ της 9ης Νοεμβρίου 1983, 322/81, NederlandscheBanden-Industrie-Michelin κατά Επιτροπής, σκέψη 7).

2. Στην εθνική έννομη τάξη το δικαίωμα προηγούμενης ακρόασης κατοχυρώνεται σύμφωνα με τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας ως γενική αρχή του διοικητικού δικαίου στο άρθρο 20§2 Σ  δεν συνεπάγεται και την υποχρέωση των Δικαστηρίων να εξετάζουν αυτεπαγγέλτως την τήρηση του συνταγματικού αυτού κανόνα(βλ ΣτΕ 3718/2003) .

«Η αρχή της χρηστής διοίκησης, επιβάλλει στα διοικητικά όργανα να ασκούν τις αρμοδιότητές τους σύμφωνα με το αίσθημα δικαίου που επικρατεί, ώστε κατά την εφαρμογή σχετικών διατάξεων να αποφεύγονται οι ανεπιεικείς και απλώς δογματικές εκδοχές και να επιδιώκεται η προσαρμογή των κανόνων δικαίου προς τις επικρατούσες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες και απαιτήσεις, καθώς και η αρχή της αναλογικότητας και της προστατευμένης εμπιστοσύνης του διοικουμένου  (Εγχειρίδιο Διοικητικού Δικαίου, Τόμος I, Επαμεινώνδα Π. Σπηλιωτόπουλου, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, σελ. 100)».

3. Το δικαίωμα ακροάσεως του ενδιαφερόμενου  πριν από την έκδοση δυσμενούς διοικητικής πράξεως, κατοχυρώνεται στα άρθρα 20 παρ. 2  του Συντάγματος και 6 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας (ν. 2690/1999), αποβλέπει στην παροχή της δυνατότητας στον διοικούμενο, στον οποίο αφορά η δυσμενής διοικητική πράξη ευθέως βλαπτικής των συμφερόντων ή δικαιωμάτων του αποδέκτη της, να προβάλλει συγκεκριμένους ισχυρισμούς ενώπιον του αρμοδίου διοικητικού οργάνου, ούτως ώστε να επηρεάσει την λήψη από το όργανο αυτό της σχετικής πράξεως, ύστερα από διαφορετική εμφάνιση ή εκτίμηση του πραγματικού υλικού (ΣτΕ Ολομ. 4447/2012 1620-1625/2017 επταμ., 88, 91/2018).

Το ως άνω δικαίωμα αναφέρεται στις ατομικές διοικητικές πράξεις και όχι στις κανονιστικές (ΣτΕ Ολ 3633/2009, Ολ 3692/2009, 3748/2008) και μάλιστα ενώ δεν υπάρχει άλλο στάδιο διοικητικής  ενέργειας (ΣτΕ Ολ 2053/1977)  και  συνδέεται με την εκτίμηση και αξιολόγηση ζητημάτων πραγματικού, που είναι ουσιώδη για την νόμιμη έκδοση ορισμένης διοικητικής πράξεως.

Έχει κριθεί ότι σε περίπτωση που το επίμαχο πραγματικό αφορά στην τέλεση διοικητικής παραβάσεως , η οποία αποτελεί έρεισμα για την έκδοση σε βάρος του ιδίου προσώπου πράξεων με διαφορετικό ρυθμιστικό περιεχόμενο, το δικαίωμα προηγουμένης ακροάσεως παρέχεται, κατ’ αρχήν, άπαξ σε σχέση με τα οικεία ζητήματα πραγματικού (Βλ. ΣτΕ 2613/2019).

4.  Το δυσμενές μέτρο λαμβάνεται από τη Διοίκηση κατ’ ενάσκηση διακριτικής ευχέρειας και όχι στο πλαίσιο άσκησης δέσμιας αρμοδιότητας και επί τη βάσει αντικειμενικών δεδομένων. Έχει κριθεί ότι προηγούμενη ακρόαση δεν απαιτείται στις περιπτώσεις που η διοίκηση δρα κατόπιν αίτησης του διοικουμένου  ή όταν η διοικητική πράξη απορρίπτει την αίτηση ενδιαφερομένου για την αναγνώριση δικαιώματός του (ΣτΕ867/1993, 1765/2013 ΔΕΦ Αθηνών).

5. Εχει κριθεί με την 77/2023 απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών :α) Συνέπεια της φύσης και του σκοπού του δικαιώματος ακροάσεως  είναι, ότι η παραβίασή του δεν θεραπεύεται με την εκ των υστέρων παροχή στον ενδιαφερόμενο της δυνατότητας να ζητήσει την ακύρωση ή την τροποποίηση της πράξης ή μετά την έκδοση της προσβαλλόμενης απόφασης, της παροχής δυνατότητος  να υποβάλλει έγγραφες εξηγήσεις. β) «ότι από την προσβαλλόμενη πράξη επιβολής διοικητικής κύρωσης δεν προέκυπτε ότι η Διοίκηση προέβη στην έκδοσή της χωρίς προηγούμενη κλήση του ενδιαφερομένου να εκφράσει τις απόψεις του, ενόψει του ότι η άμεση λήψη του δυσμενούς μέτρου επιβαλλόταν για την αποτροπή κινδύνου ή λόγω επιτακτικού δημόσιου συμφέροντος. Επομένως, εφ’ όσον η διοίκηση  δεν μπορεί να επικαλεσθεί εκ των υστέρων την ανάγκη άμεσης λήψης του μέτρου αυτού και εφ’ όσον η εκ των υστέρων κλήση του διοικούμενου να εκφράσει τις απόψεις του δεν δύναται να θεραπεύσει τη μη τήρηση του δικαιώματος ακρόασης αυτού πριν από την επιβολή της επίμαχης διοικητικής κύρωσης, οι σχετικώς προβαλλόμενοι ισχυρισμοί του καθ’ ου απορρίπτονται ως αβάσιμοι. γ)ότι με την προσφυγή διατυπώνονται συγκεκριμένοι ισχυρισμοί, με τους οποίους ο προσφεύγων αμφισβητεί ότι υπέπεσε στις αποδιδόμενες σε αυτόν παραβάσεις, οι οποίοι παρίστανται ουσιώδεις, υπό την έννοια ότι θα μπορούσαν να ασκήσουν επιρροή στην εκτίμηση των πραγματικών περιστατικών από τη διοίκηση, κατά την τήρηση της διαδικασίας προηγούμενης ακρόασης και άρα η προσβαλλόμενη πράξη επιβολής διοικητικής κύρωσης εκδόθηκε κατά παράβαση ουσιώδους τύπου της διαδικασίας, με αποτέλεσμα την ακύρωση της πράξης αυτής και αναπομπή της υπόθεσης στη Διοίκηση για να την κρίνει, αφού τηρηθεί ο τύπος της προηγούμενης ακρόασης του προσφεύγοντος» .

6. Αξίζει να επισημάνουμε ότι για την αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος ακρόασης του άρθρου 20 παρ 2 του Σ σχετίζεται και η δυνατότητα του ενδιαφερομένου να παρασταθεί κατά την ακρόασή του δια ή μετά δικηγόρου ενώπιον του αρμόδιου οργάνου την κρίση της ΣτΕ Ολ. 2152/2000 «…κατά την έννοια της … διατάξεως της παραγρ. 2 του άρθρου 20 του Συντάγματος, ερμηνευόμενης σε συνδυασμό με την παρ. 1 του ίδιου άρθρου και με το άρθρο 6 παρ. 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών … το δικαίωμα της προηγούμενης ακρόασης του ενδιαφερομένου κατά την πειθαρχική διαδικασία περιλαμβάνει και την ευχέρεια του εγκαλουμένου να ζητήσει την … συμπαράσταση του πληρεξουσίου δικηγόρου του. Στις περιπτώσεις, συνεπώς, αυτές, εάν ο εγκαλούμενος ζητήσει την ενώπιον του πειθαρχικού συμβουλίου συμπαράσταση του πληρεξουσίου του δικηγόρου, η Διοίκηση οφείλει, σύμφωνα με την έννοια της πιο πάνω συνταγματικής διατάξεως, να ικανοποιήσει το αίτημά του αυτό, έστω και αν η ειδική εκάστοτε νομοθεσία δεν προβλέπει την τήρηση του ουσιώδους αυτού τύπου ή ρητά την αποκλείει …».

7. Κατά το άρθρο 6 παρ. 3 Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας το δικαίωμα προηγούμενης ακρόασης είναι δυνατόν να περιοριστεί, ουσιαστικά να παραλειφθεί, δηλαδή να επιβληθεί κατ΄ εξαίρεση δυσμενές μέτρο χωρίς να πραγματοποιηθεί ακρόαση, για να αποτραπεί άμεσος κίνδυνος ή για να ικανοποιηθεί επιτακτικό δημόσιο συμφέρον (βλ ΣτΕ 1877/2016).

Η τήρηση του τύπου της προηγούμενης κλήσης σε ακρόαση, κατ’ εφαρμογή των άρθρων 20 παρ.2 του Συντάγματος και 6 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, δεν απαιτείται στις περιπτώσεις κατά τις οποίες λαμβάνεται δυσμενές για τον διοικούμενο διοικητικό μέτρο βάσει αντικειμενικών δεδομένων, μη αναγομένων σε υποκειμενική συμπεριφορά του (βλ ΔΕΦ ΑΘ 1446/2022) Για το λυσιτελές της προβολής λόγου προσφυγής περί μη τήρησης του δικαιώματος προηγούμενης ακρόασης απαιτείται και αναφορά -χωρίς ωστόσο πανηγυρική διατύπωση (ΣτΕ 88, 81/2018)- των ισχυρισμών που ο διοικούμενος θα προέβαλε ενώπιον της Διοίκησης, αν είχε κληθεί (βλ. ΣτΕ Ολομ. 4447/2012), και οι οποίοι είναι ουσιώδεις, υπό την έννοια ότι θα μπορούσαν να ασκήσουν επιρροή στην εκτίμηση των πραγμάτων από την Διοίκηση (βλ. ΣτΕ 578/2013, 1369/2014, 2301/2015, 689/2016, 1098/2016, 37/2017, 157/2017, 88, 91/2018).

Η ΣτΕ 380/2012 έκρινε ότι «λόγω της ποινικής καταδίκης του αιτούντος, η πράξη στηρίζεται επί αντικειμενικών δεδομένων, που επιβάλλουν την ανάκληση της αδείας παραμονής του, με αποτέλεσμα να μην καταλείπεται στάδιο διακριτικής ευχέρειας στη διοίκηση και, συνεπώς, να μην απαιτείται, σύμφωνα με το άρθρο 20 παρ. 2 του Συντάγματος, προηγούμενη κλήση του προς παροχή εξηγήσεων»

Επίλογος

Αξίζει να επισημάνουμε για την πληρότητα της δυνατότητας  ασκήσεως  ακρόασης, το δικαίωμα πρόσβασης του πολίτη στα δημόσια έγγραφα.: Το άρθρο 10 παρ. 3 του Συντάγματός ορίζει ότι: «Η αρμόδια υπηρεσία ή αρχή υποχρεούται να απαντά στα αιτήματα για παροχή πληροφοριών και χορήγηση εγγράφων, ιδίως πιστοποιητικών, δικαιολογητικών και βεβαιώσεων μέσα σε ορισμένη προθεσμία, όχι μεγαλύτερη των 60 ημερών, όπως νόμος ορίζει. Σε περίπτωση παρόδου άπρακτης της προθεσμίας αυτής ή παράνομης άρνησης, πέραν των άλλων τυχόν κυρώσεων και έννομων συνεπειών, καταβάλλεται και ειδική χρηματική ικανοποίηση στον αιτούντα, όπως νόμος ορίζει» ενώ το άρθρο 5 του Ν.2690/1999 προβλέπει ότι: « Κάθε ενδιαφερόμενος έχει το δικαίωμα, ύστερα από γραπτή αίτησή του, να λαμβάνει γνώση των διοικητικών εγγράφων. Ως διοικητικά έγγραφα νοούνται όσα συντάσσονται από τις δημόσιες υπηρεσίες, όπως εκθέσεις, μελέτες, πρακτικά, στατιστικά στοιχεία, εγκύκλιες οδηγίες, απαντήσεις της Διοίκησης, γνωμοδοτήσεις και αποφάσεις”, αναλύοντας τις ειδικότερες εκφάνσεις αυτού του ζητήματος στις λοιπές παραγράφους του άρθρου αυτού.

Οι δημόσιες αρχές υποχρεούνται σύμφωνα με τη αρχή της διαφάνειας να προβαίνουν α) στη δημοσίευση ορισμένων πληροφοριών δημόσιου συμφέροντος χωρίς να απαιτείται προηγούμενη αίτηση β) να αντιδρούν γρήγορα και θετικά στα αιτήματα του κοινού για πρόσβαση σε πληροφορίες και έγγραφα που δεν έχουν δημοσιευθεί.

*Αντώνης Αργυρός, Δικηγόρος  

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr