Δημήτρης Ν. Μπόλης: Παραγραφή: «πανθ’ ο μέγας χρόνος μαραίνει»

Η εξάλειψη της αξίωσης–δικαιώματος της Πολιτείας να κριθεί ο δράστης ενός εγκλήματος και να επιβληθεί ποινή λόγω της παρόδου ικανού χρονικού διαστήματος από την τέλεση του εγκλήματος, είναι ο ορισμός της παραγραφής.

Στον ποινικό Κώδικα, ορίζεται ότι : το αξιόποινο εξαλείφεται με την παραγραφή.

Ετυμολογικά η λέξη «παρα-γραφή», προσδιορίζεται ως εγγραφή στο περιθώριο.

Ο θεσμός της παραγραφής για τους Ποινικούς θεωρητικούς, απετέλεσε και αποτελεί αντικείμενο διαφωνιών και ανάπτυξης διαφορετικών απόψεων, αναφορικά στο αν είναι θεσμός του ουσιαστικού ή του δικονομικού δικαίου, για το ποιοι είναι οι δικαιολογητικοί λόγοι που επιβάλουν τη θέσπιση της παραγραφής κ.α.

Το πλαίσιο το οποίο έχει διαμορφωθεί σχετικά στην Ελληνική έννομη τάξη, περιγράφεται στα άρθρα 111-113 του ΠΚ και προβλέπει για τα κακουργήματα που τιμωρούνται με την ποινή της ισοβίου καθείρξεως ή στρέφονται κατά του Ελληνικού Δημοσίου την παραγραφή μετά την πάροδο 20 ετών από την πράξη (συν 5 έτη αναστολή της παραγραφής για όσο διάστημα διαρκεί η κύρια διαδικασία και έως ότου γίνει αμετάκλητη η καταδικαστική απόφαση), για τα υπόλοιπα κακουργήματα 15 ετών συν 5 έτη αντίστοιχα και για τα πλημμελήματα 5 ετών συν 3 έτη αντίστοιχα.

Καίτοι για τον κοινότητα των νομικών ο θεσμός της παραγραφής είναι ένα θέμα που μονίμως απασχολεί και για το οποίο έχουν γραφτεί και αναπτυχθεί πλήθος θεωριών, αναλύσεων, εμβαθύνσεων και αντιπαραθέσεων, εντόνως φαίνεται να απασχολεί την κοινωνία όταν, προς αποσυμφόρηση των Δικαστηρίων, σωρεία υποθέσεων ήσσονος κοινωνικής απαξίας παραγράφονται σωρηδόν (γεγονός που τα τελευταία χρόνια έχει συμβεί αρκετές φορές), κυρίως δε, όταν αποκαλύπτονται εγκλήματα ή δράστες εγκλημάτων μείζονος κοινωνικής απαξίας, το αξιόποινο των οποίων έχει εξαλειφθεί λόγω της παραγραφής.

Άπαντες θυμούνται τη συζήτηση και την αντιπαράθεση που είχε προκαλέσει το 2002 το γεγονός ότι ενώ είχαν αποκαλυφθεί κατά τις Αρχές τα μέλη της 17Ν, για συγκεκριμένες υποθέσεις ανθρωποκτονίας δε δικάστηκαν ποτέ, ακριβώς λόγω της παραγραφής του αξιοποίνου αφού είχε συμπληρωθεί 20ετία από την πράξη (υπόθεση Ευάγγελου Μάλλιου, Ρίτσαρντ Γουέλς, Παντελή Πέτρου, Σωτήρη Σταμούλη). Μάλιστα, ο τότε κυβερνητικός εκπρόσωπος είχε δηλώσει ότι η Κυβέρνηση θα εξετάσει το θέμα της παραγραφής, 19 χρόνια μετά ουδεμία σχετική μεταβολή έχει επέλθει.

Σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες υφίστανται αντίστοιχοι θεσμοί περί παραγραφής.

Στις ΗΠΑ, έχει προβλεφθεί ότι το αξιόποινο συγκεκριμένων αδικημάτων όπως η ανθρωποκτονία δεν παραγράφεται ποτέ.

Έτσι, κατά συρροή δολοφόνος αλλά και βιαστής συνελήφθη και δικάστηκε το 2020, για πράξεις που διέπραξε τις δεκαετίες του 1970 και 1980 και για τις μεν ανθρωποκτονίες καταδικάστηκε, οι πράξεις όμως βιασμών που είχε τελέσει είχαν παραγραφεί. Το ίδιο ισχύει και στη Μεγάλη Βρετανία (το 2017 ασκήθηκαν διώξεις για την τραγωδία στο Χίλσμπορο του 1989) και γενικώς στα κράτη που εφαρμόζουν το Αγγλοσαξονικό Δίκαιο.

Πρόσφατα, πυροδοτήθηκε και πάλι στην Κοινωνία η συζήτηση σχετικά με την παραγραφή λόγω των συνταρακτικών αποκαλύψεων της γνωστής Ελληνίδας Ολυμπιονίκη.

Πάντα, όταν το θέμα της παραγραφής απασχολεί την κοινωνία, το βασικό ερώτημα εστιάζεται στο ποιος είναι ο δικαιολογητικός λόγος ύπαρξής της.

Στη νομική θεωρητική, έχουν αναπτυχθεί διαφορετικές και συγκρουόμενες απόψεις, οι βασικές των οποίων, κατά τον γράφοντα, είναι οι εξής:

Κατ’ αρχήν, το σύνολο σχεδόν των θεωρητικών του Δικαίου, φαίνεται να συμφωνούν στην αναγκαιότητα ύπαρξης του θεσμού της παραγραφής.

Α) Η απάντηση που δόθηκε από τον Binting και στην Ελλάδα από τους Σαρίπολο και Γάφο, εστιάζει στην επίδραση του χρόνου στην αξία και την ασφάλεια των αποδεικτικών υλικών, εν γένει της έρευνας, που θεωρείται αρκετά πιθανό να οδηγήσει σε λανθασμένη ποινική απόφαση.

Β) Με την ως άνω θέση διαφώνησε ο Ζησιάδης, ο οποίος θεμελίωσε τον δικαιολογητικό λόγο της παραγραφής με τρία επιχειρήματα: i) με την πάροδο του χρόνου η επιβαλλόμενη ποινή παύει να είναι η ανάλογη προς το άδικο και την ενοχή του δράστη ανταπόδοση

ii) με την πάροδο μεγάλου χρόνου μεταξύ πράξεως και τιμωρίας αποδυναμώνεται η γενική πρόληψη αφού διασπάται ο σύνδεσμος μεταξύ πράξης και ποινής

iii) αποδυναμώνεται και η ειδική πρόληψη, ήτοι η βελτίωση του δράστη κατά του οποίου επιβάλλεται η ποινή, καθώς η ποινή σε δράστη, ο οποίος διάγει ίσως έντιμο βίο και αισθάνεται όλο αυτό τον καιρό ένα διαρκές ψυχικό μαρτύριο, μόνο εκδίκηση και αγανάκτηση σε βάρος του παθόντος εκτρέφει και διεγείρει.

Γ) Αρκετά συναφής, είναι και η διατυπωθείσα από τον Μανωλεδάκη απάντηση: η παραγραφή δικαιολογεί την ύπαρξή της στην αλλοίωση που προκαλεί στο ποινικό φαινόμενο ο χρόνος και συγκεκριμένα στην αναίρεση της ποινής. Σύμφωνα με το Μανωλεδάκη, το ποινικό φαινόμενο αποτελείται από τέσσερις διαστάσεις: έννομο αγαθό – έγκλημα – ποινή – χρόνος, όπου το έγκλημα αναιρεί το έννομο αγαθό, η ποινή αναιρεί το έγκλημα, και ο χρόνος αναιρεί την ποινή, αποκαθιστώντας την κοινωνική ισορροπία, η οποία διαταράχθηκε. Η πάροδος επομένως μακρού χρόνου από την τέλεση της άδικης πράξης μέχρι την επιβολή της απειλούμενης ποινής αποδυναμώνει την ποινή ενόψει του σκοπού της σε αυτό το στάδιο εμφανίσεώς της και την καθιστά ανάξια να επιβληθεί (πτυχιακή εργασία Αθ. Γεωργιάδη).

Πάντως, έχει υποστηριχθεί και η θεωρία (που όπως είδαμε απαντάται κυρίως σε χώρες του Αγγλοσαξονικού Δικαίου) ότι δεν συμβιβάζεται με την παραγραφή η απαίτηση της κοινωνίας για την τιμώρηση των δραστών των αναφερόμενων ως μείζονος απαξίας εγκλημάτων, όπως η ανθρωποκτονία  (Jescheck/Weigent,Lehrbutch).

Σε κάθε περίπτωση, η αναγκαιότητα ή μη της αλλαγής των χρονικών ορίων της παραγραφής ή ακόμη και η θέσπιση του απαράγραπτου κάποιων εγκλημάτων, είναι εργασία που ανήκει στον Νομοθέτη. Στη χώρα μας, μόλις τον Ιούλιο του 2019, μετά από εργασίες ετών της άξιας νομοπαρασκευαστικής επιτροπής, επήλθαν ριζικές αλλαγές στην ποινική νομοθεσία, ενώ οι σχετικές περί παραγραφής διατάξεις παρέμειναν σχεδόν αναλλοίωτες, άρα συνάγεται ότι δεν υφίσταται λόγος αλλαγής των σχετικών διατάξεων.

Στην τραγωδία του Σοφοκλή «Φιλοκτήτης», με την ουσιαστική παρέμβαση του ημίθεου Ηρακλή (στ.1402-44)  δίδεται η διέξοδος τόσο για τον Φιλοκτήτη, όσον και για τους Νεοπτόλεμο και Οδυσσέα αλλά και για τον θεατή, όταν ο Ηρακλής πιστοποιεί, ότι η ύβρις του Φιλοκτήτη, ακόμη και αν έγινε, σίγουρα έχει παραγραφεί. Γιατί πανθ’ ο μέγας χρόνος μαραίνει.

Ο Δημήτρης Νικ. Μπόλης είναι Δικηγόρος

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr