Δημήτρης Ι. Γκαβέλας: Περί τέχνης και ελευθερίας

Καθώς ο Άνθρωπος κινείται στο χρόνο θα έπρεπε να ωριμάζει. Η πορεία του σε χρόνους σκληρούς, όπου η ύπαρξή του στάθηκε στην άκρη του γκρεμού, έπρεπε να καθοριστεί από κάποια οδηγητική αρχή: από τον Λόγο και το Πνεύμα. Αυτή η οδηγητική αρχή αποτελεί και την Ιδέα για την αποστολή κάθε έθνους, κάθε πολιτισμένου λαού. Τα έργα του Ανθρώπου καθόρισε ο βαθμός συνειδητότητας και επαφής με τον Λόγο και το Πνεύμα. Αυτές τις αιώνιες Ιδέες. Πάντοτε επίκαιρες και στην ουσία τους άφθαρτες. Στην πορεία της ανθρωπότητας ορισμένα έθνη ανακαλύπτοντας τις Ιδέες αυτές, τις κατανόησαν, τις αφομοίωσαν και τις κληροδότησαν στον Άνθρωπο. Στάθηκαν φάροι φωτεινοί που ενέπνευσαν τον Άνθρωπο σε κάθε εκτάριο της γης.

Στον συνωστισμό των πραγμάτων, σε καιρό υλισμού που τα σύνορα σβήνουν και, πάντως, αλλάζουν, ο Άνθρωπος διατηρεί αναλλοίωτο το καθήκον να υπηρετήσει τις Ιδέες αυτές. Να ξεριζώσει την βολή της συνήθειας που τροφοδοτεί την νωθρότητα της σκέψης και της θέλησης, να ικανοποιήσει την δίψα για ανανέωση στην κρήνη της αιώνιας ουσίας.

Αριβίστες γυρεύουν το «νέο» ως αυτοσκοπό. Υπερηφανεύονται για την «αλλαγή», διότι δεν συνειδητοποιούν ότι ευρίσκονται έξω από την περιοχή του πνεύματος υποταγμένοι στο ψευδοδίλημμα  «νέο ή παλαιό». Στροβιλίζονται σε ρεύματα και ροπές χωρίς επίγνωση του ότι οδηγούνται στον αφανισμό. Επινοούν και υπακούουν σε συνθήματα αγοραία (που σκεπάζουν τις βαθύτερες προθέσεις) και σαλπίζουν ό,τι συναγείρει την ανθρωπομάζα και γκρεμίζει το οικοδόμημα του Λόγου και του Πνεύματος. Χρησιμοποιούν τα ανόσια αυτά στόματα χαλασμένες λέξεις, τις παρατάσσουν μακριά από υψηλά νοήματα για να υποκινήσουν τους νεωτερισμούς που φθείρουν το αιώνιο και υποκριτικά και παραπλανητικά τους παρουσιάζουν ως «ελευθερία».

Όμως το καλό και αγαθό, το ωραίο είναι πάντοτε νέο, διότι είναι αιώνιο. Ο αγαθός γυρεύει την ανανέωση απαλλαγμένος από προκαταλήψεις και πάθη. Με μετρημένο λόγο γυρεύει την επανάσταση που δεν γκρεμίζει. Αποζητά την επανάσταση που οικοδομεί. Αντικρύζει την αληθινή ελευθερία απαλλαγμένη από την χυδαιότητα. Η αγία αυτή λέξη, το υπέρτατο αγαθό για το οποίο ο Έλληνας αγωνίστηκε ίσως περισσότερο και πιο παθιασμένα από οιονδήποτε άλλον. Ο Έλληνας που δίδαξε πως χωρίζεται η μονάδα από το σύνολο και καθίσταται Άνθρωπος που προσδιορίζεται από το Πνεύμα.

Ο υλισμός υποτάσσει τον Άνθρωπο, θολώνει και γι’ αυτό κονταίνει τον ορίζοντά του και εν τέλει του αρνείται την ελευθερία του, την ανθρωπιά του. Οι στρατευμένοι οπαδοί του υλισμού δεν μπορούν να απαλλαγούν από τα προπαγανδιστικά μέσα που χάριν του σκοπού, υποβιβάζουν τον Άνθρωπο, τον καθιστούν όργανο νικημένο από τα πάθη και υποταγμένο σε συνθήματα. Αρκούνται στο δόγμα της ομαδικής «ελευθερίας». Μα δεν συνειδητοποιούν ότι δεν θα γίνουν ποτέ ανεπανάληπτα άτομα και προσωπικότητες.

Η αξιοπρέπεια και η αξία του Ανθρώπου καθορίζεται από την πνευματική, αισθητική και ηθική του αξία,  από τον βαθμό της εξατομικευτικής ελευθερίας που λάτρεψε και ύμνησε, ορισμένες φορές και άμετρα, ο Έλληνας. Ελεύθερος Άνθρωπος σημαίνει ανεξάρτητος από την ροπή του συρμού, που υπακούει σε εσωτερικό νόμο. Σε νόμο που προσδιορίζει μια πορεία μακριά από άλογα στοιχεία. Νόμο εναρμονισμένο με αίτια πνευματικά. Νόμος και, άρα, μέτρο. Η ελληνική ελευθερία που αναδεικνύεται από τα έπη του Ομήρου και την αρχαία ελληνική γραμματεία έχει όριο την ύβρη, την υπερβολή. Όλες οι προσωπικότητες του ελληνικού πνευματικού στερεώματος όρισαν και καθόρισαν το άτομο. Δεν υποτάχθηκαν στο περιβάλλον και στην βολή της συνήθειας. Αναμετρήθηκαν με το Πνεύμα, κατέκτησαν την υστεροφημία, βίωσαν την ατομική ελευθερία. Τοποθέτησαν τον άνθρωπο πλάι στον άνθρωπο. Δεν τον κατέστησαν μέλος της αγέλης. Εναγκαλίστηκαν με τον ενανθρωπισμένο θεό και τον θεοποιημένο άνθρωπο με ζηλευτή και μετρημένη ισορροπία. Ισορροπία και μέτρο που διακρίνουμε στις τέχνες, στα γράμματα, στον πολιτισμό.

Τα τελευταία χρόνια φυσά άνεμος που οδηγεί στο χάος, αρνείται το μέτρο, αδιαφορεί για τις καθαρές μορφές και τις αιώνιες Ιδέες. Ακόμη και οι θαυμαστές των έργων και των πράξεων των άμετρων και αχαλίνωτων δημιουργών δεν μπορεί να μην νιώθουν την απουσία του ελληνικού μέτρου. Δεν μπορεί να μην αναγνωρίζουν ότι κάτι λείπει. Δεν γίνεται να μην αισθάνονται την ακαταστασία της «δημιουργίας» τους, την ρευστότητα της επιδίωξής τους. Δεν είναι τυχαίο ότι ολοένα και περισσότεροι κάνουν λόγο για την «κρίση του ευρωπαϊκού πολιτισμού». Η Ευρώπη απομακρύνεται από κάθε ευσταθή μορφή, από το ελληνικό και άρα ευρωπαϊκό μέτρο. Κυνηγά λαχανιασμένη την αντίδραση, παραδίδεται σε πειράματα και ακρότητες, υποκύπτει στην αμετρία και την ανισοσκέλεια στην τέχνη, στα γράμματα, στην φιλοσοφία, στην κοινωνική και πολιτική πράξη.

Η τέχνη καλλιεργεί τον άνθρωπο, διότι του ξυπνά αισθήματα για την ομορφιά του αντικειμένου. Η εμπέδωση της αντικειμενικής κρίσης περί του «ωραίου» είναι έργο του ατόμου και εν μέρει έργο της πολιτείας. Η πολιτεία δεν είναι φυσικά κριτής του ωραίου. Η τέχνη μπορεί να συναντηθεί με την ηθική μέσω του παραδείγματος των αισθητικών συμβόλων. Οσάκις στο πλαίσιο της πολιτείας συγκρούονται η ηθική και η αισθητική αξία τότε η πολιτεία οφείλει να λάβει θέση αναφορικά με το περιεχόμενο της τέχνης. Φυσικά δεν μπορεί να λάβει θέση αναφορικά  με τον εξωτερικό τύπο της τέχνης που δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ηθικός ή ανήθικος. Αποστολή της είναι και η αισθητική προαγωγή του ατόμου στο βαθμό που θέλει να αποτελεί φορέα πολιτισμού.

Ορισμένοι «καλλιτέχνες» αποβλέπουν στην αισθητική «συγκίνηση» ως μέσο. Σκοπός τους είναι οτιδήποτε ευρίσκεται εκτός της αισθητικής σφαίρας, η επικοινωνία ενός «μηνύματος», ενός νεωτερισμού. Αυτή η πράξη δεν είναι τέχνη. Ευρίσκεται εκτός πλαισίου τέχνης. Αποτελεί σοφιστεία και όχι τέχνη. Απολήγει να αποτελεί μέσο προπαγάνδας, «τέχνη» που υποκινείται από σκοπούς κοινωνικούς ή και πολιτικούς. Δεν είναι τέχνη που εκφράζει το ωραίο. Καταντά παραπλάνηση, προκαλεί εξωαισθητικό πάθος υπέρ μιας πολιτικής θεωρίας ή της δράσης μιας κοινωνικής ομάδας.

Η πολιτεία σε αντίθεση με το άτομο δεν μπορεί να εκφέρει αισθητικές κρίσεις. Η πολιτεία όμως οφείλει να παραμείνει οργανωτής, να συντονίζει την εξέλιξη των πνευματικών αξιών. Κατοχυρώνει την ελευθερία της καθαρής τέχνης και οχυρώνεται έναντι της προπαγανδιστικής τέχνης που προωθεί το μίσος, υποκινεί την βία, την αυθαιρεσία και τον ολοκληρωτισμό.

Η δημοκρατία είναι σήμερα μια κινδυνεύουσα πραγματικότητα, υποσκάπτεται στο όνομα της δημοκρατίας. Κάποτε πρέπει η δημοκρατία να αντισταθεί σε όποιον σφετερίζεται το όνομά της. Οι μειοψηφίες επιδιώκουν στην ουσία την κατάλυσή της και την επικράτησή τους στηριγμένες ακριβώς στο καθαρό πλεονέκτημα της δημοκρατίας: τις ατομικές ελευθερίες. Αυτό που χωρίζει την χρήση της ατομικής ελευθερίας από την κατάχρηση δεν μπορεί να ονομάζεται τέχνη.

*Δημήτρης Γκαβέλας, Δικηγορος – Αντιπρόεδρος της Ένωσης Ποινικολόγων Μαχόμενων Δικηγόρων

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr