Χαράλαμπος Τσιλιώτης: Η κατάργηση της σύντομης αποσβεστικής προθεσμίας του άρθρου 86 παρ. 3 υπερισχύει της αντίθετης ρύθμισης του άρθρου 3 παρ. 2 Ν. 3126/2003

Με αφορμή το πολύκροτο θέμα της τραγωδίας που προκάλεσε το φοβερόδυστύχημα των Τεμπών και ενδεχόμενης ποινικής ευθύνης Υπουργών, Υφυπουργών ή διατελεσάντων στα εν λόγω αξιώματα, έχει αναπτυχθεί μία επιστημονική αλλά και πολιτική αντιπαράθεση για την τύχη της σύντομης αποσβεστικής προθεσμίας όσον αφορά την άσκηση ποινικής δίωξης κατά των παραπάνω προσώπων η οποία προβλεπόταν πριν την συνταγματική αναθεώρηση του 2019, καταργήθηκε μεν με την αναθεώρηση αυτή αλλά συνεχίζει να ισχύει τυπικά με τον εκτελεστικό του Συντάγματος νόμο περί ευθύνης Υπουργών. Η νομική κατάσταση είναι κατά την γνώμη μου η εξής[1]:

Σύμφωνα με το άρθρο 86 παρ. 3 υποπαρ. 1 και 2 Σ, όπως αυτή ετέθη με το από 6-4-2001 Ψήφισμα της Ζ΄ Αναθεωρητικής Βουλής[2] «[π]ρόταση άσκησης δίωξης υποβάλλεται από τριάντα τουλάχιστον βουλευτές. Η Βουλή, με απόφασή της που λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, συγκροτεί ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή για τη διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης, διαφορετικά, η πρόταση απορρίπτεται ως προδήλως αβάσιμη. Το πόρισμα της επιτροπής του προηγούμενου εδαφίου εισάγεται στην Ολομέλεια της Βουλής η οποία αποφασίζει για την άσκηση ή μη δίωξης. Η σχετική απόφαση λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών.

Η Βουλή μπορεί να ασκήσει την κατά την παράγραφο 1 αρμοδιότητά της μέχρι το πέρας της δεύτερης τακτικής συνόδου της βουλευτικής περιόδου που αρχίζει μετά την τέλεση του αδικήματος».

Αντίστοιχη διάταξη με την τελευταία περιέχει το άρθρο 3 παρ. 2 Ν. 3126/2003[3], όπως αυτός ισχύει, ο οποίος αποτελεί εκτελεστικό του Συντάγματος νόμο[4] (πρβλ. άρθρο 86 παρ. 1 εδ. α΄ Σ) η οποία ορίζει: «Το αξιόποινο των πράξεων των Υπουργών, που αναφέρονται στο άρθρο 1 παρ. 1, εξαλείφεται με το πέρας της δεύτερης τακτικής συνόδου της βουλευτικής περιόδου που αρχίζει μετά την τέλεση της αξιόποινης πράξης, εάν ως τότε η Βουλή δεν έχει αποφασίσει να ασκήσει ποινική δίωξη κατά του Υπουργού, σύμφωνα με όσα ορίζονται στο νόμο αυτόν».

Πρόκειται κατά νομική ακριβολογία περί αποσβεστικής προθεσμίας εξάλειψης του αξιοποίνου και όχι περί παραγραφής του αδικήματος, παρά το ότι οι όροι συγχέονται πολλές φορές στην πολιτική και νομική καθομιλουμένη και όχι μόνο.

Με το από 25-11-2019 Ψήφισμα της Θ΄ Αναθεωρητικής Βουλής[5] η υποπαρ. 2 του άρθρου 86 παρ. 3 καταργήθηκε. Πλην, όμως, δεν καταργήθηκε τυπικά με νέο νόμο η παρ. 2 του άρθρου 3 Ν. 3126/2003.

Δεδομένου ότι η νέα διάταξη του άρθρου 86 παρ. 3 Σ, μετά την κατάργηση της υποπαρ. 2, είναι δυσμενέστερη της παλαιότερης και προ της συνταγματικής αναθεώρησης του 2019 ισχυσάσης θα πρέπει κατά γενική αρχή του δικαίου που αποτυπώνεται σε επίπεδο κοινού δικαίου στο άρθρο 2 ΠΚ και βρίσκει υπερνομοθετικό έρεισμα στα άρθρα 7 παρ. 1 Σ και 7 παρ. 1 ΕΣΔΑ να εφαρμοστεί για τυχόν εγκαλουμένους για την διάπραξη ποινικών αδικημάτων μετά τον χρόνο έναρξης της ισχύος της, ήτοι μετά την 24-12-2019, όταν και δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ. Το γεγονός ότι ο εκτελεστικόςτου Συντάγματος Ν. 3126/2003, όπως αυτός ισχύει, συνεχίζει να διατηρεί την εκ του Συντάγματος καταργηθείσα διάταξη, ουδέν μεταβάλει στα ανωτέρω, όχι μόνο λόγω της τυπικής υπεροχής του Συντάγματος έναντι του κοινού νόμου κατά την ερμηνευτική αρχή lexsuperiorderogatlegiinferiori αλλά και διότι ηαποσβεστική προθεσμία που προβλεπόταν στο άρθρο 86 παρ. 3 υποπαρ. 2 Σ πριν την κατάργησή της, είναι άμεσης εφαρμογής συνταγματική διάταξη[6]. Όπως δεν ήταν απαραίτητη η νομοθετική πρόβλεψη για να ισχύσει, άλλο τόσο δεν είναι απαραίτητη η νομοθετική πρόβλεψη για να καταργηθεί. Η διάταξη του κοινού νόμου θα πρέπει να θεωρηθεί σιωπηρά καταργημένη με το από 25-11-20219 Ψήφισμα της Θ΄ Αναθεωρητικής Βουλής. Στο ίδιο πρακτικό αλλά και δογματικό αποτέλεσμα καταλήγουμε εάν δεχθούμε ότι το άρθρο 3 παρ. 2 Ν. 3126/2003 δεν αντίκειται ευθέως στο άρθρο 86 παρ. 3 Σ, όπως αυτό αναθεωρήθηκε με το Ψήφισμα της Θ’ Αναθεωρητικής Βουλής, αλλά στο τελευταίο, εφόσον και τα Ψηφίσματα της Βουλής, που εκδίδονται κατ’ άρθρο 110 παρ. 5 Σ και δημοσιεύονται στο ΦΕΚ έχουν την ίδια τυπική ισχύ με το τυπικό Σύνταγμα (κείμενο του Συντάγματος) και σε κάθε περίπτωση υπερισχύουν του κοινού νόμου.

Το ότι το Σύνταγμα με την νέα διάταξη του άρθρου 86 παρ. 3 προβλέπει δυσμενέστερη αντιμετώπιση για τον κατηγορούμενο Υπουργό κλπ απ’ ό,τι αυτή του Ν. 3126/2003, εξίσου καθόλουεπηρεάζει τα ανωτέρω ακριβώς λόγω της τυπικής υπεροχής του Συντάγματος (ή του Ψηφίσματος της Θ΄ Αναθεωρητικής Βουλής) έναντι του κοινού νόμου. Η κατίσχυση του επιεικέστερου ποινικού νόμου έναντι του δυσμενέστερου ανεξαρτήτως του χρόνου εκδόσεώς τους, ισχύει μεταξύ νόμων ίσης τυπικής ισχύος και όχι μεταξύ Συντάγματος και κοινού νόμου, διαφορετικά αντιστρέφεται η ιεραρχία των κανόνων δικαίου που ισχύει και για τους ποινικούς νόμους, οι οποίοι δεν μπορούν να διεκδικούν τυπική υπεροχή έναντι του Συντάγματος όταν περιέχουν ευμενέστερη διάταξη έναντι αυτής του Συντάγματος. Σε κάθε περίπτωση εάν ποτέ τεθεί ενώπιον του Ειδικού Δικαστηρίου ή του Δικαστικού Συμβουλίου του άρθρου 86 Σ το θέμα, αμφότερα τα δικαστικά όργανα οφείλουν να μην εφαρμόσουν κατ’ άρθρο 93 παρ. 4 Σ το άρθρο 3 παρ. 2 Ν. 3126/2003 ως αντίθετο στο άρθρο 86 παρ. 3 Σ (ή το Ψήφισμα της Θ΄ Αναθεωρητικής Βουλής)[7].

Συνεπεία των ανωτέρω για αδικήματα που φέρεται ότι τελέστηκαν μετά την 24-12-2019 ισχύει η νέα ρύθμιση του άρθρου 86 παρ. 3 Σ, η οποία δεν προβλέπει πλέον την παραπάνω σύντομη αποσβεστική προθεσμία, άρα ισχύει η κοινή παραγραφή του άρθρου 111 ΠΚ, όπως για όλους τους φερόμενους ως δράστες και για όλα τα ποινικά αδικήματα. Εάν ανακύψουν τυχόν ποινικές ευθύνες των παραπάνω προσώπων για το προ της ισχύος της αναθεώρησης διάστημα, εφαρμόζεται τότε ως ευμενέστερο για τον κατηγορούμενο το προγενέστερο νομοθετικό καθεστώς της σύντομης αποσβεστικής προθεσμίας κατά την γενική αρχή του δικαίου που αποτυπώνεται στο άρθρο 2 ΠΚ, όπως προαναφέρθηκε.

Υπό αυτή την έννοια η ανακοίνωση του κυβερνητικού εκπροσώπου ότι προωθείται σχέδιο νόμου στην Βουλή για την κατάργηση του άρθρου 3 παρ. 2 Ν. 3126/2003 ούτως ώστε να εναρμονιστεί η διάταξη του τυπικού νόμου με αυτήν του Συντάγματος είναι μεν δικαιοπολιτικάκαλοδεχούμενη, έχει, όμως, κανονιστικάαπλά βεβαιωτικό-αναγνωριστικό ή δηλωτικό χαρακτήρα και επ’ ουδενί μπορεί να της προσδοθεί συστατικό-διαπλαστικό περιεχόμενο υπό την έννοια της δημιουργίας νέων νομικών συνθηκών, όπως εξίσου βεβαιωτικό-αναγνωριστικό χαρακτήρα θα έχει τυχόν νομοθετική πρόβλεψη ότι η κατάργηση ισχύει από τον χρόνο ισχύος της νέας συνταγματικής διάταξης, όπως προτείνεται.

Η όλη προβληματική αποτελεί μία κλασική περίπτωση ιεραρχικής σχέσης κανόνων δικαίου και της αρχής ότι ο υπέρτερος κανόνας (το άρθρο 86 παρ. 3 Σ ή το Ψήφισμα της Θ΄ Αναθεωρητικής Βουλής εν προκειμένω) υπερισχύει του κατώτερου κανόνα (το άρθρο 3 παρ. 2 Ν. 3126/2003)και τίποτα άλλο. Πολύ φοβάμαι ότι οποιαδήποτε άλλη προσέγγιση θέτει εν αμφιβόλω την αυστηρότητα του Συντάγματος και οδηγεί σε πολύ επικίνδυνες ατραπούς.

*Χαράλαμπος Τσιλιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Πανεπιστημίου Πελοποννήσου 

[1]Την άποψη αυτή έχω ήδη εκφράσει στο παρελθόν και όταν το θέμα δεν είχε ανακύψει ακόμα στον επιστημονικό διάλογο και την πολιτική αντιπαράθεση απαντώντας στο κάτωθι ερώτημα αναγνώστη:Σε περίπτωση παραπομπής υπουργού στο ακροατήριο και συνεχιζομένης αυτής της νομικής κατάστασης, ποία διάταξη θα εφαρμόζει το ποινικό δικαστήριο; Θα λάβει υπόψη του μόνο το αναθεωρημένο πριν την πράξη άρθρο 86 Σ ή την ευνοϊκότερη διάταξη που προανέφερα του νόμου περί ευθύνης Υπουργών;σε Χ. Τσιλιώτης, ιστοσελίδα SyntagmaWatch.gr, 26.7.2024, διαθέσιμο σε:https://www.syntagmawatch.gr/ask-a-question/se-periptvsh-parapomphs-ypourgou-sto-akroathrio/.

[2]Βλ. ΦΕΚ A 84/17-4-2001.

[3]Βλ. ΦΕΚ Α’ 66/19-3-2003 «Ποινική Ευθύνη των Υπουργών».

[4]Ο εκτελεστικός του άρθρου 86 Σ νόμος ανήκει στην ειδική κατηγορία των εκτελεστικών του Συντάγματος νόμων που αποκαλούνται οργανωτικοί ή οργανικοί – πρβλ. Ε. Βενιζέλος, Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου, Νέα Έκδοση, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2021, σελ. 131. Και ναι μεν, στην περίπτωση που το Σύνταγμα προβλέπει για την εφαρμογή του την έκδοση ενός οργανικού νόμου, η συνταγματική διάταξη δεν μπορεί να εφαρμοστεί άμεσα, αυτό δεν ισχύει όταν η τελευταία είναι επαρκώς ορισμένη, ούτως ώστε να μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς την έκδοση του οργανικού νόμου – πρβλ. τις αναφορές και στην υποσημ. 6.

[5]Βλ. ΦΕΚ Α΄211/24-12-2019.

[6]Άμεσης εφαρμογής είναι οι διατάξεις του Συντάγματος, όταν είναι επαρκώς ορισμένες, ώστε να μπορούν να υλοποιηθούν, έστω και εν μέρει, χωρίς νομοθετική παρέμβαση ή εξειδίκευση – πρβλ. Κ. Χρυσόγονος, Συνταγματικό Δίκαιο, Τρίτη Έκδοση, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2022, σελ. 192. Εν προκειμένω, τόσο η προγενέστερη διάταξη για την αποσβεστική προθεσμία όσο και η καταργητική της είναι αρκούντως ορισμένες και συγκεκριμένες ούτως ώστε να μην χρήζουν νομοθετικής εξειδίκευσης για την εφαρμογή τους. Για την άμεση εφαρμογή του Συντάγματος χωρίς την παρέμβαση του κοινού νόμου πρβλ. επίσης, Ε. Βενιζέλος, όπ. παρ. (υποσημ. 4), σελ. 209.

[7]Διαφορετική θα ήταν ενδεχομένως (θεωρητικά) η περίπτωση εάν το Σύνταγμα δεν προέβλεπε εξ αρχής την σύντομη αποσβεστική προθεσμία, αφήνοντας το θέμα στην ρύθμιση του κοινού ποινικού νομοθέτη, ο οποίος όντως θα προέβλεπε μία τέτοια περίπτωση. Στην περίπτωση αυτή δεν θα είχαμε αντίθεση Συντάγματος και νόμου, που οδηγεί στην εφαρμογή του Συντάγματος και την μη εφαρμογή ή το ανίσχυρο του κοινού νόμου, αλλά την συμπλήρωση ή εξειδίκευση του Συντάγματος από τον κοινό νόμο. Στην προκειμένη περίπτωση όμως, δεν έχουμε κάτι τέτοιο αλλά την ρητή κατάργηση με Αναθεωρητική του Συντάγματος πράξη, το Ψήφισμα της Θ΄ Αναθεωρητικής Βουλής, μίας διάταξης, που αντίστοιχή της περιλαμβάνεται στον κοινό νόμο, οπότε στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να υπερισχύσει η νέα μετά την συνταγματική Αναθεώρηση διάταξη έναντι αυτής του κοινού νόμου, ακόμα κι αν η τελευταία δεν έχει καταργηθεί με νέο τυπικό νόμο.

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr