Δημήτρης Γκαβέλας: “Κτίσατε φυλακές, αφού δεν παράγουμε παιδεία”

Η πολιτεία οφείλει με την παιδεία (όχι μόνον με την έννομη βία) ως πρόταγμα να κατευθύνει την πράξη των πολιτών και των κυβερνόντων. Μέσω της παιδείας καλλιεργούνται οι αξίες του πολιτισμού που καθορίζουν το ταξίδι της (πολιτείας) στο χρόνο και την ιστορική συνέχεια του έθνους στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Το αγαθό αυτό απαιτεί συντονισμό δραστηριοτήτων και προεχόντως ιεράρχηση των αξιών και παραδόσεων του πνεύματος. Η διάπλαση της σκέψης, της κρίσης και του ήθους καλλιεργούν την συνείδηση του πολίτη, θεραπεύουν το πνεύμα και προσφέρουν έρμα και δημιουργικότητα.

Ο Πλάτων στους Νόμους ορίζει την ορθή αποστολή της παιδείας που καθιστά τον πολίτη «…επιθυμητήν τε και εραστήν του πολίτην γενέσθαι τέλειον…». Ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά αναφέρει «…δει τον πολίτην τον αγαθόν επίστασθαι και δύνασθαι και άρχειν και άρχεσθαι, και αύτη αρετή πολίτου, το την των ελευθέρων αρχήν επίστασθαι επ’ αμφότερα…». Με το διαχρονικά επίκαιρο αυτό δόγμα διαμορφώνεται η κοινωνική ζωή με τρόπο πρόσφορο και επωφελή.

Η παιδεία είναι έργο ελευθερίας στην ουσία της. Την ίδια στιγμή προϋποθέτει δέσμευση του ανθρώπου με ορισμένες αξίες σε συνάρτηση με τις κοινωνικές συνθήκες και την ιστορική συγκυρία. Στο σημείο αυτό ο ρόλος δασκάλου και οικογένειας αποβαίνει καθοριστικός. Δεν παρέχουν απλώς πληροφορίες. Μπορούν να προσφέρουν το ηθικό παράδειγμα της πνευματικής ολοκλήρωσης. Όχι απλώς γράμματα, αλλά συμπυκνωμένα νοήματα. Έτσι καθίσταται ο πολίτης φορέας άρτιας και χρήσιμης παιδείας, ώστε να δημιουργεί και να εξυπηρετεί αξίες ο ίδιος.

Την παιδεία την ανακαλύπτει οιοσδήποτε εκεί που μεταλαμπαδεύονται ηθικές πολιτικές αντιλήψεις και αισθητικές αξίες πολιτισμού. Την αναζητεί και την ευρίσκει ατόφια στα μνημεία πολιτισμού, στα θέατρα (ας μην λησμονείται ότι στην Ελλάδα διαμορφώθηκαν οι γενικές αρχές του θεάτρου, γεννήθηκε η τραγωδία και η κωμωδία), στην μουσική, στα γραπτά κείμενα που ενέπνευσαν τις αξίες του Ελληνικού και Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Θησαυρός πραγματικός για όποιον μπορεί να διακρίνει τις καθαρές ιδέες στην καθολικότητά τους και ασφαλής οδηγός για το ταξίδι στο χρόνο. Ολόκληρη η λειτουργία της πολιτείας οφείλει να διέπεται από παιδευτικό χαρακτήρα. Λεπτή η διαχωριστική γραμμή μεταξύ παιδευτικού και πατερναλιστικού χαρακτήρα. Και όμως ευδιάκριτη. Σε κάθε περίπτωση απαιτείται σταθερό περιβάλλον. Κι ας καλπάζει η τεχνολογία που μπορεί να αξιοποιείται με επίκεντρο πάντοτε τον άνθρωπο και τις ανάγκες του.

Στον πολύπαθο χώρο της Δικαιοσύνης διαπιστώνεται η έλλειψη σταθερού περιβάλλοντος που απεργάζεται αναντίρρητα ανασφάλεια. Ήδη επίκειται άλλη μια απόπειρα (απρόσφορη εν πολλοίς) «παρέμβασης» στους Κώδικες με σκοπό την «επιτάχυνση και την ποιοτική αναβάθμιση της ποινικής δίκης». Η χρήση του όρου «παρέμβαση» είναι άκομψη, διότι δηλώνει ανάμειξη κάποιου σε υπόθεση κάποιου άλλου…

Η πολιτεία οφείλει να χαράξει μια σταθερή πορεία. Οι διαδοχικές τροποποιήσεις συνεπάγονται «ομολογία» αποτυχίας. Το πρόβλημα οξύνεται, αν αναλογιστεί κανείς ότι ο νομοθέτης τροποποιεί τις ρυθμίσεις που ο ίδιος προέκρινε ως αναγκαίες και πρόσφορες λίγο καιρό πριν…

Ο παιδευτικός χαρακτήρας του «καλώς νομοθετείν» επιτυγχάνεται μέσω ρυθμίσεων που αντέχουν στον χρόνο. Η συχνονομία και η πολυνομία αντιστρατεύονται τον σκοπό αυτό.

Ας επιτρέψουμε στις διατάξεις να λειτουργήσουν. Τις αστοχίες και τα κενά θα τα αναδείξει η πράξη, όχι «το κοινό περί δικαίου αίσθημα» ούτε και οι σχολιαστές του ψηφιακού περιβάλλοντος. Θα τα καταγράψουμε όσοι μετέχουμε της διαδικασίας απονομής της Δικαιοσύνης. Χωρίς αγκυλώσεις, χωρίς συμπλέγματα, χωρίς δογματισμούς και εμμονές. Με οδηγό τα πνευματικά θεμέλια του Ποινικού Δικαίου και τις θεμελιώδεις αρχές της Ποινικής Δικονομίας.

Το μακρινό 1964 ο Νικόλαος Χωραφάς έγραφε ότι «η αξία των κανόνων δικαίου συνίσταται αφενός στην προστασία των εννόμων αγαθών από την αυθαιρεσία των πολιτών, αφετέρου στην εξασφάλιση του ορθού χειρισμού της δημόσιας εξουσίας από ενδεχόμενη αυθαιρεσία των κρατικών οργάνων».

Η ποινή αποτελεί περίπτωση έννομης βίας και επιβάλλει στον νομοθέτη μείζονα περίσκεψη. Ο φιλελεύθερος χαρακτήρας του ποινικού δικαίου δείχνει να υποχωρεί. Ο προσανατολισμός του στις αρχές της γενικής και ειδικής πρόληψης μεταβάλλεται. Το δόγμα «ανταποδώσατε το κακό» αρθρώνεται απειλητικά. Ηχεί σίγουρα εύηχο στα ώτα των «αγανακτισμένων Τορκεμάδων». Την νομοθετική πρωτοβουλία οφείλει να ηνιοχεί η σκέψη ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως μέσον για την εξυπηρέτηση του σκοπού.

Προωθείται η αυστηροποίηση των πλαισίων των ποινών, η δυσχέρανση της υφ’ όρον απόλυσης, η έκτιση βραχυχρόνιων ποινών. Κτίσατε φυλακές λοιπόν… Η λύση έρχεται μέσω της καταστολής. Η πρόληψη απέτυχε. Η διαπαιδαγώγηση επίσης. Μάθαμε γράμματα, αλλά λησμονήσαμε αξίες. Προωθήσαμε εφήμερα «πρότυπα» και εγκαθιδρύσαμε την ιδεολογία της βίας.

Η έκτιση βραχυχρόνιων ποινών χωρίς την πρότερη πρόβλεψη για τον τόπο και τον τρόπο έκτισης μάλλον συνεπάγεται «μολυσματική» συνύπαρξη με στοιχεία βαρείας εγκληματικότητας. Δεν φαίνεται να έχουμε συνειδητοποιήσει ότι ειδική πρόληψη σημαίνει πίστη στην βελτίωση. Η βελτίωση δεν θα επέλθει μέσω της έκτισης σε κοντέινερ και κελιά διαστάσεων δύο επί ένα.

Από την άλλη πλευρά ορθά τίθεται το ερώτημα: Μπορούμε πράγματι να εναποθέσουμε σε όλους ελπίδες περί βελτίωσης και επανένταξης; Οφείλουμε σε κάθε περίπτωση να το επιδιώξουμε.

Τα εργαλεία υπάρχουν και πρέπει να ενισχυθούν: θεσμός της υφ’ όρον απόλυσης με πραγματική επιτήρηση στον χρόνο δοκιμασίας, επιβεβαίωση της εργασιακής απασχόλησης κατά το χρόνο δοκιμασίας, επιβολή και εκτέλεση της ποινής της κοινωφελούς εργασίας.

Η επιτάχυνση επέρχεται σίγουρα με την εμπέδωση και ενίσχυση εναλλακτικών διαδικασιών, όπως η ποινική διαπραγμάτευση. Δεν επιτυγχάνεται μέσω της κατάργησης του αναγκαίου φίλτρου της ενδιάμεσης διαδικασίας (που στατιστικά αποδεικνύεται ότι αφαιρεί από την ύλη του Δικαστηρίου ποσοστό 30-40 % των υποθέσεων).

Χρήσιμη συνεπώς η ταχύτητα, αλλά το κράτος Δικαίου επιβιώνει με την ποιοτική απονομή της Δικαιοσύνης.

*Δημήτρης Γκαβέλας, Δικηγόρος

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr