Αντώνης Π. Αργυρός: Η αστική ευθύνη του Δημοσίου από πράξεις των οργάνων της δικαστικής λειτουργίας κατά τη νομολογία του ΕΔΔΑ

1. Θεμελιώδες στοιχείο της αρχής της νομιμότητας στη χώρα μας είναι η καθιέρωση της ευθύνης του Κράτους προς αποζημίωση για ζημίες που προκαλούν οι δημόσιες αρχές σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα ρυθμίζεται στις διατάξεις των άρθρων 104-106 του ΕισΝΑΚ ενώ ειδικότερες διατάξεις ευθύνης του Δημοσίου περιλαμβάνονται και σε άλλα νομοθετήματα. H αστική ευθύνη του Δημοσίου αποτελεί έναν από τους βασικούς επανορθωτικούς θεσμούς του δικαίου. Θεμέλιο της ευθύνης του Κράτους είναι τα άρθρα 4 § 5 και 20 § 1 του Συντάγματος. Η αστική ευθύνη του Δημοσίου θεμελιώνεται περαιτέρω στο άρθρο 1 του Πρωτοκόλλου 1 της ΕΣΔΑ.Η θεμελίωση της αστικής ευθύνης του Δημοσίου εδράζεται και στο άρθρο 2 της ΣΛΕΕ. στο οποίο περιλαμβάνεται ως θεμελιώδης αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης., η αρχή του κράτους δικαίου, που είναι κοινή στην νομική παράδοση των κρατών μελών. Τέλος, το άρθρο 340 ΣΛΕΕ προβλέπει αστική ευθύνη της ίδιας της Ένωσης για δικά της σφάλματα.

2. Η διάταξη του 105 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα δεν αναφέρεται ευθέως σε ζημιογόνες πράξεις οργάνων της δικαστικής λειτουργίας, διότι ευθύνη του Δημοσίου προς αποζημίωση λόγω απλώς εσφαλμένης ερμηνείας του νόμου ή απλώς εσφαλμένης εκτίμησης των πραγμάτων από δικαστικό λειτουργό δεν είναι συμβατή με την φύση του δικαστικού έργου, ως εκ της οποίας το Σύνταγμα εγγυάται στον δικαστικό λειτουργό την λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία του. Ενόψει της φύσης του δικαστικού έργου, μόνο πρόδηλο σφάλμα του δικαστικού λειτουργού επισύρει ευθύνη του Δημοσίου προς αποζημίωση (βλ. ΣτΕ 2168/2016 επταμ., 48/2016 επταμ., 1330/2016). Η ιστορική απόφασης ΣτΕ Ολ 1501/2014, αποτελεί την ρητή αναγνώριση της ευθύνης του Δημοσίου από ζημιογόνες πράξεις των οργάνων του και των οργάνων της δικαστικής λειτουργίας, όχι μόνο παράνομες, όπως ρητώς προβλέπει η διάταξη του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ, αλλά και νόμιμες. Εμπνεόμενο από τη νομολογία Köbler  και Traghetti, το Συμβούλιο της Επικρατείας αναγνώρισε την αρχή της αποζημιωτικής ευθύνης του Δημοσίου από ζημιογόνες αποφάσεις των δικαστικών οργάνων και έθεσε τις προϋποθέσεις θεμελίωσής της .Οι  Αποφάσεις Ολ. ΣτΕ 800-803/21 και 1360-1361/2021 επέφεραν μεταβολή  της νομολογίας της 1501/2014 ιστορικής αποφάσεως του ΣτΕ και έκριναν : «ελλείψει νομοθετικού πλαισίου για τον καθορισμό των όρων του παρανόμου των πράξεων ή και παραλείψεων των οργάνων της δικαστικής λειτουργίας, της έκτασης των σχετικών αποζημιωτικών αξιώσεων και των αρμοδίων δικαστηρίων, η σχετική αξίωση δεν είναι δυνατόν να ασκηθεί ούτε κατ’ ευθεία επίκληση του άρθρου 4 παρ. 5 του Συντάγματος. Επομένως, ενόσω δεν υφίσταται νομοθετικός καθορισμός των όρων αποκατάστασης της ζημίας που προκαλείται από όργανα της δικαστικής λειτουργίας, καθώς και της αρμόδιας δικαιοδοσίας για την επίλυση των σχετικών διαφορών, η εν λόγω ζημία δεν μπορεί να αποκατασταθεί, οι δε σχετικές αξιώσεις δεν είναι δικαστικώς επιδιώξιμες.»

3. Το ζήτημα τελικώς οδηγήθηκε στο ΕΔΔΑ, το οποίο με την ιστορική απόφαση του ΖΟΥΜΠΟΥΛΙΔΗΣ κατά ΕΛΛΑΔΑΣ (No. 3) (57246/21)., που αφορά το ζήτημα της ευθύνης αποζημίωσης του δημοσίου από νόμιμες πράξεις και από ζημιογόνες ενέργειες των οργάνων της δικαστικής λειτουργίας λόγω πρόδηλου σφάλματος κατ’ άρθρο 105-106 ΕισΝΑΚ έκρινε ότι: ««Άρθρο 6 § 1 (αστικές) • Πρόσβαση στη δικαιοσύνη • Προσφυγή κατά του Δημοσίου για ζημία που φέρεται ότι προκλήθηκε από την απόρριψη από το Ακυρωτικό Δικαστήριο (Συμβούλιο της Επικρατείας) της αναίρεσής του, για νομικά ζητήματα που διαπιστώθηκαν από το Δικαστήριο στην υπόθεση Ζουμπουλίδης κατά Ελλάδας (77574/01) να έχουν παραβιάσει το άρθρο 6 § 1, κρίθηκε απαράδεκτο λόγω αναρμοδιότητας από το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο (ΣτΕ)• Το εθνικό δίκαιο περί ευθύνης του Δημοσίου ερμηνεύεται από το Συμβούλιο της Επικρατείας ότι δεν επιτρέπει αξιώσεις για ζημίες που προκλήθηκαν από  πρόδηλο σφάλμα δικαστικού οργάνου έως ότου θεσπιστεί ειδική νομοθεσία που ρυθμίζει την ευθύνη αυτή• Η ερμηνεία του ΣτΕ δεν συμβαδίζει με την προηγούμενη νομολογία του, που εφαρμόζει σε τέτοιες περιπτώσεις το ισχύον εσωτερικό δίκαιο αναλογικά, λόγω της μη ύπαρξης ειδικού νόμου για σφάλματα δικαστών, και έτσι οδηγήθηκε για πρώτη φορά απαράδεκτο στην περίπτωση του προσφεύγοντος• Καμία ένδειξη αισθητής νομολογιακής εξελίξεως αποκλίνουσας από την προηγουμένη  νομολογία του ΣτΕ• Η νέα ερμηνεία είχε ως αποτέλεσμα η αξίωση του προσφεύγοντος να μην είναι δικαστικά επιδιώξιμη στο διηνεκές (ad infinitum) και αποτέλεσε ανυπέρβλητο εμπόδιο σε τυχόν μελλοντικές αξιώσεις αποζημίωσης από αυτόν κατά του Δημοσίου για τα εικαζόμενα λάθη των πολιτικών δικαστηρίων μέχρι την θέσπιση ειδικής νομοθεσίας• Περιορισμός του δικαιώματος πρόσβασης σε Δικαστήριο του προσφεύγοντος για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα που δημιουργεί ανασφάλεια δικαίου σε βάρος του • Δυσανάλογη επιβάρυνση που επιβάλλεται στον προσφεύγοντα• Η ουσία του δικαιώματος πρόσβασης σε δικαστήριο προσβάλλεται.»

4. Η ιστορική Απόφαση του ΕΔΔΑ ΖΟΥΜΠΟΥΛΙΔΗΣ κατά ΕΛΛΑΔΑΣ (No. 3) (57246/21,έκρινε ότι σύμφωνα με άρθρο 6 παρ 1 της ΕΣΔΑ,  δεν μπορεί να εμποδισθεί η άσκηση αγωγής αποζημιώσεως κατά τις διατάξεις των άρθρων 105-106 ΕισΝΑΚ, υφισταμένης αστικής ευθύνης του δημοσίου, από πράξεις των οργάνων του Κράτους και μάλιστα της δικαστικής λειτουργίας (βλ. ΣτΕ 2168/2016 επταμ., 48/2016 επταμ., 1330/2016).  

Άλλωστε σ’ ένα Κράτος δικαίου το Σύνταγμα, δεν ανέχεται να παραμένουν αναποζημίωτες ζημίες που κάποιος υφίσταται από ενέργειες οποιουδήποτε κρατικού οργάνου(ΣτΕ 2527/2019).

*Αντώνης Π. Αργυρός, Δικηγόρος

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr