Δημήτρης Μελίδης – Αλέξανδρος Γουλές: Σύγχρονες προσπάθειες συγκερασμού των Βασικών Αρχών Δικαίου με τα Συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης

Το τελευταίο διάστημα σε ένα μεγάλο μέρος του δημοσίου διαλόγου πυκνώνουν οι συζητήσεις γύρω από το διεπιστημονικό ζήτημα των εφαρμογών της τεχνητής νοημοσύνης στο Δίκαιο.  Οι προσεγγίσεις ποικίλλουν αλλά κυρίως εστιάζουν στα θετικά της τεχνητής νοημοσύνης, στις προοπτικές δηλαδή που δύναται να παρέχει στα δικαιικά συστήματα ανά τον κόσμο, καθώς και στις βελτιώσεις ή την επιτάχυνση διαδικασιών που μπορεί να επιτευχθεί με την χρήση τους.

Σε πολλές περιπτώσεις μεταξύ των Βασικών Αρχών του Δικαίου και της ακρίβειας του αλγορίθμου υπάρχει σχέση ανταγωνισμού. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι για την αύξηση της ακρίβειας του αλγορίθμου απαιτείται υποχώρηση των περιορισμών που τίθενται από τις βασικές αρχές δίκαιου ή για να το εκφράσουμε απλούστερα, η βελτίωση του αλγορίθμου προαπαιτεί θυσίες σε βασικές προστασίες που παρέχονται από το δικαιϊκό σύστημα. Το ζήτημα χρήζει άμεσα ενός ανοιχτού επιστημονικού διαλόγου με όρους διαφάνειας και σεβασμού στα δικαιϊκά κεκτημένα δεκαετιών.

Αναντίρρητα ένα μέρος των επιστημονικών εξελίξεων του τομέα της νομικής τεχνητής νοημοσύνης μπορεί υπό συγκεκριμένες ουσιαστικές, δικονομικές, ηθικές αλλά και διαδικαστικές προϋποθέσεις να αποτελέσει πηγή λύσεων σε χρόνια προβλήματα που απασχολούν τον ευρύτερο χώρο της απονομής της δικαιοσύνης.  Η χρήση εξάλλου των νέων τεχνολογικών κατακτήσεων ανέκαθεν αποτελούσε προοδευτικό αίτημα και πανανθρώπινη διεκδίκηση προς το όφελος της κοινωνίας και της ανθρωπότητας.

Σε ένα τομέα όμως τόσο ανθρωποκεντρικό και πολυδιάστατο όπως αυτό του Δικαίου, παρουσιάζεται όμως το επίσης διαχρονικό ζήτημα του ποιος και κυρίως υπό ποιες προϋποθέσεις θα αναλάβει να θέσει τις παραμέτρους εκείνες υπό τις οποίες θα εισαχθεί ένα τόσο σημαντικό, δυναμικό και ισχυρό τεχνολογικό εργαλείο.  Ποιο θα είναι εκείνο το ατομικό ή συλλογικό υποκείμενο που θα εντοπίσει, σχεδιάσει, αξιολογήσει, ιεραρχήσει και τελικά ορίσει τις βασικές αρχές στις οποίες θα στηριχθεί το οικοδόμημα της τεχνητής νοημοσύνης, τόσο οριζόντια ανά τομέα δικαίου όσο και κάθετα ανά δικαιική διαδικασία.

Είναι γεγονός ότι ένα τεχνολογικό προϊόν όπως η τεχνητή νοημοσύνη έχει εξ’ ορισμού ουδέτερο χαρακτήρα καθώς η παραμετροποίηση της είναι εκείνη η οποία θα της δώσει το πνεύμα που θα τη διακατέχει και τελικά θα προσδιορίσει το αποτέλεσμα του αποτυπώματος της στη κοινωνία. Η στάθμιση και εξισορρόπηση όμως των αρχών στις οποίες θα στηριχθεί η λειτουργία του συγκεκριμένου τεχνολογικού προϊόντος ούτε ουδέτερη δύναται να είναι, ούτε αποτελεί απλώς μια μονοδιάστατη απάντηση σε  ένα τεχνικό ή επιστημονικό ζήτημα.

Ακόμη και πιο ουδέτερες αρχές όπως η αρχή της αναλογικότητας είναι αδύνατο να παραμετροποιηθούν χωρίς να υπάρξει το κοινωνικό ιδεολογικό ή έστω το δικαιοπολιτικό αποτύπωμα του υποκειμένου το οποίο θα αναλάβει την παραμετροποίηση. Ποσό μάλλον άλλες αρχές, όπως αυτή της επιείκειας, της καλής πίστης ή της αμεροληψίας, που εμπεριέχουν στον πυρήνα τους υποκειμενικά στοιχεία ή συστημικές -ανάλογα το σε πιο δικαιικό σύστημα λειτουργούν- ή διαχρονικές -ανάλογα την εποχή την οποία αφορούν- επιρροές και αλληλεπιδράσεις.

Από τα ανωτέρω γίνεται φανερό ότι ο προσανατολισμός και η πυξίδα των όποιων  μεταρρυθμίσεων επέλθουν στη Δικαιοσύνη με την εισαγωγή των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης θα οριοθετηθεί βάσει πολύ συγκεκριμένων αρχών και μάλιστα θα προσδιοριστούν από την μεταξύ τους εξισορρόπηση και στάθμιση. Ακόμα και το εύρος χρήσης των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης πρέπει να αποφασιστεί και αποσαφηνιστεί βάσει πολύ συγκεκριμένων επιλογών που πρέπει να πραγματοποιηθούν με απαρέγκλιτο σεβασμό στις ισχύουσες βασικές αρχές που διέπουν το δικαιικό μας σύστημα. Σε καμία περίπτωση η εισαγωγή συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης στο δίκαιο δεν πρέπει να επιχειρηθεί να επηρεάσει στο ελάχιστο τον πυρήνα τους -ως προς μια δήθεν αναγκαία για τεχνολογικούς σκοπούς- ή το κέντρο βάρους τους προς το χειρότερο, για τον οποιοδήποτε πολίτη ή το κοινωνικό σύνολο.

Τόσο η ηλεκτρονική δικαιοσύνη όσο και η τεχνητή νοημοσύνη αποτελούν εργαλεία που δύνανται να δημιουργήσουν θετικές εξελίξεις σε κάθε τομέα δικαίου, με την απαραίτητη προϋπόθεση να εφαρμοστούν λαμβάνοντας υπόψιν ότι πρέπει να υπηρετούν το δίκαιο και να προωθούν με προοδευτικό τρόπο τις βασικές αρχές που το  διέπουν. Σε αντίθετη περίπτωση, όσο σημαντικά και αν είναι τα εργαλεία και συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, αν βρεθούν -όπως και άλλες τεχνολογικές καινοτομίες ή εφευρέσεις- σε λάθος χέρια ή τεθούν στην υπηρεσία ολοκληρωτικών ή αντιδραστικών μεθοδεύσεων και σκοπών, μπορεί να αποβούν πολλαπλάσια απειλητικά και επικίνδυνα τόσο για την ασφάλεια του δικαίου και την δικαιϊκή μας τάξη όσο και για την κοινωνία στο σύνολο της.

Είναι απαραίτητο λοιπόν στον διεπιστημονικό διάλογο που διεξάγεται τόσο στην χώρα μας όσο και σε επίπεδο ευρωπαϊκών ή διεθνών οργάνων να τονίζεται διαρκώς  η ανάγκη για απόλυτο σεβασμό στα κεκτημένα της δυτικής κοινωνίας ώστε να μην υπάρξει χιλιοστό υποχώρησης σε θεμελιώδη δικαιώματα, αξίες και κατακτήσεις του νομικού μας πολιτισμού.

Το πρόγραμμα εκκινεί τον πρώτο κύκλο του στις 17 Οκτωβρίου, περισσότερες πληροφορίες στο σύνδεσμο https://site.cce.uoa.gr/courses-detailed/1156

*Των Δημήτρη Μελίδη (Δικηγόρου) και Αλέξανδρου Γουλέ (Μηχανικού Πληροφορικής), Ακαδημαϊκών Υπεύθυνων Εν. και Εισηγητών στο Πρόγραμμα “Ψηφιακά Δικαστικά Συστήματα και Τεχνοηθική” του ΚΕΔΙΒΙΜ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr