Γιάννης Ραχιώτης-Μαρία Σιρέτη: Η σύλληψη του πρώην προέδρου της Δημοκρατίας των Φιλιππίνων με ένταλμα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου

Στις 7 Μαρτίου 2025 το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο-ΔΠΠ  (International Criminal Court) εξέδωσε μυστικό ένταλμα σύλληψης κατά του προηγούμενου Προέδρου των Φιλιππίνων, Ροντρίγκο Ρόα Ντουτέρτε το οποίο εκτελέστηκε με τη σύλληψή του στις Φιλιππίνες στις 11.03.2025. Μετά τη σύλληψη το ένταλμα δόθηκε στη δημοσιότητα.  Επειδή οι Φιλιππίνες από το 2019 δεν είναι μέλος του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου[1], για τη σύλληψη έγινε επίκληση ερυθράς αγγελίας που φέρεται να είχε εκδώσει η Ιντερπόλ σε εκτέλεση του συγκεκριμένου εντάλματος. Η διαδικασία αυτή, από άποψη νομιμότητας  είναι τουλάχιστον προβληματική αφού κράτη μη μέλη του ΔΠΔ δεν μπορούν να δεσμευτούν από τις αποφάσεις του μέσω διαδικαστικών ενεργειών άλλων διεθνών οργανισμών. Το PCTC, το οποίο λειτουργεί ως Εθνικό Κεντρικό Γραφείο της Ιντερπόλ στη Μανίλα, δεν είναι επιφορτισμένο με τη διεξαγωγή συλλήψεων αλλά με το συντονισμό της «επεξεργασίας αιτημάτων συνεργασίας που τους αποστέλλονται μέσω ειδοποιήσεων και μηνυμάτων της Ιντερπόλ» σε εθνικό επίπεδο, σύμφωνα με το Άρθρο 20 των Κανόνων της Ιντερπόλ για την Επεξεργασία Δεδομένων. Ο επίσημος ιστότοπος της Interpol[2] διευκρινίζει επίσης ότι «δεν πραγματοποιεί έρευνες ή συλλήψεις», σημειώνοντας ότι οι εθνικές υπηρεσίες επιβολής του νόμου έχουν τη σχετική αρμοδιότητα.

Ο  Πρόεδρος Ντουτέρτε μεταφέρθηκε άμεσα, στην έδρα του ΔΠΠ στη Χάγη, χωρίς να παρουσιασθεί ενώπιον τοπικού Δικαστηρίου όπως προβλέπεται από το άρθρο 59 του καταστατικού του ΔΠΠ προκειμένου να κριθεί η απελευθέρωση ή η προσωρινή του κράτηση. Η κυβέρνηση δήλωσε ότι αφού οι Φιλιππίνες δεν είναι μέλος του ΔΠΠ δεν δεσμεύονται από τις διατάξεις του καταστατικού του, αν και ως προς την εκτέλεση του εντάλματος θεώρησε ότι δεσμεύεται.

Η κατηγορία

Το ένταλμα εκδόθηκε από το τμήμα προδικασίας του ΔΠΔ μετά από αίτημα του Εισαγγελέα του, για  ανθρωποκτονίες σε τέτοια έκταση που συνιστούν έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Σύμφωνα με το άρθρο 7 του καταστατικού του, οι ανθρωποκτονίες συνιστούν έγκλημα κατά της ανθρωπότητας όταν αποτελούν μέρος ευρείας και συστηματικής επίθεσης εναντίον  οποιουδήποτε αμάχου πληθυσμού.  Ως πραγματικό για να θεμελιώσει αυτό το νομικό χαρακτηρισμό η απόφαση αναφέρει ότι μεταξύ 1ης Νοεμβρίου 2011 και της 16ης Μαρτίου 2019  που η χώρα αποχώρησε από το ΔΠΔ  , ο Ντουτέρτε, ως δήμαρχος, επί 22 συνολικά χρόνια, της πόλης Νταβάο  και  ως πρόεδρος της Δημοκρατίας των Φιλιππίνων από το 2016 έως το 2022 υπήρξε «έμμεσος αυτουργός» στο φόνο φερομένων ως εμπόρων ναρκωτικών ή κλεπτών, σε 19 περιπτώσεις στο Νταβάο και σε 24 σε άλλες περιοχές της χώρας. Στην απόφαση δεν αναφέρονται ούτε τα πραγματικά περιστατικά κάθε υπόθεσης ούτε αιτιολογείται η επικαλούμενη συμμετοχή του Προέδρου της χώρας. Το μόνο που αναφέρεται είναι ότι οι ανθρωποκτονίες τελέστηκαν  από την αστυνομία ή τρίτους στο πλαίσιο αστυνομικών επιχειρήσεων κατά συμμοριών εμπορίας ναρκωτικών. Ο Εισαγγελέας του ΔΠΔ, βρετανός δικηγόρος  Καρίμ Χαν  είχε μάλιστα ζητήσει να του απαγγελθούν και κατηγορίες για βασανιστήρια και …βιασμούς (!!!) σε έκταση που  συνιστούν  έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Το τμήμα προδικασίας απέρριψε τις κατηγορίες για βασανιστήρια και βιασμούς με αιτιολογία ότι ο χαρακτηρισμός αυτών των συμπεριφορών ως εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας είναι αδικαιολόγητος, προφανώς για λόγους διάσωσης της σοβαρότητας της αιτιολογίας του εντάλματος.

Το πολιτικό υπόβαθρο της υπόθεσης

 Οι Φιλιππίνες υπήρξαν επισήμως αποικία των ΗΠΑ από το 1898 μέχρι το 1946 .Όμως και μετά την επίσημη λήξη του αποικιακού καθεστώτος και μέχρι σήμερα οι ΗΠΑ διατηρούν αρκετές στρατιωτικές βάσεις και ισχυρή επιρροή στα δημόσια πράγματα της χώρας. Κάποιοι πρόεδροι προσπάθησαν να αμφισβητήσουν την ξένη επικυριαρχία και να οικοδομήσουν ειρηνικές σχέσεις με τις γειτονικές χώρες, ιδίως με την Κίνα. Ο Ντουτέρτε υπήρξε ο πιο χαρακτηριστικός εκπρόσωπος αυτής της τάσης. Στη διάρκεια της προεδρικής θητείας του, περιόρισε την αμερικανική στρατιωτική παρουσία και επιρροή και απέφυγε τις εντάσεις με την Κίνα, ιδίως τις ναυτικές προκλήσεις. Αντίθετα φρόντισε για την ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων με την Κίνα και το Βιετνάμ και ενίσχυση τις σχέσεις της χώρας με τον Παγκόσμιο Νότο. Αντιμετώπισε αποφασιστικά την εμφάνιση του ISIS και πέτυχε σημαντική συρρίκνωση της διακίνησης ναρκωτικών που είχε χαρακτηριστικά κοινωνικής μάστιγας. Και μετά τη λήξη της προεδρικής θητείας του παραμένει μακράν ο δημοφιλέστερος πολιτικός της χώρας. Παρά τη σύλληψη του και τη μεταφορά του στη Χάγη φαίνεται ότι θα είναι εκ νέου  υποψήφιος δήμαρχος της πόλης του Νταβάο στις τοπικές εκλογές του Μαΐου 2025, σύμφωνα την  Επιτροπή Εκλογών των Φιλιππίνων.[3]

Ο διάδοχός του Ferdinand Romualdez Marcos Jr  εκλέχθηκε με διαβεβαιώσεις ότι θα συνεχίσει την πολιτική του προκατόχου του και μάλιστα είχε ορίσει ως υποψήφια αντιπρόεδρο την κόρη του. Όμως μετά την εκλογή του ακολούθησε ακριβώς την αντίθετη πολιτική, παραχώρησε νέες στρατιωτικές βάσεις στις ΗΠΑ ευθυγραμμίστηκε απολύτως  με την πολιτική τους στην περιοχή, οπότε οι εντάσεις και τα ναυτικά επεισόδια με την Κίνα επανήλθαν  στα προ Ντουτέρτε επίπεδα  και παράλληλα φρόντισε για την καθαίρεση της αντιπροέδρου. Μάλιστα το καλοκαίρι του 2024 οι ΗΠΑ προχώρησαν στη διάθεση 500 εκατομμυρίων δολαρίων στις Φιλιππίνες, για την ενίσχυση των στρατιωτικών δομών, ως επενδύσεων που  θα βοηθήσουν τις Φιλιππίνες να συνεργαστούν αποτελεσματικότερα με τις Ηνωμένες Πολιτείες, διευκολύνοντας τη μεγαλύτερη ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των δύο χωρών, στο πλαίσιο αυτού που το Πεντάγωνο αποκαλεί Γενική Συμφωνία Ασφάλειας Πληροφοριών.

Η προβληματική  νομιμοποίηση και η ακόμη προβληματικότερη δραστηριότητα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου

 Το ΔΠΔ δεν πρέπει να συγχέεται με το «International Court of Justice (ICJ)» που ιδρύθηκε το 1946 με τον καταστατικό χάρτη του ΟΗΕ και επιλαμβάνεται διακρατικών διαφορών με αίτηση κράτους μέλους.

Το ΔΠΔ Δημιουργήθηκε με  διακρατική σύμβαση, από τη  διπλωματική διάσκεψη της Ρώμης του 1998-1999 και ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2002, με καταστατική αρμοδιότητα να διώκει άτομα που φέρεται να τέλεσαν  έγκλημα γενοκτονίας, έγκλημα κατά της ανθρωπότητας,  έγκλημα πολέμου ή  το έγκλημα της επίθεσης . Έχει δικαιοδοσία μόνο  όταν το έγκλημα τελείται στο έδαφος συμβαλλόμενου κράτους , ή στο έδαφος κράτους που αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία του με ειδική συμφωνία, ή οπουδήποτε,  από υπήκοο κράτους μέλους  .

Έχει καταστατική υποχρέωση να λειτουργεί «συμπληρωματικά» σε σχέση με τα εθνικά ποινικά δικαστήρια και να επιλαμβάνεται  μόνο όταν το κράτος, στη δικαιοδοσία του οποίου εμπίπτει η εκδίκαση συγκεκριμένου εγκλήματος, γνησίως αδυνατεί ή είναι απρόθυμο να επιληφθεί. Όμως η αρχή της επικουρικότητας ερμηνεύτηκε με περίσσευμα αλαζονείας,  κρίνοντας πάντοτε τα δικαστικά συστήματα των μη δυτικών χωρών σαν ανεπαρκή, δυσλειτουργικά ή αδιάφορα για να δικάσουν τις υποθέσεις που επιδίωκε να ανοίξει. Αναγνωρίζει στον εαυτό του την  αρμοδιότητα να αποφασίζει αμετάκλητα περί της αρμοδιότητάς του όμως οι σχετικές αποφάσεις του δείχνουν φορτισμένες με κλασσικά νεοαποικιακά στερεότυπα και επικοινωνιακές στοχεύσεις.

Μετά από αρκετές αποχωρήσεις , τα κράτη που σήμερα  συμμετέχουν ακόμη στο ΔΠΔ, παρ’ όλο που τυπικά είναι πολλά,  εκπροσωπούν μόλις το 20% του πληθυσμού της γης. Δεν προσχώρησαν ποτέ οι μεγαλύτερες χώρες του κόσμου.

Οι δυτικές χώρες  πρωτοστάτησαν στην ίδρυσή του προκειμένου να σταματήσουν να χρησιμοποιούν τα δικαιοπολιτικώς ανομιμοποίητα ad hoc δικαστήρια για την παραδειγματική τιμωρία εχθρικών ηγεσιών, μετά την εξουδετέρωσή  τους. Ένα μόνιμο, διαρκές όργανο διεθνούς  ποινικής καταστολής  σίγουρα έχει περισσότερο κύρος. Οι ΗΠΑ ηγήθηκαν των διαπραγματεύσεων για την ίδρυσή του, όμως δεν επικύρωσαν ποτέ το καταστατικό του και αργότερα απέσυραν και την υπογραφή τους. Παρ’ όλα αυτά εργάζονται συστηματικά, άλλοτε δημόσια, άλλοτε συγκαλυμμένα για την αξιοποίηση της δικαιοδοσίας του και για την παραπομπή σε αυτό γεωπολιτικών τους αντιπάλων με πιο πρόσφατο παράδειγμα την υπόδειξη του αμερικανικού Κογκρέσου να κινηθεί το ΔΠΔ κατά της Ρωσικής ηγεσίας για τον πόλεμο στην Ουκρανία, την οποία έσπευσε να υιοθετήσει η Εισαγγελία του, εκδίδοντας ένταλμα σύλληψης κατά του Προέδρου και άλλων ηγετικών στελεχών της Ρωσίας. Ούτε η Ρωσία ούτε η Ουκρανία έχουν υπογράψει το Καταστατικό του. Για θεμελίωση της αρμοδιότητάς του επικαλέστηκε επιστολή της Ουκρανίας που αναγνωρίζει την αρμοδιότητά του μόνο για πράξεις από το 2014 και μετά . Οι ίδιες οι ΗΠΑ για να εξουδετερώσουν κάθε  ενδεχόμενο δίωξης του προσωπικού τους  για εγκλήματα επί του εδάφους χωρών που έχουν προσχωρήσει στο ΔΠΔ, υπέγραψαν περισσότερες από 100 διμερείς συμβάσεις, πρακτικά με όλες τις χώρες- μέλη του, με τις οποίες αποκλείεται η δικαιοδοσία του  ειδικά για το αμερικανικό πολιτικό και στρατιωτικό της προσωπικό που δρα στο έδαφός τους.

Η σύνθεση του δικαστηρίου αποτελείται από 18 δικαστές, τον εισαγγελέα και τους αντεισαγγελείς. Η υποστήριξη των μεγάλων δυτικών δυνάμεων στην εκλογή τους, είναι καθοριστική. Άσχετα με τη χώρα από την οποία κατάγονται, η συντριπτική τους πλειοψηφία έχει μακρά προϋπηρεσία σε άλλους διεθνείς οργανισμούς που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο βρίσκονται υπό την ισχυρή επιρροή των ΗΠΑ.  Ο Εισαγγελέας του ΔΠΔ έχει καταστατικά κεντρικό ρόλο στην δημιουργία και εισαγωγή υποθέσεων στο δικαστήριο. Ο σημερινός έχει ιδιαίτερα έντονη δραστηριότητα (ή σε άλλες περιπτώσεις κραυγαλέα αποχή από δραστηριότητα)  πάντοτε υπέρ των δυτικών συμφερόντων. Για παράδειγμα στο Αφγανιστάν διεξάγει έρευνα για τα εγκλήματα των Ταλιμπάν και του ISIS, ωστόσο  δήλωσε ότι δεν έχει αρκετά χρήματα για να επεκτείνει την έρευνα και στα εγκλήματα κατά των Αμερικανών και Νατοϊκών στρατιωτικών στην ίδια χώρα την ίδια χρονική περίοδο [https://www.icc-cpi.int/news/statement-prosecutor-international-criminal-court-karim-khan-qc-following-application]. Δεν είχε κανένα πρόβλημα  να επισκεφθεί στη Δαμασκό τον περιώνυμο Αλ Τζολάνι που σήμερα η Δύση τον μετονόμασε σε Αλ Σάρα και προσπαθεί να τον παρουσιάσει σαν «πρόεδρο» των υπολειμμάτων του Συριακού κράτους. Ο Αλ Τζολάνι παραμένει ο αρχηγός της HTS που αποτελεί μετονομασία του Συριακού παραρτήματος της Αλ Κάιντα και προσωπικά είχε στενούς δεσμούς και  με το ISIS (https://www.france24.com/en/middle-east/20250118-icc-chief-prosecutor-karim-khan-meets-with-syrian-leader-in-damascus ). Ολες οι παραπάνω οργανώσεις έχουν κηρυχθεί τρομοκρατικές σχεδόν απ’ όλες τις χώρες του κόσμου.

Η δράση του ΔΠΔ συρρίκνωσε ακόμη περισσότερο την εξ αρχής προβληματική δικαιοπολιτική του  νομιμοποίηση. Μέχρι τώρα έχει απαγγείλει κατηγορίες σε 70 άτομα εκδίδοντας και τα αντίστοιχα εντάλματα σύλληψης. Πλην των Νετανιάχου και Γκάλαντ οι υπόλοιποι προέρχονται από χώρες που βρίσκονταν ή βρίσκονται στο στόχαστρο της Δύσης. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν Αφρικανοί στρατιωτικοί και πολιτικοί ηγέτες. Μετά το 2022 συμπεριέλαβαν και  Ρώσους  ηγέτες καθώς και τρεις ηρωικές μορφές της Παλαιστίνης, τον Γιαχία Σινουάρ, τον Μωχάμεντ Μάσρι-Ντείφ και τον Ισμαήλ Χανίγια που πλέον έχουν όλοι δολοφονηθεί  άνανδρα από το Ισραήλ και τώρα τον Ροντρίγκο Ντουτέρτε.  Η  Εισαγγελία του ΔΠΔ αρνήθηκε επί πολλά χρόνια να ανοίξει έστω απλή έρευνα για υπόθεση σχετική με την Παλαιστίνη με το σύνηθες πρόσχημα ότι δεν φτάνει ο προϋπολογισμός. Όταν η ισραηλινή γενοκτονία στη Γάζα ξέφυγε από κάθε όριο, το ΔΠΔ αναγκάστηκε, για την διάσωση του όποιου κύρους του, να εκδώσει δημόσιο ένταλμα κατά του Νετανιάχου και του Γκαντζ, αλλά για να εκτονώσει την αρνητική εντύπωση  φρόντισε να το συνοδεύσει με τα εντάλματα σύλληψης κατά των τριών Παλαιστινίων που αναφέραμε παραπάνω. Αμέσως μετά, όλες οι δυτικές κυβερνήσεις δήλωσαν ότι δεν πρόκειται να τα εκτελέσουν τα εντάλματα κατά των Ισραηλινών και να απειλούν τους δικαστές με κυρώσεις αν επιμείνουν. Ο Νετανιάχου ταξίδεψε ήδη δύο φορές στις ΗΠΑ και μία στην Ουγγαρία η οποία μάλιστα  αποχώρησε από το ΔΠΔ. Ορισμένες  δυτικές κυβερνήσεις δήλωσαν ότι τα εντάλματα κατά των Ισραηλινών είναι άκυρα επειδή οι αρχηγοί κρατών καλύπτονται από διεθνή ασυλία. Βέβαια δεν είπαν το ίδιο όταν εκδόθηκαν τα εντάλματα κατά Πούτιν, Ντουτέρτε, Αλ Μπασίρ και Καντάφι.

Η ερμηνευτική του προσέγγιση σε αυτά καθαυτά τα εγκλήματα που προβλέπει το καταστατικό του αλλά και  σε βασικά στοιχεία τους  όπως η  «ευρεία και συστηματική επίθεση», ο «άμαχος πληθυσμός», ή  σε θεμελιώδεις έννοιες του ποινικού δικαίου όπως ο δόλος, η συνέργεια, η ηθική και η έμμεση αυτουργία αποδείχθηκε προκατειλημμένη και καθόλου αμερόληπτη.

Η αντίθεση του καταστατικού του με αρχές του διεθνούς δικαίου αλλά και με άλλες διεθνείς συμβάσεις τέθηκε επανειλημμένα  από διάφορες πλευρές.  Η δράση του, όπως έχει σχεδιασθε,ί δείχνει να  συνιστά προσβολή της κρατικής κυριαρχίας και παραπέμπει στη νεοαποικιακή θεωρία των «ανθρωπιστικών επεμβάσεων», αλλά και στην μεταπολεμική ιδέα των ΗΠΑ για δημιουργία ενός «διεθνούς χωροφύλακα». Τα εντάλματα σύλληψης εναντίον αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων συνιστούν παράβαση διεθνών συμβάσεων αλλά και διεθνών εθίμων που τους αναγνωρίζουν  διεθνή  ασυλία, ως έκφραση της κρατικής κυριαρχίας.

Στο δικονομικό επίπεδο η έκδοση μυστικών ενταλμάτων, οι συλλήψεις που προσιδιάζουν περισσότερο σε απαγωγές με τη συνεργασία διάφορων μυστικών υπηρεσιών, η έντονη προπαγανδιστική εκστρατεία εναντίον των κατηγορουμένων που ενορχηστρώνει η εισαγγελία του, η παρατεταμένη χωρίς ανώτατο όριο προφυλάκιση των υποδίκων, η μακρόχρονη διαδικασία εκδίκασης των υποθέσεων απέχουν πολύ απ’ ότι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν «δίκαιη δίκη».

Το ΔΠΔ έχει υιοθετήσει  την μεταμοντέρνα  αγγλοσαξωνική – νεοφιλελεύθερη «θυματοκεντρική» προσέγγιση του ποινικού δικαίου και της ποινικής δικονομίας με συνέπεια την ανύπαρκτη κατοχύρωση  των δικαιωμάτων του κατηγορουμένου και έλλειψη εγγυήσεων στο επίπεδο της εκτέλεσης ποινής.

Η ίδια η ιδέα της δημιουργίας ενός διεθνούς ποινικού δικαστηρίου και των αντίστοιχων διεθνών αστυνομικών μηχανισμών για την εκτέλεση των αποφάσεών του, με παγκόσμια αρμοδιότητα, αντιστοιχεί σε ένα κεντρικά ελεγχόμενο κόσμο που κάθε άλλο παρά ζητούμενο είναι.

Υστερόγραφο:  Το ΔΠΔ έχει προγραμματίσει την 1^η ακρόαση  για τις  κατηγορίες κατά του Ντουτέρτε για τις 23 Σεπτεμβρίου 2025. Την ίδια μέρα πριν 53 χρόνια (23-09-1972), ο τότε πρόεδρος των Φιλιππίνων Φερδινάνδος Μάρκος, πατέρας του σημερινού προέδρου, επέβαλε  στρατιωτικό νόμο, κήρυξε δικτατορία και  άρχισε μια περίοδο  βάναυσης καταστολής κατά των  εργατικών μαζών    μέχρι τη λαϊκή επανάσταση του 1986 που τον ανέτρεψε. Είτε πρόκειται για τυχαία ιστορική ειρωνεία είτε για συνειδητή επιλογή, οι συμβολισμοί είναι ισχυροί.

[1] Οι Φιλιππίνες έγιναν μέλος του Διεθνές Ποινικού  Δικαστηρίου την 1^η Νοεμβρίου 2011 και αποχώρησαν στις 16 Μαρτίου του 2018 με ισχύ από την αντίστοιχη ημερομηνία του 2019, λόγω της έντονης προσπάθειας των δυτικών κυβερνήσεων και των συνεργατών τους εντός της χώρας να πιέσουν για  αλλαγή πολιτικής με την απειλή ( τότε) σύλληψης του Προέδρου Ντουτέρτε από το ΔΠΠ. Το  πρόσχημα ήταν και τότε τα θύματα μεταξύ των διακινητών ναρκωτικών στο πλαίσιο του «πολέμου κατά των ναρκωτικών» .

[2] https://www.interpol.int/en/Contacts/Contact-INTERPOL

[3] https://asia.nikkei.com/Politics/Duterte-to-remain-candidate-in-Philippine-midterm-elections-despite-arrest

*Των Γιάννη Ραχιώτη και Μαρίας Σιρέτη, δικηγόρων.

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr