Γιάννα Παναγοπούλου: Ιστορική ανασκόπηση του θεσμού των ενόρκων

19ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΝΩΣΗΣ ΠΟΙΝΙΚΟΛΟΓΩΝ & ΜΑΧΟΜΕΝΩΝ ΔΙΚΗΓΟΡΩΝ

Αξιότιμοι κ. πρόεδροι, κυρίες & κύριοι σύνεδροι,

Αποτελεί μέγιστη τιμή για εμένα η παρουσία μου σήμερα εδώ στην Καλαμάτα στο 19ο πανελλήνιο συνέδριο της ένωσης ποινικολόγων & μαχομένων δικηγόρων. Θέλω να ευχαριστήσω θερμά τον εκλεκτό συνάδελφο μου και πρόεδρο της ένωσής μας, κ. Γιάννη Γλύκα για την πρόσκληση. Θα ήθελα να σας πω ότι η τιμή είναι μεγάλη και η συγκίνηση διπλή διότι συνοδεύομαι από αυτό το προεδρείο. Κύριε Ζήση Κωνσταντίνου, σας θαυμάζω απεριόριστα ως νομικό και αποτελείτε πρότυπο για όλους εμάς. Κύριε Φούσσα σας ευχαριστούμε διότι έχετε αφήσει το δικό σας αποτύπωμα στη νομική επιστήμη ιδίως δε και με το βιβλίο σας για τα μικτά ορκωτά δικαστήρια, που είστε ο πλέον ειδήμων για την θεματική ενότητα που εξετάζομε σήμερα. Κύριε Περιβολάρη σας ευχαριστούμε από καρδιάς. Τέλος, ο αγαπημένος μου συνάδελφος και φίλος ο Βασίλης Ταουξής, η ψυχή της ένωσης, ένας συνάδελφος δραστήριος, μάχιμος που έκανε το όραμα πράξη μαζί με άλλους σπουδαίους συναδέλφους υλοποίησαν από κοινού την ένωσή μας, πολύτιμο αρρωγό για όλους εμάς τους μάχιμους δικηγόρους. Θέλω να τον συγχαρώ για τη χθεσινή του βράβευση.

Το θέμα της παρούσης εισηγήσεώς μου είναι « Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΩΝ ΕΝΟΡΚΩΝ». Στις αγορεύσεις μου στα μικτά ορκωτά δικαστήρια συνηθίζω πάντοτε να αναφέρομαι προτού μπω στην ουσία στη σημασία του θεσμού των ενόρκων στην ποινική δίκη και μάλιστα κάνω και μια σύντομη, συνοπτική ιστορική αναδρομή στο θεσμό των ενόρκων. Οι ένορκοι και ο θεσμός των ενόρκων στα μικτά ορκωτά δικαστήρια επανεμφανίστηκε ιστορικά μετά τη γαλλική επανάσταση του 1789, έτσι όπως υφίσταται στη σύγχρονη μορφή του. Ο συγκεκριμένος θεσμός ήταν προϊόν της επίδρασης του γαλλικού Διαφωτισμού, ταυτίστηκε με την λαική κυριαρχία και εκδημοκρατισμό της ποινικής δικαιοσύνης. Πλήθος επιστημόνων απεδέχθη το θεσμό και βεβαίως αξίζει να σημειωθεί ότι μερικοί νομικοί αντέδρασαν.

Μολαταύτα, ο αντίλογος στον παραπάνω θεσμό δεν άργησε να εμφανιστεί, βρίσκοντας θεμελίωση στις απόψεις του ποινικολόγου Feuerbach. Το 1813 ο Feuerbach ισχυριζόταν ότι τα Δικαστήρια των ενόρκων ήταν “μέσα απάτης και όργανα αυθαιρέτου βίας”. (Η συγκεκριμένη άποψη καταδεικνύεται και στο έργο «Theorie des beweises im peinlichen Prozes» αναφορικά με την απόδειξη στην ποινική δίκη). Μάλιστα, στο παρελθόν, ο Savigny, ο οποίος, ως Υπουργός Δικαιοσύνης, αντιτάχθηκε σθεναρά στην εισαγωγή του θεσμού στην Πρωσία είχε παρόμοια στάση με τον Feuerbach.

Ιστορικά, ο θεσμός των ενόρκων, μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση, επιβίωνε μόνο στην Αγγλία -συγκεκριμένα, από τον 13ο αιώνα και μετά, διότι η επίλυση κτηματικών διαφορών από το βασιλιά με την βοήθεια τοπικών παραγόντων αποτέλεσε μια πάγια τακτική. Αυτή η μορφή επίλυσης διαφορών με τη συμμετοχή του λαϊκού στοιχείου καθιερώθηκε, και διευρύνθηκε μέχρι το 1825, οπότε καθιερώθηκε ρητά. Την ίδια περίπου περίοδο, ο θεσμός άρχισε να εμφανίζεται και να εξαπλώνεται και στα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη. Στην Αυστρία, ήδη, από το 1920 προβλεπόταν στο Σύνταγμά της το αμιγές ορκωτό δικαστήριο, μεικτό ορκωτό δικαστήριο από τις αρχές του 20ού αιώνα είχε καθιερωθεί στη Γερμανία την Ιταλία, την Ουγγαρία, τη Βουλγαρία, την Πορτογαλία, το Λουξεμβούργο, το Βέλγιο και τη Νορβηγία.

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ & Η ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΟΡΚΩΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ:

Το γνωστότερο, ίσως, δικαστήριο της Αρχαίας Ελλάδας, αυτό της Ηλιαίας, στο οποίο συμμετείχαν 6.000 Αθηναίοι πολίτες (600 πολίτες από κάθε μία φυλή των Αθηνών, που στο σύνολο τους ήταν 10) και οι οποίοι ήταν απαραίτητο να έχουν συμπληρώσει το 30ο έτος της ηλικίας τους. Ηλιαία

Το σημαντικότερο δικαστήριο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Δημιουργήθηκε επί Σόλωνος στις αρχές του 6ου π.Χ. αιώνος. Ετυμολογικώς ίσως να προέρχεται εκ του αλίζω, αόριστος ήλισα: συγκεντρώνω, συναθροίζω, περιστρέφω· ειλεός < ειλώ / είλλω / ίλλω. Σε αυτό, είχαν δικαίωμα συμμετοχής μόνο οι γνήσιοι Αθηναίοι άνω των 30 ετών, που δεν είχαν χρέη στο δημόσιο και δεν ήταν άτιμοι (δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα). Δεν είχαν δικαίωμα συμμετοχής και όσοι είχαν διανοητικά ή σωματικά ελαττώματα, που θα τους εμπόδιζαν να λάβουν δίκαιες αποφάσεις. Αποτελούνταν, ύστερα από κλήρωση που διατελούσαν οι Εννέα Άρχοντες ετησίως, από 6.000 «Ηλιαστάς» (1.000 εξ αυτών αναπληρωματικοί), προερχομένους από τις δέκα φυλές της Αθήνας. Κάθε φυλή συμμετείχε με 600 μέλη.

Πριν αναλάβουν τα καθήκοντά τους, ορκίζονταν ότι θα βγάλουν δίκαιη ετυμηγορία. Η κλήρωση, για τις δίκες, γινόταν αυθημερόν, οπότε οι διάδικοι δεν μπορούσαν να γνωρίζουν, εκ των προτέρων, ποιοι δικαστές θα έκριναν τις υποθέσεις τους. Το κοινωνικό προφίλ των Αθηναίων που στελέχωναν την Ηλιαία, φαίνεται να ήταν κυρίως ηλικιωμένοι, χαμηλής εισοδηματικής τάξης. Επειδή υπήρχε και αποζημίωση (δικαστικός μισθός) ήταν και ένας παραπάνω λόγος οι Αθηναίοι με χαμηλά εισοδήματα να επιδιώκουν την κλήρωσή τους. Στα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνος, ο μισθός ήταν 2 οβολοί. Λίγο αργότερα, περί το 425 π.Χ., αυξήθηκε στους 3 οβολούς, από τον Κλέωνα.

Συνεδρίαζε όλο τον χρόνο, εκτός από τις 4 τελευταίες ημέρες κάθε μήνα, όταν συγκαλούταν η Εκκλησία του Δήμου, στις δημόσιες εορτές και στις αποφράδες ημέρες. Συνολικά ήταν ανενεργό, περίπου, 100 ημέρες τον χρόνο. Οι ένορκοι εφοδιαζόντουσαν με δύο ψήφους, μία άτρητον (αθωωτική) και μία διάτρητον (καταδικαστική). Στο βήμα υπήρχαν δύο αμφορείς, ένας χάλκινος, όπου ριπτόταν η αποφασιστική ψήφος (αθωωτική ή καταδικαστική) και ένας ξύλινος όπου ριπτόταν η άλλη. Δεν γνωρίζουμε μήπως και η φράση που χρησιμοποιούμε στις μέρες «έχεις διάτρητα επιχειρήματα», είναι εμπνευσμένη από την διάτρητη ψήφο! Σε περίπτωση ισοψηφίας, ο κατηγορούμενος αθωωνόταν γιατί «ελάμβανε» και την ψήφο της Αθηνάς.

Σχεδόν ποτέ δεν συνεδρίαζε σε ολομέλεια. Συνήθως ο αριθμός των δικαστών καθοριζόταν από την αξία του επίδικου αντικειμένου. Φερ’ ειπείν, όταν η αξία του επίδικου αντικειμένου έφθανε έως τις 1000 δραχμές, τότε συνεδρίαζαν περί των 201 δικαστών. Για άνω των 1000 δραχμών, δίκαζαν 401 δικαστές. Σε πολύ σοβαρά πολιτειακά θέματα και υποθέσεις εξοστρακισμών, υπήρχε μεγαλύτερη σύνθεση. Τοποθετείται στην Αθηναϊκή Αγορά, είτε στην στοά του Αττάλου ή πολύ κοντά σε αυτήν.

Όρκος Ηλιαστών (από τον Δημοσθένη στο κατά Τιμοκράτους)

«Ψηφιούμαι κατά τους νόμους και τα ψηφίσματα του δήμου των Αθηναίων και της βουλής των πεντακοσίων. Και τύραννον ου ψηφιούμαι είναι ουδ’ ολιγαρχίαν· ουδ’ εάν τις καταλύη τον δήμον τον Αθηναίων ή λέγη ή επιψηφίζη παρά ταύτα, ου πείσομαι· ουδέ των χρεών των ιδίων αποκοπάς ουδέ γης αναδασμόν της Αθηναίων ουδ’ οικιών· ουδέ τους φεύγοντας κατάξω, ουδέ ων θάνατος κατέγνωσται, ουδέ τους μένοντας εξελώ παρά τους νόμους τους κειμένους και τα ψηφίσματα του δήμου του Αθηναίων και της βουλής ουτ’ αυτός εγώ ουτ’ άλλον ουδένα εάσω. Ουδ’ αρχήν καταστήσω ώστ’ άρχειν υπεύθυνον όντα ετέρας αρχής, και των εννέα αρχόντων και του ιερομνήμονος και όσοι μετά των εννέα αρχόντων κυαμεύονται ταύτη τη ημέρα, και κήρυκος και πρεσβείας και συνέδρων· ουδείς δις την αυτήν αρχήν τον αυτόν άνδρα, ουδέ δύο αρχάς άρξαι τον αυτόν εν τω αυτώ ενιαυτώ. Ουδέ δώρα δέξομαι της ηλιάσεως ένεκα ουτ’ αυτός εγώ ουτ’ άλλος εμοί ουτ’ άλλη ειδότος εμού, ούτε τέχνη ούτε μηχανή ουδεμιά. Και γέγονα ουκ έλαττον ή τριάκοντα έτη. Και ακροάσομαι του τε κατηγόρου και του απολογουμένου ομοίως αμφοίν, και διαψηφιούμαι περί αυτού ου αν η δίωξις η. Επομνύναι Δία, Ποσειδώ, Δήμητρα, και επαράσθαι εξώλειαν εαυτώ και οικία τη εαυτού, ει τι τούτων παραβαίνοι, ευορκούντι δε πολλά κ’αγαθά είναι.»

Στην Ελλάδα, το ορκωτό σύστημα ψηφίστηκε για πρώτη φορά στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας το 1827, ωστόσο, δεν υπήρξε καμία κίνηση για την ένταξή του στα νομοθετικά κείμενα του νεοσύστατου κράτους και, επομένως, την εφαρμογή του στα επόμενα χρόνια. Μόλις το 1834, καθιερώνεται το πρώτο σύστημα, σύμφωνα με το νόμο της 21/01/1834 “περί Οργανισμού Δικαστηρίων” και το διάταγμα της 10/03/1834 “περί Ποινικής Δικονομίας”. Για την πρόβλεψη αυτή, μάλιστα, ο Maurer ήταν αρνητικός, θεωρώντας ότι “το ελληνικό έθνος δεν ήταν ακόμη σε κατάσταση να υποστηρίξει τόσο φιλελεύθερους θεσμούς”.

Εν τέλει, ωστόσο, καθιερώθηκε ως θεσμός συνταγματικής περιωπής με την ένταξή του στο Σύνταγμα του 1844. (άρθρο 97 του ισχύοντος Συντάγματος).

Ο θεσμός επιβίωσε μέχρι την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος από την Χούντα, το 1967, ότε και επανήλθε αργότερα κατά την πτώση της Χούντας κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης, με την μορφή που υφίσταται μέχρι και σήμερα, ήτοι του μεικτού ορκωτού συστήματος (με τέσσερις ενόρκους και τρεις τακτικούς δικαστές).

Σας Ευχαριστώ θερμά.

Γιάννα Παναγοπούλου- Δικηγόρος Αθηνών

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr