Δημήτρης Βερβεσός: Τα δυο ορόσημα της Ποινικής Δικαιοσύνης την τελευταία τριετία

Είναι ιδιαίτερη τιμή και χαρά να προλογίζω το 19ο Πανελλήνιο Συνέδριο που διοργανώνει η Ένωση Ελλήνων Ποινικολόγων και Μαχόμενων Δικηγόρων με εξόχως επίκαιρα θέματα, μεταξύ των οποίων οι νέοι Κώδικες, το οργανωμένο έγκλημα, η έκτιση των ποινών και τα μικρά ορκωτά δικαστήρια.  

Παρότι οι δημόσιες παρεμβάσεις της Ένωσης κατ’ έθος πλέον εκφεύγουν των ορίων του ποινικού δικαίου και της ποινικής δικαιοσύνης, και εξικνούνται σε ποικίλα νομικά και δικαιοπολιτικά προβλήματα, επιθυμώ στον παρόντα σύντομο χαιρετισμό να περιοριστώ αποκλειστικώς σε ζητήματα ποινικής δικαιοσύνης, με τα οποία ο Δικηγορικός Σύλλογος ασχολήθηκε θεσμικά κατά την παρούσα θητεία. 

Δύο είναι τα ορόσημα, που επηρέασαν το πεδίο της ποινικής δικαιοσύνης κατά την τελευταία τριετία: αφ’ ενός η ψήφιση των νέων Κωδίκων, που συνιστούν τομή στην εξελικτική πορεία του ουσιαστικού και δικονομικού ποινικού δικαίου και αφ’ ετέρου η πανδημία, που λόγω της καθολικής της επίδρασης, είχε σημαντικές επιπτώσεις και στη λειτουργία της ποινικής δικαιοσύνης.

Από την αρχή αυτής της θητείας, ο Δικηγορικός Σύλλογος επέλεξε να είναι παρών με ξεκάθαρο δημόσιο λόγο στα μείζονα διακυβεύματα στο χώρο του ποινικού δικαίου, ήδη προ της ψήφισης των νέων Κωδίκων: 

• Η πρώτη μεγάλη μάχη που δώσαμε ήταν απέναντι στην τροποποίηση του ΠΚ 340 από τον ν. 4509/2017, κατά τρόπο έθαλπε την αντιδικονομική και υπονομευτική των δικαιωμάτων του κατηγορουμένου πρακτική των δικών χωρίς συνήγορο. 
• Μετά από παρέμβαση της Ολομέλειας, ο Αντιεισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Δημήτριος Παπαγεωργίου, εξέδωσε την υπ’ αριθ. 2/2021 Εγκύκλιο για το ζήτημα της εφαρμογής της αυτόφωρης διαδικασίας στους δικηγόρους, με την οποία αποσαφηνίζεται ότι κράτηση δικηγόρου συλληφθέντος για αυτόφωρο πλημμέλημα δεν είναι σύννομη. Ο ανακριτικός υπάλληλος δεν οδηγεί τον δικηγόρο στο κρατητήριο, αλλά έχει υποχρέωση να ειδοποιήσει αυτοστιγμεί τον Εισαγγελέα Υπηρεσίας, ο οποίος θα έχει ετοιμότητα, κάθε ώρα και κάθε μέρα, να δεχθεί τον συλληφθέντα δικηγόρο, χωρίς να είναι επιτρεπτή η εκδίκαση της σχετικής ποινικής υπόθεσής του κατά την αυτόφωρη διαδικασία. Αντίθετα, είναι δυνατή και σύμφωνη με το νόμο, και η τηλεφωνική εισαγγελική εντολή να αφεθεί ελεύθερος ο δικηγόρος άμα τη συλλήψει.  

Αντιμετωπίστηκαν έτσι λυσιτελώς, οι δυστυχώς συχνές μέχρι τούδε περιπτώσεις παρεμπόδισης συναδέλφων κατά την άσκηση υπερασπιστικού τους λειτουργήματος καθώς και αντιδικονομικής (κατά παράβαση του άρθρου 39 ΚωδΔικ) κράτησής τους  κατά την αυτόφωρη διαδικασία.  

• Αναδείξαμε την ανάγκη αναπροσαρμογής των ορίων της υφ’ όρων απόλυσης ώστε να επιτυγχάνονται οι στόχοι γενικής και ειδικής πρόληψης 
• Στηλιτεύσαμε την πολύ συχνή, αλλά δυστυχώς συγκυριακή, νομοθέτηση των λεγόμενων «αποσυμφορητικών διατάξεων», που εισάγονται για σκοπούς ξένους με την τελεολογία της ποινικής καταστολής.
• Με δημόσιες παρεμβάσεις μας, επισημάναμε τις αξιολογικές αντινομίες του ν. 1608/50 περί καταχραστών δημοσίου (που καταργήθηκε στη συνέχεια με τον νέο ΠΚ). 
• Σταθήκαμε πάντα δίπλα στους συνηγόρους που υπήρξαν θύματα βίας, ή υπέστησαν αδικαιολόγητο διασυρμό στα ΜΜΕ, επ’ αφορμή υποθέσεων που χειρίστηκαν. Διατρανώσαμε προς κάθε κατεύθυνση ότι ο συνήγορος ουδέποτε ταυτίζεται με τον εντολέα του και χρήζει απόλυτης προστασίας και σεβασμού κατά την άσκηση του ύψιστου λειτουργήματός του. 

• Παρά την κριτική που δεχθήκαμε -την οποία ασφαλώς αποκροούμε- εξακολουθώ να πιστεύω ακράδαντα ότι ήταν ορθή και επιβεβλημένη η δυναμική παρέμβασή μας στη «δίκη Τοπαλούδη», όταν η Εισαγγελέας της έδρας, Αριστοτελία Δόγκα, καταφέρθηκε απαξιωτικά και ονειδιστικά σε βάρος του ρόλου των συνηγόρων υπεράσπισης. Ο Δικηγορικός Σύλλογος έχει θεσμικό καθήκον να είναι παρών όταν βάλλεται αδικαιολόγητα και υπονομεύεται στην πράξη η δικονομική θέση του συνηγόρου, ιδίως όταν τούτο προέρχεται από δικαστικούς και εισαγγελικούς λειτουργούς, οι οποίοι έχουν πρώτιστο καθήκον το σεβασμό της νομιμότητας.  

Με αφορμή την εισαγωγή των νέων Κωδίκων, που συντάχθηκαν με την ουσιώδη συμβολή του δικηγορικού σώματος στις σχετικές νομοπαρασκευαστικές επιτροπές, ο ΔΣΑ συνέστησε ειδική επιτροπή, που διατύπωσε συγκεκριμένες παρατηρήσεις, διαφωνίες και βελτιωτικές προτάσεις επί των νέων διατάξεων. 

Σημαντικές παρατηρήσεις μας έγιναν δεκτές, και τούτο αποτυπώθηκε στις αποκλίσεις του ψηφισθέντος νόμου έναντι του αρχικού κειμένου που δόθηκε  στη διαβούλευση. Συγκεκριμένα:  

-Ορίστηκε αυστηρότερο πλαίσιο ποινής για τους διευθύνοντες εγκληματικές οργανώσεις (κάθειρξη έως 15 έτη).

-Εγκλήματα όπως η κλοπή και η φθορά προβλέφθηκε ότι θα διώκονται κατ’ αρχήν αυτεπαγγέλτως, ώστε να εξυπηρετηθούν πρακτικές ανάγκες (σύλληψη επ’ αυτοφώρω κ.λπ.), με τη δυνατότητα όμως της εκ των υστέρων παύσεως της ποινικής δίωξης αν υποβάλει σχετική δήλωση ο ίδιος ο παθών.

-Ορίστηκε η ποινή της κάθειρξης για τη δωροδοκία πολιτικών προσώπων και εναρμονίστηκαν οι διατάξεις προς τις διεθνείς συμβάσεις που δεσμεύουν τη χώρα.

-Εντάχθηκαν στο άρθρο 336 (ως παρ. 5) και οι λοιπές (πλην του εξαναγκασμού με σωματική βία ή απειλή κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας) μορφές βιασμού, με αναλογική κλιμάκωση των απειλούμενων ποινών.

-Συμπληρώθηκαν οι διατάξεις για την ενίσχυση της προστασίας των ανηλίκων απέναντι στην γενετήσια εκμετάλλευσή τους.

-Περιλήφθηκε ειδική διάταξη αυστηρής τιμώρησης του ρατσιστικού εγκλήματος.

-Λήφθηκε πρόνοια ώστε να μην επηρεάζονται οι αστικές απαιτήσεις του παθόντος σε περίπτωση παραγραφής του αδικήματος λόγω μετατροπής του από κακούργημα σε πλημμέλημα.

– Ξεχωριστή σημασία για μας έχει η προσθήκη -κατόπιν πρότασης του ΔΣΑ- στο 473 παρ. 3 ΚΠΔ της ενημέρωσης των συνηγόρων μέσω email για την καθαρογραφή και καταχώρηση της τελεσίδικης απόφασης στο ειδικό βιβλίο, ώστε από την ενημέρωση αυτή να ξεκινήσει να υπολογίζεται η προθεσμία άσκησης αναίρεσης. 

Στα πολύ σημαντικά κεκτημένα καταγράφω και την πλήρη κατοχύρωση του δικηγορικού απορρήτου (και έναντι της ανακριτικής έρευνας, άρθρο 248 παρ. 6 ΚΠΔ). 

Με δεδομένο ότι οι νέοι Κώδικες αναμορφώνουν ριζικά την πράξη της ποινικής δικηγορίας ο ΔΣΑ υλοποίησε δέσμη δράσεων για την υποστήριξη των συναδέλφων και την εξοικείωσή τους με το νέο θεσμικό πλαίσιο:

• Πραγματοποιήθηκε κατ’ αρχάς μια σειρά 8 ενημερωτικών ημερίδων εμβάθυνσης, που κάλυψαν όλες τις μεγάλες θεματικές του ουσιαστικού και του δικονομικού ποινικού δικαίου 
• Ακολούθησαν επιμορφωτικά σεμινάρια (που συνεχίζονται μέχρι σήμερα σε διαδικτυακή μορφή webinar), με την ευθύνη και καθοδήγηση των συμβούλων του ΔΣ του ΔΣΑ, Θέμη Σοφού και Μεθόδιου Ματαλιωτάκη, τους οποίους και ευχαριστώ για την άρτια διοργάνωση. 
• Κατόπιν διαγωνιστικής διαδικασίας, έγινε προμήθεια Κωδίκων σε έκδοση «τσέπης», με ευρετηρίαση και λημματογράφηση, δωρεάν για όλους τους συναδέλφους.

Λίγους μόλις μήνες μετά την έναρξη ισχύος των Κωδίκων, η απονομή της ποινικής δικαιοσύνης κλονίστηκε (και αυτή) από τα μέτρα για την καταπολέμηση της πανδημίας. Η προσπάθειά μας ήταν συνεχής, ώστε να επιτευχθεί κατά το δυνατόν η επαναλειτουργία όλων των δικαστηρίων με όρους υγειονομικής και δικονομικής ασφάλειας. Στην ποινική δικαιοσύνη (που στοχοποιήθηκε , εν πολλοίς άδικα, από την Πολιτεία ως η κατ’ εξοχής εστία μετάδοσης του ιού στα δικαστήρια) καταβλήθηκε προσπάθεια ώστε: 

• Να εκδικάζονται οι ποινικές δίκες με κατηγορούμενους κρατουμένους, τόσο στην περίπτωση της προσωρινής κράτησης, όσο και στις δίκες β’ βαθμού με κατηγορούμενο κρατούμενο για την αυτή αιτία.
• Μάλιστα, ως έσχατο μέσο πίεσης στην κατεύθυνση αυτή, προσφύγαμε και ενώπιον του ΕΔΔΑ, προκειμένου να καταγνωστεί η παραβίαση του άρθρου 6 της ΕΣΔΑ, επ’ αφορμή περιπτώσεων κρατουμένων των οποίων οι δίκες αναβλήθηκαν λόγω της αναστολής λειτουργίας των δικαστηρίων,

• Να εκδικάζονται κανονικά οι ποινικοδικονομικές δίκες (αιτήσεις αναστολής εκτέλεσης, ακύρωσης της διαδικασίας, ακύρωσης της, αναβολής ή διακοπής εκτέλεσης της ποινής, καθορισμό συνολικής ποινής, δοσοποίηση και μετατροπή της χρηματικής ποινής ή του προστίμου σε παροχή κοινωφελούς εργασίας)
• Να προσαυξηθούν κατά 10 επιπλέον ημέρες οι  νόμιμες προθεσμίες άσκησης όλων των ποινικών ενδίκων μέσων, οιονεί ενδίκων μέσων και ενδίκων βοηθημάτων, που ήταν σε αναστολή, ώστε να δοθεί επαρκής χρόνος προετοιμασίας. 
• Να διευρυνθεί το πλαίσιο των προς εκδίκαση υποθέσεων. Ήδη με την τελευταία ΚΥΑ διεξάγονται κανονικά οι ποινικές δίκες που αφορούν κακουργήματα και πλημμελήματα, ο χρόνος παραγραφής των οποίων συμπληρώνεται μέχρι και τις 31.12.2026 (αντί της 31.12.2025, και της 31.12.2024 που ίσχυε μέχρι προηγουμένως). Σταθερή μας θέση φυσικά είναι η πλήρης και χωρίς εξαιρέσεις επαναλειτουργία της ποινικής δικαιοσύνης. 

Το μεγαλύτερο στοίχημα για μας όμως ήταν να λειτουργήσει η πανδημία ως καταλύτης εξελίξεων στο χώρο της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης (e-justice). Θα περιοριστώ εδώ στο πεδίο του ποινικού δικαίου: 

• Oλοκληρώθηκε η νέα ειδική εφαρμογή άμεσης διαλειτουργικότητας του ΟΣΔΔΥ ΠΠ και του portal.olomeleia.gr (webservice) ώστε να γίνεται παρακολούθηση της ροής μήνυσης σε πραγματικό χρόνο (real time) από τους δικηγόρους. Μπαίνει επιτέλους ένα τέλος στην απίστευτη ταλαιπωρία των συναδέλφων που στήνονταν στις ουρές του Κτ. 16 για να πληροφορηθούν πού βρίσκονται οι ποινικές δικογραφίες.  

• Εξασφαλίσαμε τη δυνατότητα υποβολής μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου των αιτήσεων που αφορούν στις ποινικοδικονομικές δίκες. 

• Δημιουργήθηκε στο Portal πλατφόρμα υποβολής αιτημάτων στις Εισαγγελίες Πρωτοδικών και Εφετών όλης της χώρας.

• Δόθηκε η δυνατότητα λήψης με email της εισαγγελικής πρότασης στην προδικασία.
• Μετά από πολυετείς προσπάθειες θεσμοθετήθηκε η υλοποίηση της τήρησης των πρακτικών με μαγνητοφώνηση και απομαγνητοφώνηση των συνεδριάσεων και στα ποινικά δικαστήρια. Παρά το σημαντικότατο βήμα που έγινε, το Υπουργείο αναδιπλώθηκε -υποχωρώντας δυστυχώς σε πιέσεις που είναι προφανές από πού εκπορεύονται- και περιόρισε τη μαγνητοφώνηση αποκλειστικά στην αποδεικτική διαδικασία. Η θέση μας επ’ αυτού είναι σαφής: Η ποινική δίκη είναι συνεχής και ενιαία. Καθ’ όμοιο τρόπο, συνεχής και ενιαία πρέπει να είναι και η μαγνητοφωνημένη τήρηση των πρακτικών (όπως συμβαίνει και στις πολιτικές δίκες). 

Το στίγμα είναι νομίζω ευκρινές: απ’ τη μια θέλουμε να παράσχουμε κάθε δυνατή συνδρομή ώστε να σταθούμε δίπλα στο μαχόμενο δικηγόρο, τόσο στην καθημερινή δικαστηριακή του δουλειά, όσο και στο επιστημονικό του έργο, και από την άλλη, ως οφείλουμε θεσμικά, αναδεικνύουμε τη σημασία του συνηγόρου στο δημοκρατικό κράτος δικαίου και θέτουμε ανάχωμα σε παντοειδείς απόπειρες υπονόμευσης της άσκησης του δικηγορικού λειτουργήματος. 

Το παρόν συνέδριο, με την ευρύτητα των θεματικών και των εισηγήσεων, προσφέρεται για αναστοχασμό πάνω στα πλέον επίκαιρα ζητήματα της ποινικής δικαιοσύνης: την διετή εφαρμογή των νέων Κωδίκων,  τα βασικά μεγέθη της ποινικής καταστολής, την ποινική αξίωση της πολιτείας, την ποινή ως τιμωρία του δράστη, τους δικαιολογητικούς της λόγους και την δυνατότητα περιορισμού της, τις σύγχρονες μορφές του οργανωμένου εγκλήματος και τα μέσα καταστολής του. Η Ολομέλεια και ο ΔΣΑ με συνέπεια στηρίζουν πάντα ανάλογες αξιοσημείωτες πρωτοβουλίες των μελών του. 

Είμαι βέβαιος ότι οι εισηγήσεις των διακεκριμένων ομιλητών καθώς και οι παρεμβάσεις που θα ακολουθήσουν αποτελούν εγγύηση για μια ουσιαστική και γόνιμη ανταλλαγή απόψεων. 

Δημήτρης Βερβεσός – Πρόεδρος της Ολομέλειας των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος – Πρόεδρος Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr