Γρηγόρης Ζ. Πεπόνης: Θεσμοθετημένη εξάρτηση;

Ο λόγος για την πολυθρύλητη ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, που συνιστά όρον και χαρακτηριστικό «εκ των ων ουκ άνευ» για την ίδια την ύπαρξή της και την κοινωνική αποδοχή του αποτελέσματος της λειτουργικής της αποστολής. Τούτο δε όχι με πρόθεση απλής πρόσθεσης μιας ακόμη βερμπαλιστικής ψηφίδας στον σχετικώς με το ζήτημα διατυπούμενο και πλεοναστικώς, πολλές φορές, αναπτυσσόμενο δημόσιο λόγο, αλλά με διάθεση ουσιαστικής προσέγγισης του θέματος και αφορμή βασική (Συνταγματικής περιωπής) περί αυτού πρόβλεψη. Πρόκειται για την διάταξη του άρθρου 90 παρ. 5 του Συντάγματος και την θεσπιζόμενη με αυτήν αρμοδιότητα του Υπουργικού Συμβουλίου για την επιλογή της ηγεσίας των Ανωτάτων δικαστηρίων, της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου και των Γενικών Επιτροπειών του Ελεγκτικού Συνεδρίου και των Διοικητικών Δικαστηρίων. Άλλως, πρόκειται για την επιλογή της αποκαλούμενης και «ηγεσίας της Δικαιοσύνης» από την εκτελεστική εξουσία, γεγονός, αν όχι αλλοιωτικό, ήκιστα συμβατό με την θεμελιώδη αρχή της διάκρισης των λειτουργιών, κατά το άρθρο 26 του Συντάγματος. Σίγουρα και παρά την σοβαρή κριτική αμφισβήτησή της η ρύθμιση θεωρείται, από τους μετερχομένους αυτήν, ότι επιτελεί την λειτουργική της αποστολή. Σύμπνοον και σταθερώς το μεταπολιτευτικό πολιτικό σύστημα, παρά την μεσολάβηση τεσσάρων Αναθεωρητικών Βουλών, δεν προέβη στην αναθεώρησή της. Σύμπτωση και τυχαιότητα, σταθερή επιλογή και διαφανών κινήτρων σκοπιμότητα ή προσιδιάζουσα θεσμική προσήλωση στα βέλτιστα, με γνώμονα και κινούν αίτιον την θωράκιση της διάκρισης των εξουσιών ως βασικού συστατικού στοιχείου του Κράτους Δικαίου και θεμελιώδους αρχής της Δημοκρατίας; Ο καθένας, επιστρατεύοντας τον κοινό νου και τις προσωπικές του γνώσεις και ικανότητες, ας κρίνει, μη αγνοώντας πάντως και την διαίσθησή του, που χωρίς πολλές εξηγήσεις και αναλύσεις, πολλές φορές, σε καθιστά γνώστη αυτού που πρέπει να ξέρεις. Ωστόσο, πέραν από λεκτικές φιοριτούρες και θολωτικές του ορίζοντα της πραγματικότητας φραστικές ψιμυθιώσεις, με αφορμή και την κατ’ αυτάς επανελθούσα επικαιρότητά της, έστω υπ’ όψιν και τα ακόλουθα αναφορικά με την ρύθμιση του άρθρου 90 παρ. 5 του Συντάγματος. Αποτελεί αυτή μόνιμη αιτία ή αφορμή σταθερής και πάγιας αμφισβήτησης της Δικαστικής Ανεξαρτησίας, μη εξαιρουμένου κατά τούτο του νομικού κόσμου, που ευλόγως και το ζήτημα παρακολουθεί πάντα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και τις γνωστικές δυνατότητες να κρίνει τις επιλογές διαθέτει. Συνιστά θεσμοθετημένο νομοθετικά περιθώριο εν δυνάμει παρέμβασης στην Δικαιοσύνη και νόθευσης της λειτουργικής ανεξαρτησίας αυτής, αφού οι εκάστοτε ηγούμενοι του Δικαστικού Σώματος και έχοντες, για τον λόγο αυτόν, κρίσιμες δυνατότητες και αρμοδιότητες αναφορικά με την εν γένει Δικαστική Λειτουργία και το αντικείμενό της, επιλέγονται ερήμην αυτού από την εκάστοτε Κυβέρνηση. Δεν μπορεί πειστικώς να αποστεί του πυρήνα των εναντίον της αρνητικών κρίσεων, περί του ότι λειτουργεί ως «ομφάλιος λώρος» μεταξύ Εκτελεστικής και Δικαστικής εξουσίας, αλλά και ως «καλός αγωγός» προώθησης και διαβίβασης (οσάκις κριθεί αναγκαίο και απαιτηθεί) κυβερνητικών επιθυμιών (αν όχι εντολών) προς τους δικαστικούς και εισαγγελικούς λειτουργούς. Συντελεί εν δυνάμει, με την λειτουργική της δομή και το πνεύμα που αυτή αποπνέει, στην διαμόρφωση μιας κατηγορίας δικαστικών και εισαγγελικών λειτουργών που, ανεξαρτήτως του αριθμού τους, προτεραιοποιούν και θέτουν υπεράνω όλων την ανέλιξή τους στα ύπατα αξιώματα της Δικαιοσύνης, προσαρμόζοντας αναλόγως και εντάσσοντας στον σκοπό αυτόν την συνόλη δικαστική συμπεριφορά τους, με ό,τι αυτό σημαίνει και συνεπάγεται. Και ζητήματα όμως συναπτόμενα με τον βαθμό και την ποιότητα λειτουργίας του κράτους δικαίου στην χώρα μας θίγει η συγκεκριμένη ρύθμιση και εγείρει ανησυχίες ότι υπόκειται σε δυνητικά ισχυρή επιρροή από την Εκτελεστική εξουσία, κατά πρόσφατη Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το κράτος δικαίου και την κατάσταση στην Ελλάδα, με παράλληλη αναφορά της και σε κριτική που έχει ασκήσει για το ίδιο ζήτημα η ομάδα χωρών κατά της διαφθοράς (GRECO) του Συμβουλίου της Ευρώπης. Βεβαίως, δεν «κομίζομεν γλαύκα εις Αθήνας». Η προβληματική περί το άρθρο 90 παρ. 5 του Συντάγματος είναι γνωστή και έχει τύχει η ρύθμιση αυτού αρνητικής κριτικής προσέγγισης πολλές φορές. Ωστόσο, το καίριο και ουσιωδώς κρίσιμο των αρνητικών χαρακτηριστικών της ήδη θεσμοθετημένης πρόβλεψης επιβάλλει την άμεση δρομολόγηση της αναθεώρησής της. Σε αντίθετη περίπτωση είναι ορατός ο κίνδυνος να μιλάμε, πολύ σύντομα, όχι απλώς για κοινή πεποίθηση έλλειψης αξιοπιστίας του δικαστικού συστήματος, αλλά για ανήκεστη βλάβη αυτού. Δεν μπορεί και δεν είναι παραδεκτό, εξ αιτίας της Συνταγματικής πρόβλεψης για την οποίαν πρόκειται, να προσάπτεται στο σύνολο της Δικαιοσύνης και των λειτουργών της εξάρτηση, χειραγώγηση και αναξιοπιστία. Ούτε νοείται διάκριση των εξουσιών υπό την απόλυτη «επικυριαρχία» της εξ αυτών Εκτελεστικής, με παρεχόμενη μάλιστα, ενίοτε, εντύπωση ταύτισης και ομογενοποίησής τους. Μπορεί ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης να σημαίνει πρώτα απ’ όλα ανεξαρτησία έναντι της Εκτελεστικής εξουσίας, και, παρά ταύτα, η τελευταία να ορίζει την «ηγεσία» της πρώτης; Αντιλήψεις που βλέπουν την Δικαιοσύνη ως ανεξάρτητη μόνον έναντι των άλλων και ως χώρον προέκτασης της ισχύος των φορέων τους δεν αποκλείεται να υπάρχουν. Ωστόσο, άστοχες, εσφαλμένες και προβληματικές θεσμικές ρυθμίσεις, αντί να παρέχουν την εντύπωση ότι τις υιοθετούν και τις εκφράζουν, άνευ δευτέρας σκέψεως πρέπει να αναθεωρούνται.

*Γρηγόρης Ζ. Πεπόνης, Αντεισαγγελέως Αρείου Πάγου ε. τ.

** Πρωτοδημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα των Συντακτών», 10/7/2024

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr