Δημήτρης Βερβεσός: Ο χάρτης της Δικαιοσύνης με αριθμούς

Το μείζον πρόβλημα της καθυστέρησης στην έκδοση δικαστικών αποφάσεων τραυματίζει το κύρος της Δικαιοσύνης και αποφλοιώνει το δικαίωμα σε δικαστική προστασία των πολιτών, στο όνομα των οποίων -και μόνον- απονέμεται κατά το Σύνταγμα. 

Ο δημόσιος διάλογος και η διατύπωση αποτελεσματικών λύσεων προϋποθέτει πρωτίστως τη διάγνωση του μεγέθους του προβλήματος. Οι όποιες προσεγγίσεις επί του ζητήματος δεν μπορούν να αφίστανται των επίσημων στατιστικών στοιχείων, τα οποία είναι αψευδείς μάρτυρες της πραγματικής κατάστασης που επικρατεί στην Ελληνική Δικαιοσύνη. Από τα μέχρι σήμερα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία [τόσο του Υπουργείου Δικαιοσύνης, όσο και της ΕΕ ( EU Justice Scoreboard) και του Συμβουλίου της Ευρώπης (CEPEJ Evaluation Report)], προκύπτουν τα εξής ενδιαφέροντα συμπεράσματα: 

• Αναλογία δικαστικών λειτουργών/Πληθυσμού. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι η αναλογία δικαστών/πληθυσμού είναι η 3η  υψηλότερη στην Ευρώπη, σύμφωνα με την Έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη Δικαιοσύνη (CEPEJ Evaluation Report):  η Ελλάδα έχει 36 δικαστές ανά 100.000 κατοίκους (όπως και το Λουξεμβούργο), τη στιγμή που η Γαλλία έχει 11,2 και η Κύπρος 14,1. 

• Η Ελλάδα έχει με διαφορά την πλέον βραδεία απονομή δικαιοσύνης μεταξύ όλων των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας ο μέσος χρόνος επίλυσης δικαστικής (αστικής) διαφοράς στην Ελλάδα ανέρχεται σε 1711 ημέρες τη στιγμή που στην Αυστρία ανέρχεται σε 397 ημέρες, στο Βέλγιο σε 505 ημέρες, και στην Πορτογαλία 755 ημέρες (για να περιοριστούμε σε χώρες με συγκρίσιμα μεγέθη) , ενώ ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι 455 ημέρες.  

Αντιστοίχως, η ΕΕ εκτιμά ότι απαιτούνται 637 ημέρες για την έκδοση πολιτικής απόφασης στον πρώτο βαθμό, που είναι η 3η χειρότερη επίδοση στην ΕΕ (μαζί με τη Γαλλία, η οποία υπολείπεται μόνον της Κροατίας και της Ιταλίας). 

Για τη διοικητική δικαιοσύνη, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΕ, απαιτούνται 551 ημέρες για την έκδοση πρωτόδικης απόφαση  και 1107 ημέρες για την εξάντληση όλων των βαθμών (δηλ. και του ΣτΕ), επίδοση η οποία είναι η 2η χειρότερη στην ΕΕ (υπολείπεται μόνο η Κύπρος). 

Το πλήθος των εκκρεμών υποθέσεων ανά δικαστικό σχηματισμό την 31.12.2021 σε σχέση με τις εκκρεμείς υποθέσεις την 30.9.2022 είναι ενδεικτικό της έντασης του προβλήματος στη δικαιοσύνη: Στις 31.12.2021 εκκρεμούσαν στα Πρωτοδικεία 322.967 υποθέσεις ενώ στις 30.9.2022, εκκρεμούσαν 326.890 υποθέσεις. Στα ΕΙΡΗΝΟΔΙΚΕΙΑ εκκρεμούσαν στις 31.12.2021 197.272 υποθέσεις, ενώ στις 30.9.2022, εκκρεμούσαν 178.497 υποθέσεις. Στα  Εφετεία εκκρεμούσαν στις 31.12.2021, 30.305 υποθέσεις, ενώ στις 30.9.2022 εκκρεμούσαν 30.096 υποθέσεις. Στον Άρειο Πάγο, εκκρεμούσαν στις 31.12.2021 2683 υποθέσεις, ενώ στις 30.9.2022 εκκρεμούσαν 2604 υποθέσεις. Σημειώνεται ότι η μείωση του όγκου των εκκρεμών υποθέσεων στο Ειρηνοδικείο, εξηγείται καθ’ όσον αποσύρθηκαν οι υποθέσεις υπερχρεωμένων (ν. 4745/2020). Αντιθέτως, στο Πρωτοδικείο, παρατηρείται σημαντική αύξηση, ενώ στα υπόλοιπα δικαστήρια οι αριθμοί είναι περίπου σταθεροί και άρα το υφιστάμενο πρόβλημα δεν αντιμετωπίζεται επαρκώς.    

• «Επιλεκτική» απονομή δικαιοσύνης/Δικαιοσύνη πολλαπλών ταχυτήτων 

Από τη σύγκριση των αποφάσεων που έχουν εκδοθεί σε σχέση με τις εισερχόμενες υποθέσεις (Clearance Rate), προκύπτει ανισοβαρής κατανομή ανθρώπινων πόρων και άρα διαφορετικός ρυθμός απονομής της δικαιοσύνης. 

Με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης (Γ’ Τριμ. 2022), ο ρυθμός απονομής είναι αρνητικός στις υποθέσεις που αφορούν την μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών, ήτοι, ενδεικτικώς, στην Τακτική Μονομελούς & Πολυμελούς, στα Ασφαλιστικά Μονομελούς  στα Αυτοκίνητα στην Εκουσία Μονομελούς και τις Εργατικές διαφορές (Clearance Rate < 1). Αντίθετα, στις υποθέσεις, που ενδιαφέρουν πρωτίστως τις οικονομικά ισχυρές συσσωματώσεις, όπως οι τράπεζες (διαταγές πληρωμής , πτωχεύσεις) εκδίδονται περισσότερες αποφάσεις σε σχέση με τις εισερχόμενες υποθέσεις (Clearance Rate > 1), και άρα παρατηρείται επιτάχυνση. 

Ομοίως, μεγάλες διαφοροποιήσεις που καταδεικνύουν ενδημικές αδυναμίες του συστήματος απονομής της δικαιοσύνης παρατηρούνται στον προσδιορισμό δικασίμων: Στη νέα τακτική διαδικασία η τυπική συζήτηση στο Πρωτοδικείο Αθηνών προσδιορίζεται 2 – 2½ χρόνια μετά το κλείσιμο του φακέλου των 120 ημερών. Ο προσδιορισμός των εφέσεων κατά αποφάσεων Ειρηνοδικείων γίνεται για το  2025. Οι Κτηματολογικές διαφορές προσδιορίζονται το 2027. Οι ανακοπές κατά της εκτέλεσης προσδιορίζονται το 2030 (!!!) τη στιγμή που σύμφωνα με τον ΚΠολΔ αυτή πρέπει να λαμβάνει χώρα σε 60 μέρες. Στα ασφαλιστικά μέτρα, που αφορούν τη χορήγηση προσωρινής δικαστικής προστασίας, ακόμα και τα αιτήματα προσωρινών διαταγών προσδιορίζονται μετά 15 μέρες περίπου (αντί του συνήθους χρονικού διαστήματος των 48 έως 72 ωρών), δημιουργώντας μείζονα κίνδυνο από την καθυστέρηση. 

• Αποκλίσεις στον αριθμό των εκδιδόμενων δικαστικών αποφάσεων ανά δικαστικό λειτουργό, αναλόγως του βαθμού και της δικαιοδοσίας

Από την επεξεργασία των πλέον πρόσφατων στοιχείων του Υπουργείου Δικαιοσύνης (Γ’ Τριμ. 2022), και συγκεκριμένα τη διαίρεση του πλήθους των εκδοθεισών αποφάσεων με τον αριθμό των υπηρετούντων δικαστών, προκύπτει ότι οι πρωτοδίκες (πολιτικών δικαστηρίων) εκδίδουν κατά μ.ο. 14 αποφάσεις/μήνα, οι ειρηνοδίκες 13,5 αποφάσεις/μήνα, οι εφέτες 3,2 αποφάσεις/μήνα, οι αρεοπαγίτες 2,6 αποφάσεις/μήνα, οι διοικητικοί πρωτοδίκες 8,6 αποφάσεις/μήνα, οι διοικητικοί εφέτες 3,75 αποφάσεις/μήνα, και οι σύμβουλοι επικρατείας 0,7 αποφάσεις/μήνα. (αριθμός αποφάσεων ανά δικαστήριο)

Αντίστοιχα στοιχεία προκύπτουν και για το σύνολο του δικαστικού έτους (Α’-Γ’ Τριμ. 2022), ήτοι οι πρωτοδίκες (πολιτικών δικαστηρίων) εκδίδουν κατά μ.ο. 13,85 αποφάσεις/μήνα, οι ειρηνοδίκες 14,47 αποφάσεις/μήνα, οι εφέτες 3,36 αποφάσεις/μήνα, οι αρεοπαγίτες 3,34 αποφάσεις/μήνα, οι διοικητικοί πρωτοδίκες 9,17 αποφάσεις/μήνα, οι διοικητικοί εφέτες 4,4 αποφάσεις/μήνα, και οι σύμβουλοι επικρατείας 1,4 αποφάσεις/μήνα.

Οι ως άνω αριθμοί έχουν υπολογιστεί κατ’ ανάγκη συγκεντρωτικά (βάσει του πλήθους των εκδοθεισών αποφάσεων και του αριθμού των υπηρετούντων δικαστών), και επομένως δεν αναδεικνύουν τις τυχόν διαφοροποιήσεις ανά υπόθεση από τον ίδιο δικαστικό σχηματισμό. Είναι ενδεικτικό ότι ο ΑΠ για υπόθεση ενοχική (οφειλή από τιμολόγια) εταιρείας ύψους 40000€ εξέδωσε απόφαση επί αιτήσεως αναιρέσεως μετά από 3 χρόνια 1 μήνα και 18 μέρες (!) ενώ για την υπόθεση της ενεργητικής νομιμοποίησης  των funds και των servicers  χρειάστηκαν μόλις 20 μέρες.  

Μάλιστα επί της πρώτης υποθέσεως  το ίδιο Τμήμα του ΑΠ απεφάνθη ότι δεν υφίσταται δικαίωμα αποζημίωσης για υπέρβαση της εύλογης διάρκειας της δίκης,  λόγω του φόρτου εργασίας του Δικαστηρίου εξαιτίας του covid-19 (!). Υπενθυμίζεται ότι ο κορονοϊός  εμφανίστηκε  το Μάρτιο του 2020, ενώ η αναίρεση είχε συζητηθεί στα τέλη 2018 (!)επανήλθαμε, δε, στη δικαστική κανονικότητα το 2021. Δηλ. επί 1,5 χρόνο προ covid και για 1 χρόνο μετά ο ΑΠ δεν κατόρθωσε να συνεδριάσει και να εκδώσει απόφαση!

• Υφίστανται σημαντικά οργανικά κενά δικαστικών υπαλλήλων που δημιουργούν τεράστια προβλήματα στη λειτουργία των δικαστικών υπηρεσιών 

Μεγάλος αριθμός οργανικών θέσεων δικαστικών υπαλλήλων παραμένουν κενές, ενώ η αναλογία των θέσεων με εκείνες των δικαστικών λειτουργών (σε πολλούς δικαστικούς σχηματισμούς μικρότερη από 1:1), υπολείπεται αισθητά του μέσου όρου των κρατών-μελών της ΕΕ (3,9). Είναι προφανές ότι η πρόσφατη προκήρυξη για την κάλυψη 311 θέσεων, που θα καλυφθούν μετά την πραγματοποίηση της 6μηνης εκπαίδευσης όσων επιλεγούν πόρρω απέχει από τη λυσιτελή αντιμετώπιση του προβλήματος. 

Αποτέλεσμα είναι να παρατηρούνται τεράστιες καθυστερήσεις στη χορήγηση πιστοποιητικών, που φθάνει τους 4 μήνες. 

Είναι ενδεικτικό ότι με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του Πρωτοδικείου Αθηνών, τέλους 2022, εκκρεμούσαν 18423 πιστοποιητικά: 

• 1476 πιστοποιητικά φερεγγυότητας φυσικών προσώπων 
• 2620 πιστοποιητικά φερεγγυότητας νομικών προσώπων 
• 1218 πιστοποιητικά περί μη καταθέσεις ένδικων μέσων 
• 3551 πιστοποιητικά περί μη καταθέσεις αγωγής αμφισβήτησης κληρονομικού δικαιώματος 
• 9385 πιστοποιητικά περί μη δημοσίευσης διαθήκης και 
• 173 πιστοποιητικά περί μη καταθέσεις αγωγής προσβολής αρχαιρεσιών σωματείου

• Η Διαμεσολάβηση ως έχει θεσμοθετηθεί, δεν οδηγεί σε επιτάχυνση στην απονομή της Δικαιοσύνης 

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία, που αφορούν τα έτη 2020 και 2021, σε ΥΑΣ υπηχθησαν 9.148 υποθέσεις πανελλαδικά. Από αυτές μόνο 625 κατέληξαν σε πλήρη συμφωνία (ήτοι ποσοστό 6.82%), ενώ σε μερική συμφωνία κατέληξαν 73 (ήτοι συνολικά 7.63%). Από τις υποθέσεις αυτές 371 αφορούσαν υποθέσεις οικογενειακού δικαίου (53,15%) και 327 ήταν λοιπών αντικειμένων. Αντίθετα, σε εκούσια διαμεσολάβηση υπήχθησαν 1208 υποθέσεις το 2021 και 622 το 2020. Το 2021 επιτεύχθηκε συμφωνία σε 1002 εξ αυτών (82,9%), ενώ το 2020 επιτεύχθηκε συμφωνία  σε 539 (86,65%). Από οι υποθέσεις οικογενειακού δικαίου αναλογούν στο 52,6% των υποθέσεων. 

• Ελλιπής ψηφιοποίηση – e-justice   

Στον τομέα της ψηφιοποίησης έχουν γίνει πολύ σοβαρά βήματα προόδου, τα οποία όμως είναι αποσπασματικά και, σε συνδυασμό με την έλλειψη δικαστικών υπαλλήλων, δεν οδηγούν στην επιθυμητή βελτίωση του δικαστικού συστήματος. 

Με τις δράσεις των δικηγορικών συλλόγων, σε συνεργασία με την Πολιτεία, ιδίως δια της ανάπτυξης υπηρεσιών διαλειτουργικότητας μεταξύ των πληροφοριακών συστημάτων της Ολομέλειας (portal.olomeleia.gr) και των αντίστοιχων υποδομών του Δημοσίου, έχουν χορηγηθεί πάνω από 10.000 ψηφιακές υπογραφές σε δικηγόρους και έχουν επιτευχθεί αξιοσημείωτα αποτελέσματα τα οποία αποτυπώνονται στους κάτωθι πίνακες: 

dsa.gr

Παρά την πρόοδο που δείχνουν οι αριθμοί, σημειώνουμε τρεις βασικές ελλείψεις, που πρέπει να διορθωθούν: 

1. Πρώτον, δεν έχει προχωρήσει όπως θα έπρεπε το έργο του ΟΣΔΔΥ ΠΠ – Β’ Φάση, με αποτέλεσμα να παραμένουν εκτός συστήματος ηλεκτρονικής κατάθεσης α) τα δικαστήρια της περιφέρειας (ήτοι όλα τα δικαστήρια πλην Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πειραιά και Χαλκίδας) και β)  πολύ σημαντικές διαδικασίες της πολιτικής δικαιοσύνης: η εκουσία, τα ασφαλιστικά μέτρα, οι διαταγές πληρωμής, οι διαταγές απόδοσης μισθίου, οι υποθέσεις οικογενειακού όπου υπάρχουν προκαταβλητέα έξοδα, οι Προσθήκες, Προσεπικλήσεις, οι Παρεμβάσεις, η διαδικασία μικροδιαφορών, και ο προσδιορισμός έφεσης και αναίρεσης. 

1. Δεύτερον,  στα Διοικητικά Δικαστήρια παραμένουν εκτός ηλεκτρονικής κατάθεσης τα δικόγραφα πλην του εισαγωγικού (Παρεμβάσεις, Υπομνήματα, Σχετικά, αλλά και αιτήσεις και πιστοποιητικά).

1. Τρίτον, και στα πολιτικά και στα διοικητικά δικαστήρια, η ηλεκτρονική διαδικασία είναι κόλουρη. Διότι και στις δύο περιπτώσεις τα ηλεκτρονικώς κατατεθειμένα δικόγραφα εκτυπώνονται στο δικαστήριο και διακινούνται χειρόγραφα, ενώ ομοίως οι αποφάσεις τυπώνονται και υπογράφονται χειρόγραφα, προτού σκαναριστούν εκ νέου. Η αδόκιμη αυτή συνύπαρξη ηλεκτρονικής και έγχαρτης διαδικασίας συνεπάγεται αυξημένο κόστος για τον δικηγόρο που καλείται να καταβάλει εξ ιδίων το κόστος εκτύπωσης, αδικαιολόγητη περιβαλλοντική επιβάρυνση αλλά και μεγάλες καθυστερήσεις, που επιτείνονται από την έλλειψη προσωπικού. Είναι προφανές ότι πρέπει πλέον να περάσουμε σε ένα εξ ολοκλήρου ηλεκτρονικό σύστημα διακίνησης των εγγράφων, όπου όλοι οι παράγοντες της δίκης -δικηγόροι, γραμματείς και δικαστές- θα είναι εφοδιασμένοι με ψηφιακές υπογραφές, θα έχουν πρόσβαση στην ψηφιακή θυρίδα της δικογραφίας στο μέτρο που επιτρέπουν οι δικονομικοί κανόνες,  και θα μπορούν να υπογράφουν και να διακινούν έγγραφα με ψηφιακά και όχι έγχαρτα μέσα.

• Υποχρηματοδότηση της Δικαιοσύνης

Η σώρευση ενδημικών, συστημικού χαρακτήρα προβλημάτων στο χώρο της δικαιοσύνης αντανακλάται στη διαχρονική της υποχρηματοδότηση. Στην Ελλάδα δαπανώνται για τη Δικαιοσύνη 45,23€/κάτοικο, ενώ ο ευρωπαϊκός μ.ο. είναι 78,09 €/κάτοικο (Έκθεση  CEPEJ 2020-2022). 

Η παράθεση των παραπάνω στοιχείων φιλοδοξώ να αποτελέσει ασφαλές υπόβαθρο για έναν απροκατάληπτο δημόσιο διάλογο σχετικά με τα ζέοντα προβλήματα της Δικαιοσύνης. 

Δυστυχώς, η εικόνα που σκιαγραφούν τα παραπάνω δεδομένα δείχνει ότι η δικαιοσύνη ταλανίζεται από σημαντικές διαχρονικές παθογένειες. Όσο διαιωνίζεται, η σημερινή κατάσταση θα λειτουργεί ως επίμονη τροχοπέδη σε κάθε προσπάθεια να αποκτήσουμε ένα δικαστικό σύστημα αντάξιο μιας προηγμένης δημοκρατίας και ενός σύγχρονου κράτους δικαίου. Είναι εθνικό καθήκον να επιδείξουν όλοι οι παράγοντες της Δικαιοσύνης την απαιτούμενη θεσμική ωριμότητα, αποφασιστικότητα και ευρηματικότητα για την αντιμετώπιση των παθογενειών της. Όσοι με τις πράξεις ή τις παραλείψεις τους καλύπτουν τις αβελτηρίες του συστήματος έχουν οι ίδιοι αναπότρεπτη ευθύνη. 

ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΤΙΣ ΕΚΚΡΕΜΜΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΣΕ ΠΙΝΑΚΕΣ

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr