Δημήτρης Μελίδης – Αλέξανδρος Γουλές: Αλληλεπίδραση συστημάτων Ηλεκτρονικής Δικαιοσύνης και Νομικής Τεχνητής Νοημοσύνης

Η Ηλεκτρονική Δικαιοσύνη (eJustice), όπως έχουμε αναφέρει και σε προηγούμενο σχετικό μας άρθρο, δεν είναι ούτε κάτι πρωτόγνωρο, ούτε κάτι καινοτόμο. Ακόμα και στην χώρα μας, έχουν ήδη περάσει σχεδόν δέκα χρόνια προσπαθειών από όλες τις ηγεσίες του Υπουργείου Δικαιοσύνης, και έχουν καταβληθεί προσπάθειες για την προώθηση των λύσεων eJustice, άλλοτε με λιγότερη και άλλοτε με μεγαλύτερη επιτυχία, πάντα όμως με θετικό πρόσημο και προσανατολισμό στην εξυπηρέτηση όλων των stakeholders του Δικαιϊκού Συστήματος, δηλαδή τους Δικηγόρους, Δικαστές, Δικαστικούς Υπαλλήλους, Συμβολαιογράφους, Διαμεσολαβητές, Paralegals κ.α. 

Το σημαντικό στοιχείο που ειδικά οι επιστήμονες του χώρου πρέπει να προσέξουμε ιδιαιτέρως αυτή την περίοδο, που το ενδιαφέρον γύρω όχι μόνο από την ηλεκτρονική δικαιοσύνη αλλά γενικά από την ψηφιοποίηση μεγάλου μέρους δημοσίων και κρατικών διαδικασιών και λειτουργιών είναι στα ύψη και στο επίκεντρο των κυβερνητικών αποφάσεων, είναι να ακολουθούμε την διεθνή ορολογία, βιβλιογραφία, αρθρογραφία και επιστημονική γνώση που παράγεται αδιαλείπτως σε κάθε μήκος και πλάτος της γης σε αντίστοιχες εξελίξεις, και φυσικά τον σχεδιασμό και τα Action Plans της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καθώς και του Συμβουλίου της Ευρώπης αλλά και των σχετικών υπηρεσιών της για τα ζητήματα αυτά. Ο χώρος eJustice & Legal A.I. δεν είναι ένα πεδίο δοκιμών ή εφαρμογής προσωπικής πολιτικής  αλλά ένα ήδη established πλαίσιο ισχυρών και αλληλεπιδρώντων θεσμικών και τεχνολογικών λύσεων. 

Έχοντας και οι δύο συντάκτες του άρθρου συνεργαστεί με αυτές τις υπηρεσίες και τα αντίστοιχα προγράμματα  τεχνικής βοήθειας που η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παρέχει στα κράτη – μέλη της, αναγνωρίζουμε την μεγάλη ιδιαιτερότητα, ειδικά στο δημόσιο διάλογο, οι δημοσιολογούντες να έχουν γνώση και εμπειρία για το συγκεκριμένο αντικείμενο, καθώς σε αντίθετη περίπτωση δημιουργείται μεγάλη σύγχυση τόσο οριζόντια όσο και κάθετα σε όλο το δικαιϊκό σύστημα, που ως αποτέλεσμα κατά καιρούς φέρει τον κατακερματισμό πληροφορίας και γνώσης, και τελικά την μη σωστή χρήση και εφαρμογή των συστημάτων eJustice, καθώς και λάθη στις στρατηγικές επιλογές αναφορικά με το σχεδιασμό τους, την υλοποίησή τους ή τον προσανατολισμό τους. 

Τα παραπάνω ισχύουν καταφανώς στο Τομέα Ηλεκτρονικής Δικαιοσύνης εδώ και αρκετά χρόνια. Σήμερα όμως, γίνονται ουσιωδώς ακόμα περισσότερο επιτακτικά από ένα νέο δεδομένο:  την σταδιακή εκκίνηση διαλόγου, προγραμμάτων και σχεδιασμών για την εισαγωγή συστημάτων Νομικής Τεχνητής Νοημοσύνης (“Legal A.I.”) τα οποία αν και σε μεγάλο βαθμό τέμνονται με τον Τομέα eJustice, δεν ταυτίζονται, αλλά αλληλοεπιδρούν με αυτόν και τελικά τον μετασχηματίζουν διαπλαστικά. 

Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει τους δικούς της ιδιαίτερους κανόνες που σχετίζονται από θέματα αυστηρά τεχνολογικά, πληροφοριακά, τεχνικά και καταλήγουν σε ηθικά, νομικά και θεσμικά ζητήματα. Τα συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης ουσιαστικά είναι -όπως και τα συστήματα eJustice- ολοκληρωμένα πληροφοριακά συστήματα που έχουν τις δικές τους custom απαιτήσεις, το δικό τους στάδιο R&D, δύναται να καλύψουν μια σειρά από τεράστιο εύρος λειτουργιών και διαδικασιών και ενσωματώνονται στα υπάρχοντα «παραδοσιακά» συστήματα eJustice είτε ως upgrade ή επέκταση αυτών είτε ως νέα καθολικά τμήματα που συλλειτουργούν μαζί τους. 

Η Νομική Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι πάντα -ούτε χρειάζεται να είναι- περίπλοκή ή state of the art τεχνολογίας. Το φάσμα προγραμμάτων Ν.Τ.Ν. δύναται να αφορά από πάρα πολύ απλές διαδικασίες -όπως π.χ. ένα πρόγραμμα το οποίο κάνει deep scanning νομικών εγγράφων ώστε να αναζητήσει και εν συνεχεία να επεξεργαστεί και βάσει αλγορίθμων ή εντολών να παράξει τα ζητούμενα αποτελέσματα- μέχρι αρκετά περίπλοκες διαδικασίες προσομοίωσης δικαστικής κρίσης σε συγκεκριμένες κατηγορίες αποφάσεων, πρόβλεψης ή στατιστικοποίησης της κρίσης αυτής και δικαστικής συμπεριφορικής ανάλυσης. Γίνεται φανερό από τα ανωτέρω ότι τέτοιες διαδικασίες αφορούν κυριολεκτικά όλο το σύστημα δικαιοσύνης και δικαίου, καθώς τα επόμενα χρόνια έχει καταστεί σαφές ότι θα κυριαρχήσουν παντού, τόσο στον Δημόσιο όσο και στον Ιδιωτικό Τομέα. 

Το γεγονός της ανάπτυξης των συστημάτων eJustice στον χώρο της Δικαιοσύνης στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, έχει δημιουργήσει το απαραίτητο Landscape, τη βάση δηλαδή συλλογής ενός τεράστιου όγκου πληροφοριών, σε όλες τις δικαστικές διαδικασίες και ανοίγει πλέον τη δυνατότητα επεξεργασίας και χρήσης αυτών των πληροφοριών από μελλοντικά συστήματα Νομικής Τεχνητής Νοημοσύνης, με μοναδικό στόχο την αρτιότερη και ταχύτερη απονομή της δικαιοσύνης προς τον πολίτη. 

Η αλληλεπίδραση της επερχόμενης επέλασης Συστημάτων Νομικής Τεχνητής Νοημοσύνης με τα υπάρχοντα και υπό σχεδιασμό Συστήματα Ηλεκτρονικής Δικαιοσύνης θα δημιουργήσει πλήθος τεχνολογικών, νομικών, ηθικών και θεσμικών ζητημάτων ακριβώς επειδή θα μετασχηματίσει όχι μόνο τις διαδικασίες που αφορά αλλά και το σύνολο του κάθε δικαιϊκού τομέα που υπεισέρχεται. Για παράδειγμα, ένα εξελιγμένο σύστημα Νομικής Τεχνητής Νοημοσύνης που αφορά την Ηλεκτρονική Έκδοση Διαταγής Πληρωμής είναι αδύνατο σε περίπτωση εφαρμογής του να μην επηρεάσει τον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, καθώς και την θεωρία ή τη σχετική νομολογία. Στο τομέα της Ευρωπαϊκής Διαταγής Πληρωμής, όπως διδάσκουμε και στο Πανεπιστήμιο ήδη υπάρχει πλήρες case και αναλύεται διεξοδικά. Ένα σύστημα διαχείρισης ζητημάτων σχετικά με την αναγκαστική εκτέλεση που θα αφαιρεί διαδικασίες από την κλασσική δικαστική πρακτική και θα τις μετατρέπει σε ψηφιακές με χρήση τεχνητής νοημοσύνης δύναται να επηρεάσει καθολικά μέχρι και το οικοδόμημα του Αστικού και Εμπορικού Δικαίου. Και αυτά που περιγράφουμε είναι μόνο η αρχή, η εναρκτήρια πιλοτική περίοδος, απ’ όσα πρόκειται να συμβούν. Στο σημείο αυτό να τονίσουμε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης (CEPEJ), έχει ήδη εκπονήσει τον «Ευρωπαϊκό Χάρτη Δεοντολογίας για τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης στα δικαστικά συστήματα και στο περιβάλλον τους», ήδη από το 2018, επί προεδρίας του κυρίου Georg Stawa, τον οποίο έχουμε την δυνατότητα να μας επισκέπτεται ως εισηγητής μας στο Πρόγραμμα της «Ηλεκτρονικής Δικαιοσύνης, Νομικής Τεχνολογίας και Τεχνητής Νοημοσύνης» στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και να ανταλλάσσουμε επιστημονικές απόψεις για όλες τις πρόσφατες εξελίξεις. Απαιτείται διαρκής ανανέωση της γνώσης καθώς ο τομέας εξελίσσεται ραγδαία και είναι αναγκαία προϋπόθεση ο διαρκής διεπιστημονικός διάλογος.    

Κλείνοντας τονίζουμε ξανά την ανάγκη όλοι οι επιστήμονες του χώρου, Νομικοί και Πληροφορικοί, να βρίσκονται σε στενή συνεργασία και να συνδημιουργούν τον σχεδιασμό και τις εξελίξεις με γνώνομα την επιστημονική γνώση και τις διεπιστημονικές προσεγγίσεις αυτού του τόσο σύγχρονου αντικειμένου, μακριά από πολιτικές σκοπιμότητες ή προσπάθειες απλού εντυπωσιασμού, και κυρίως σε απόσταση από πρόσκαιρες μόδες, με αντιπαράδειγμα όπως είδαμε να συμβαίνει σχετικά πρόσφατα π.χ. με τον GDPR και την Προστασία Δεδομένων όπου κυριολεκτικά η αγορά κατακλείστηκε από «ειδικούς» μειωμένων ή ελλιπών γνώσεων και εμπειριών που μετείχαν σε μεγάλα σχήματα που απέτυχαν να καλύψουν αποτελεσματικά τις ανάγκες, με αποτέλεσμα μέχρι σήμερα στον οικείο τομέα να υπάρχουν δεκάδες προβληματικές καταστάσεις.  

Ο Τομέας της Νομικής Τεχνητής Νοημοσύνης ακριβώς επειδή αλληλοεπιδρώντας με την Ηλεκτρονική Δικαιοσύνη θα μετασχηματίσει διαπλαστικά τόσο το δίκαιο μας όσο και το δικαιϊκό μας σύστημα, είναι απολύτως επείγον και σημαντικό να αντιμετωπιστεί σε πλήρη συνέργεια με τους επιστημονικούς φορείς, τα διεθνή πρότυπα και την οικεία επιστημονική βιβλιογραφία που παράγεται καθημερινά. Μόνο με αυτό τον τρόπο θα υπάρξει σοβαρό και ουσιαστικό αποτέλεσμα για όλους τους stakeholders της Δικαιοσύνης. 

Των Δημήτρη Μελίδη (Δικηγόρου,MSc., Ph.D.c.) και Αλέξανδρου Γουλέ (Μηχανικού Πληροφορικής,MSc.), βασικών συντελεστών και κεντρικών Εισηγητών του eJusticeProgram του Παντείου Πανεπιστημίου.  

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr