Ελένη Τροβά: Η συνταγματική προστασία του βιβλίου

Το βιβλίο είναι το πράγμα που κατεξοχήν συνδέθηκε με τον συγκεκριμένο πολιτισμό που διαθέτουμε. Μοναδικό βιβλίο Κοράνι, Παλαιά και Νέα Διαθήκη, χειρόγραφο ή του Γουτεμβέργιου, σπάνιο ή αζήτητο το βιβλίο ως απόδειξη του κύρους της γραφής και του εγγράμματου ανθρώπου αποτελεί το βήμα της εξουσίας, η οποία παραμένει εξουσία της γραφής, όπως ενσωματώνεται σε βιβλία.

Από το Γουτεμβέργιο στο Ζούκεμπεργκ όμως η διαδρομή είναι μικρή. Η σύντομη περιεκτική ανάγνωση, η αυτόματη μετάφραση, η γλώσσα των συμβόλων και η διασπορά μηνυμάτων στιγμιαίας αξίας και νοήματος είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο. Το γνωρίζουν τα παιδιά, το παραβλέπουν οι δάσκαλοι, το συνεκτιμούν οι άγλωσσοι πολίτες, το εκμεταλλεύεται η ανομία. Το τελευταίο ιδίως: η γραφή και ο νόμος πάνε αντάμα, η ανομία απολαμβάνει την απαξίωση του γραπτού λόγου. Ο συνεχώς μεταβαλλόμενος χαρακτήρας του γραπτού νομικού λόγου όμως τον καθιστά ρευστό και άδηλο με συνέπεια η άγνοια του νόμου να μοιάζει μία από τις σύγχρονες κανονικότητες όπως και η ανομία.

Η πρόσφατη βάρβαρη πολτοποίηση βιβλίων επανέφερε στη συζήτηση την τύχη του βιβλίου, ιδίως του βιβλίου ως πολτού χάρτου μας θέτει ενώπιον των ευθυνών μας. Το βιβλίο είναι ένα πράγμα και παράλληλα ένας κόσμος: το χαρτί που σπανίζει, η τυπογραφία που και αυτή έχει τελειώσει, ο δημιουργός, ο εκδότης, ο αναγνώστης, τα δικαιώματα. Ένα πράγμα μαγικό και ιερό είναι το βιβλίο με τεράστια δύναμη, που όμως έγινε πλέον ασήμαντο και μαζί του όλοι οι συντελεστές που το συναπαρτίζουν. Το βιβλίο παραμένει όμως συνταγματικό αγαθό, νομοθετικά ρυθμιζόμενο και προστατευόμενο είδος, κάπως πλέον σαν τα σπάνια πουλιά, σαν τα μνημεία του παρελθόντος. Παράλληλα και η άυλη υπόσταση που ενσωματώνει, η άυλη πολιτιστική κληρονομιά της γραφής και της γλώσσας. Το βιβλίο αποτελεί λοιπόν συνταγματικά προστατευόμενο υλικό και άυλο σύμβολο, πολιτισμικό αγαθό παιδείας και αξιοπρέπειας. Κατά συνέπεια τυχόν νομοθεσία που το απαξιώνει αντίκειται στο Σύνταγμα.

Το δίχως άλλο η αντίδραση για την πολτοποίηση των βιβλίων των εκδόσεων Γαβριηλίδη, η ανάμνηση της πολτοποίησης των Ελληνικών Γραμμάτων, η υπενθύμιση της νομοθεσίας, η οργή κατά των Τραπεζών δεν είναι παρά μέρος της νοσταλγίας ενός κόσμου που τελειώνει ενώ ακόμη ο χωρίς γραφή κόσμος δεν έχει ανατείλει με τρόπο προφανή: ένα τσιπάκι στον εγκέφαλο ίσως, πληροφορίες σεταρισμένες κάπου στο αυτί, αυτόματη μετάφραση λόγου προφορικού, λόγου χωρίς σημασία της γλώσσας του ομιλούντος υποκειμένου. Και λόγος προφορικός στο προσκήνιο, αφαιρετικός, λόγος συμβόλων και εικονιδίων. Λόγος ρευστός και χωρίς δυνατότητα αμφισβήτησης καθώς η βεβαιότητα της τεχνολογίας υπερκαλύπτει την αγωνία για την αλήθεια και την ανάγκη για ερωτηματικά και ανατροπές.

Ο προφορικός λόγος όμως δεν είναι λόγος απαξίας. Ο Σωκράτης προτιμούσε τον προφορικό λόγο ο οποίος συντελείται στο τώρα και μόνον. Ο προφορικός λόγος ως πράξη παρέμεινε ως μετάνοια, μαρτυρία, δήλωση βουλήσεως διαχρονικά. Ο εικοστός αιώνας ανέδειξε τον προφορικό λόγο ως πράξη (ψυχο) θεραπείας και το λόγο τον ίδιο ως οικοδομικό υλικό του σύμπαντος που δυνάμεθα να αντιληφθούμε. Ο προφορικός λόγος παραμένει αυτό που ήταν λοιπόν εξαρχής: τρόπος δημιουργίας του κόσμου, τρόπος δημιουργίας των παρόντος, τρόπος σύλληψης του όντος. Ο προφορικός λόγος είναι ο αρχέτυπος λόγος, του οποίου το κύρος ο Φαίδρος υπερασπίζεται και ο Αβελάρδος αμφισβητεί. Η προφορικότητα μάλιστα δεσμεύει όπως θα έλεγε με αφορμή το Σύνταγμα της Αγγλίας ο μακαρίτης ο καθηγητής μας ο Λεβί ως συνταγματικό έθιμο.

Αν τα βιβλία στην πυρά από το Γκέμπελς σήμαιναν τη ναζιστική αμφισβήτηση του εβραίου διανοούμενου, η πολτοποίηση των βιβλίων προαναγγέλλει το τέλος της περιόδου του βιβλίου και της ιερότητας που του απέδωσε ο πολιτισμός που διαθέτουμε. Το γεγονός ότι θα συντελεστεί η κοινωνία χωρίς βιβλίο δεν σημαίνει όμως ότι δεν φέρουμε ως ύστατοι πρωταγωνιστές την ευθύνη της μετάβασης στη νέα πραγματικότητα. Τούτο σημαίνει ότι καθώς γνωρίζουμε βιωματικά τον κόσμο του βιβλίου θα πρέπει να τον παραδώσουμε ως χθες στο μέλλον που θα είναι ένας κόσμος χωρίς βιβλία.

Υπό αυτή την έννοια θα οφείλαμε να τιμήσουμε το πράγμα που οργάνωσε τον πολιτισμό μας, τη διαμόρφωση των κοινωνικών τάξεων, της πολιτικής και των πολέμων. Να το παραδώσουμε με θλίψη, σεβασμό αλλά και με ενθουσιασμό για το νέο που ανατέλλει. Τι άλλο λοιπόν εκτός από προσβολή προσωπικότητας συνιστά η ανεξέλεγκτη καταστροφή του βιβλίου, και τι άλλο εκτός από αντισυνταγματικός είναι ο νόμος που την επιτρέπει; Τι άλλο εκτός από μία δίκη υπέρ του βιβλίου παραμένει σε μας τους χειριστές του νόμου;

Οι ύστατοι πρωταγωνιστές αυτής της εποχής που περνά οφείλουμε να εισάγουμε με έμπνευση και σθένος τη νέα εποχή διασφαλίζοντας το περιεχόμενο του πράγματος που μπορεί να καεί και να πολτοποιηθεί, τους δημιουργούς του, θεόπνευστους ή μη, τους εκδότες του, με λίγα λόγια το μικρό αυτό κόσμο που φυλλοροεί αλλά πρόσφερε το καλύτερο μέρος της ύπαρξής μας, κατάχρεο και εκπεπτωκός, πλην άξιο μίας δίκαιης δίκης αδιαφόρου του αποτελέσματος βεβαίως, καθώς και μιας λαμπρής συνέχειας με συνεργό το Φαίδρο που διάβολε όμως κάπου, θα πρέπει να τον διαβάσουμε αφού διεσώθη για να υπερασπισθεί τον προφορικό λόγο παρέα με κάμποσους σύγχρονους Λακάν και λοιπούς ονειροπόλους.

H αποζημίωση που θα μπορούσε κανείς να αξιώσει θα ήταν η μαγιά για το αύριο που ανατέλλει και η παρακαταθήκη του χθες στους μελλοντικούς δανειστές που παραμονεύουν να αλώσουν κάθε ελεύθερο λόγο και κάθε δύναμη αμφισβήτησης και ανατροπής.

Η Ελένη Τροβά είναι Δικηγόρος, Διδάκτωρ Νομικής

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr