Ηλίας Γ. Αναγνωστόπουλος: Τιμωρητικός ακτιβισμός

Σκηνές από το μέλλον: Σκηνή Πρώτη: Βρισκόμαστε στο έτος 2053. Μια 49χρονη πρώην αθλήτρια καταγγέλλει βιασμό που υπέστη το 2021, όταν ήταν 17 ετών, από τον τότε 47χρονο προπονητή της. Η πράξη δεν έχει παραγραφεί, διότι η 15ετής παραγραφή άρχισε να «τρέχει» αφότου η καταγγέλλουσα συμπλήρωσε το 35ο έτος της ηλικίας της. Ο εισαγγελέας ανοίγει κατεπείγουσα ποινική διαδικασία και αναζητεί αποδεικτικά στοιχεία για την υπόθεση. Πέραν όμως της μαρτυρίας της μηνύτριας για το τι συνέβη πριν από 32 χρόνια, δεν υπάρχει κάτι άλλο. Ο δε 79χρονος κατηγορούμενος δηλώνει άγνοια για τα καταγγελλόμενα και δεν θυμάται τίποτε σχετικό. Ετσι, η δίκη διεξάγεται με μόνη μάρτυρα την πρώην αθλήτρια, η κατάθεση της οποίας κρίνεται αξιόπιστη από το δικαστήριο. Ο 79χρονος καταδικάζεται σε 20ετή κάθειρξη, χωρίς δικαίωμα να απολυθεί υφ’ όρον πριν παρέλθουν 15 έτη, όταν δηλαδή θα είναι 94 ετών.

Σκηνή Δεύτερη: Βρισκόμαστε στο έτος 2023. Δύο σκληροτράχηλοι κακοποιοί εισβάλλουν σε κατοικία ζευγαριού και απαιτούν χρήματα και τιμαλφή. Για να εξαναγκάσουν τον άνδρα να τα παραδώσει, ξυλοκοπούν ανελέητα τη σύζυγό του και εν συνεχεία τον ίδιο. Ο αιμόφυρτος άνδρας βρίσκει την ψυχραιμία να πληροφορήσει τους επίδοξους ληστές ότι μετά την τελευταία τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα, όποιος καταδικάζεται σε ισόβια κάθειρξη εκτίει τουλάχιστον 18 έτη στη φυλακή αντί των 16 μέχρι πρόσφατα. Αναλογιζόμενοι αυτό το ενδεχόμενο οι ληστές, που αγνοούσαν τη νομοθετική αλλαγή, αποφασίζουν να τερματίσουν τη δράση τους.

Κάπως έτσι φαίνεται να οραματίζονται το ποινικό δίκαιο του μέλλοντος οι σύγχρονοι τιμωρητικοί ακτιβιστές της χώρας μας. Το τελευταίο χρονικό διάστημα, αυτοσχέδιοι νομοθέτες έχουν κατακλύσει τα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με αφορμή εγκλήματα που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον του κοινού, άλλοτε ευλόγως και άλλοτε λόγω της τεχνητής διόγκωσής τους. Κοινό αίτημα των ετερόκλητης προελεύσεως ακτιβιστών είναι η θέσπιση αυστηρότερων ποινών: αυστηρότερο πλαίσιο ποινών, δημιουργία πλήθους νέων κακουργημάτων (ακόμη και για αμελείς πράξεις!), επιμήκυνση ή κατάργηση της παραγραφής, δραστικός περιορισμός ή κατάργηση των θεσμών κοινωνικής επανένταξης των παραβατών (υφ’ όρον απόλυση, άδειες κρατουμένων κ.ά.). Ακόμη, εκπλήσσονται που οι ανακριτές δεν προφυλακίζουν όσους συλλαμβάνει η Αστυνομία και απαιτούν από τα δικαστήρια να πάψουν να επιβάλλουν «ποινές-χάδια» που απογοητεύουν τους φιλότιμους διώκτες του εγκλήματος.

Παλαιός δημοσιογράφος του οικονομικού ρεπορτάζ αναφωνούσε πρόσφατα σε οργίλο κείμενό του ότι το κράτος «εξαπατά τους νομοταγείς πολίτες δημιουργώντας την ψευδαίσθηση της ποινής των ισοβίων» και αγανακτούσε για το γεγονός ότι «ο νόμος και τα δικαστήρια επιτρέπουν στους ληστές και τρομοκράτες να κάνουν πάρτι» («Το Βήμα» της 30.5.2021).

Σημαντικό μέρος των δραστήριων πολεμίων του εγκλήματος αγνοούν ή έχουν πλημμελή γνώση του ακριβούς περιεχομένου των διατάξεων της ισχύουσας ποινικής νομοθεσίας μας. Για παράδειγμα, η Θ.Γ., κείμενο της οποίας φιλοξενήθηκε στην «Καθημερινή» στις 11.4.2021, παραπονέθηκε δημοσίως για την υποτιθέμενη παραγραφή, λίγο χρόνο μετά την ενηλικίωσή της, γενετήσιων κακουργημάτων που είχε υποστεί σε ηλικία 5 και 10 ετών, αγνοώντας προφανώς ότι η 15ετής παραγραφή αρχίζει να «τρέχει» μετά την ενηλικίωση του ανήλικου θύματος (άρθρο 113 παρ. 4 ΠΚ). Εξάλλου, σε διάφορα τηλεοπτικά πάνελ, με αφορμή το έγκλημα στα Γλυκά Νερά, υποτιθέμενοι γνώστες της νομοθεσίας μέμφονταν τον «νέο Ποινικό Κώδικα» για τον «μέγιστο» χρόνο παραμονής των ισοβιτών στη φυλακή των 16 ετών, ενώ η ανθρωποκτονία εκ προθέσεως σε συρροή με τη ληστεία με ιδιαίτερη σκληρότητα επισύρουν δις ισόβια με ελάχιστο χρόνο παραμονής στη φυλακή τα 25 έτη (άρθρο 105 παρ. 6 ΠΚ).

Οι «παρ’ ημίν μαθητευόμενοι μάγοι της νομοθεσίας» (Ν. Ανδρουλάκης) φαίνεται να αγνοούν και την αρνητική διεθνή εμπειρία από την εφαρμογή «σκληρής» ποινικής νομοθεσίας. Στον «πόλεμο κατά του εγκλήματος» (war on crime) επρώτευαν έως πρόσφατα οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Εκεί εφαρμόστηκε με συνέπεια ένα αυστηρότατο πλαίσιο ποινών σε συνδυασμό με τη (σχεδόν) πλήρη έκτιση των ποινών εντός της φυλακής. Υστερα από τριάντα και πλέον έτη του ιδιόρρυθμου αυτού «πολέμου», Ρεπουμπλικανοί και Δημοκρατικοί συνομολόγησαν δημοσίως την αποτυχία του συστήματος και τον Δεκέμβριο του 2018 ψήφισαν από κοινού τον νόμο «First Step Act». Με τον νόμο αυτό εισήχθησαν θεσμοί και μέτρα που προβλέπονται ήδη στη δική μας νομοθεσία και δέχονται εσχάτως τα πυρά των εγχώριων νεο-τιμωρών: εκλογίκευση του πλαισίου ποινών, διευκόλυνση της υφ’ όρον απόλυσης, αποφυλάκιση για ανθρωπιστικούς λόγους, σωφρονιστική μέριμνα, μέτρα υποστήριξης των αποφυλακιζομένων κ.ά.

Μακροχρόνιες έρευνες σε πολλές χώρες έχουν καταδείξει εξάλλου ότι η κλιμάκωση των ποινών δεν αυξάνει τη λεγόμενη οριακή αποτρεπτική επίδρασή τους (marginal deterrent effect) και ότι, αντιθέτως, η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται κυρίως από τη βεβαιότητα και την ταχύτητα της επιβολής τους.

Η σκλήρυνση των ποινών, που απαιτούν οι ακτιβιστές μας, δεν θα προσφέρει τίποτε ούτε στη γενική ούτε στην ειδική πρόληψη. Και το χειρότερο: Θα ευνοήσει ευκαιριακές και ανέξοδες πολιτικές πρωτοβουλίες, με τις οποίες η κρατική εξουσία δρα σε συμβολικό και μόνον επίπεδο κατά του εγκλήματος, ενώ αφήνει άθικτες τις δομές που το προκαλούν. Αντί, δηλαδή, να ενισχυθούν η αστυνομική πρόληψη του εγκλήματος, οι μηχανισμοί κοινωνικού ελέγχου, η σωφρονιστική μέριμνα αλλά και, γενικότερα, τα κατάλληλα μέτρα κοινωνικής πολιτικής, επιλέγεται η φθηνή «λύση» των αυστηρών ποινών για να επιδειχθεί κρατική πυγμή και να κατευνασθεί –απατηλώς και προσκαίρως– το αίσθημα ανασφάλειας των πολιτών. Ο Καίσαρ Βεκκαρίας, στο περίφημο έργο του «Περί αδικημάτων και ποινών» (μτφρ. Αδ. Κοραή, έκδ. 2η, Παρίσιοι, 1823), διακήρυσσε ότι η «πολιτική κοινωνία» οφείλει να αντιδρά στο έγκλημα με «γαλήνη» και όχι «κατά πάθος», σημειώνοντας ότι:

«Οσον αι κολάσεις γίνονται σκληρότεραι, τόσον αποσκληρύνονται και αι ψυχαί των ανθρώπων, εξισαζόμεναι με την αγριότητα των νόμων, καθώς εξισάζονται τα υγρά με το περιέχον αγγείον. Και η αείζωος ισχύς των παθών είναι τοιαύτη, ώστε μετά εκατόν χρόνους σκληρών κολάσεων ο τροχός δεν θέλει φαίνεσθαι φοβερώτερος αφ’ ό,τι εφαίνετο η φυλακή».

Καιρός είναι η δημόσια συζήτηση για την εγκληματικότητα να γίνει με σοβαρότητα, ειλικρίνεια και, κυρίως, με αληθή δεδομένα. Διαφορετικά, η χώρα μας ενδέχεται να διεκδικήσει στο μέλλον την πρωτιά τόσο στον αριθμό των προβλεπόμενων στον νόμο κακουργημάτων όσο και σε αυτόν των εγκλημάτων!

Ηλίας Γ. Αναγνωστόπουλος, Kαθηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών, Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων

ΠΗΓΗ: “Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ”

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr