Ηλίας Γ. Αναγνωστόπουλος: Το δικαίωμα σιωπής στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη

Σύμφωνα με την απόφαση του ΔΕΕ, ο ΧΘΔΕΕ και η ΕΣΔΑ επιβάλλουν στις περιπτώσεις αυτές την μη επιβολή κυρώσεων στα φυσικά πρόσωπα που επιδεικνύουν «απείθεια» έναντι των διοικητικών αρχών κατ’ ενάσκηση του δικαιώματος σιωπής και μη αυτενοχοποίησης.

NEWSROOM 05.03.2021 | 06:03

dikastiko.gr

DIKASTIKO.GR / ΑΡΘΡΑ / Ηλίας Γ. Αναγνωστόπουλος: Το δικαίωμα σιωπής στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη

Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Μείζων Σύνθεση) εξέδωσε την 2.2.2021 μια βαρυσήμαντη απόφαση για το δικαίωμα σιωπής και μη αυτενοχοποίησης στην υπόθεση DB κατά της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς της Ιταλίας (DB ν. Consob, C-481/19).

Στο πλαίσιο διοικητικής διαδικασίας για παράνομη χρήση εμπιστευτικών πληροφοριών, η ιταλική εποπτική αρχή είχε επιβάλει στον DB, μεταξύ άλλων κυρώσεων, πρόστιμο 50.000 € επειδή ο τελευταίος αρνήθηκε να εμφανιστεί και να παράσχει τις πληροφορίες που του ζητήθηκαν σε σχέση με την διερευνώμενη παράβαση κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 187 quindecies του ΝΔ/τος της 24.2.1998 που είχε ενσωματώσει την αντίστοιχη πρόβλεψη της Οδηγίας 2003/6 (ήδη Κανονισμός 596/2014).

Το προδικαστικό ερώτημα που υπέβαλε προς το ΔΕΕ το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ιταλίας αφορούσε την συμβατότητα της υπό συζήτηση διοικητικής κύρωσης με το δικαίωμα σιωπής και μη αυτενοχοποίησης που απορρέει από τα άρθρα 47 και 48 του ΧΘΔΕΕ σε συνδυασμό προς το άρθρο 6 παρ. 1-2 ΕΣΔΑ (βλ. σχετικώς την διεισδυτική μονογραφία της Όλγας Τσόλκα, Η αρχή nemo tenetur se ipsum accusare στην ποινική δίκη, Π.Ν. Σάκκουλας, 2002).

Το ΔΕΕ επισήμανε στην απόφασή του ότι, μολονότι η ΕΣΔΑ δεν έχει «τυπικώς ενταχθεί» στην έννομη τάξη της ΕΕ, τα αναγνωρισμένα από την Σύμβαση θεμελιώδη δικαιώματα αποτελούν τμήμα του δικαίου της Ένωσης ούτως ώστε να διασφαλίζεται η αναγκαία συνοχή μεταξύ αυτών και των προβλεπόμενων στον ΧΘΔΕΕ αντίστοιχων δικαιωμάτων.

Ακολούθως, το ΔΕΕ επικαλέστηκε σειρά αποφάσεων του Δικαστηρίου του Στρασβούργου (π.χ. Saunders v UK, Murray v UK, Ibrahim et al v UK, Corbet v France, Chambaz v Switzerland) για να αιτιολογήσει το τελικό συμπέρασμά του. Σύμφωνα με αυτό, το θεμελιώδες δικαίωμα σιωπής και μη αυτενοχοποίησης δεν επιτρέπει την επιβολή κυρώσεων στο φυσικό πρόσωπο που αρνείται να παράσχει πληροφορίες και στοιχεία στην αρμόδια εποπτική διοικητική αρχή, τα οποία ενδέχεται να οδηγήσουν είτε στην επιβολή κατ’ όνομα διοικητικών και κατ’ ουσίαν ποινικών κυρώσεων (κατ’ εφαρμογήν των κριτηρίων Engel) είτε στην αυτενοχοποίησή του στην παράλληλη ή μελλοντική ποινική διαδικασία εις βάρος του για την αυτήν υπόθεση.

Η απόφαση του ΔΕΕ είναι πολλαχώς σημαντική:

Πρώτον, διότι αποδίδει στην ΕΣΔΑ την προσήκουσα θέση στην ενωσιακή έννομη τάξη παρά την μη προσχώρηση της ΕΕ σ΄αυτήν

δεύτερον, διότι προάγει τον διάλογο με το ΕυρΔΔΑ με την ρητή επίκληση και δημιουργική αξιοποίηση του νομολογιακού θησαυρού του· και τρίτον, διότι επιβεβαιώνει την θεσμική λειτουργία του ΔΕΕ ως εγγυητή των θεμελιωδών δικαιωμάτων των εμπλεκομένων προσώπων χωρίς προσκόλληση στην «ετικέτα» των εκάστοτε κυρωτικών εθνικών διαδικασιών.

Παρ’ ημίν ο νέος ΚΠΔ διακηρύσσει με πανηγυρικό τρόπο το δικαίωμα σιωπής και μη αυτενοχοποίησης στο άρθρο 104 παρ. 1, με παράλληλη θέσπιση στην παρ. 3 της απαγόρευσης αποδεικτικής αξιοποίησης των στοιχείων που αποκτήθηκαν κατά παραβίαση του εν λόγω δικαιώματος. Η εμβέλεια του άρθρου αυτού υπερβαίνει το πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας stricto sensu και εκτείνεται στις διοικητικές διαδικασίες που προβλέπονται για παραβάσεις του δικαίου της κεφαλαιαγοράς, του ανταγωνισμού, του περιβάλλοντος, της φορολογίας κ.λπ., για τις οποίες απειλούνται δυαδικές (διοικητικές και ποινικές) κυρώσεις.

Σύμφωνα με την απόφαση του ΔΕΕ, ο ΧΘΔΕΕ και η ΕΣΔΑ επιβάλλουν στις περιπτώσεις αυτές την μη επιβολή κυρώσεων στα φυσικά πρόσωπα που επιδεικνύουν «απείθεια» έναντι των διοικητικών αρχών κατ’ ενάσκηση του δικαιώματος σιωπής και μη αυτενοχοποίησης.

Οι εθνικές αρχές μας που επιλαμβάνονται των σχετικών υποθέσεων οφείλουν λοιπόν να τις προσεγγίζουν με ευρωπαϊκό πνεύμα και να αποφεύγουν την «επαρχιώτικη» τιμωρητική σώρευση κυρώσεων που δεν υπηρετεί τον σκοπό της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Ο Ηλίας Γ. Αναγνωστόπουλος είναι Καθηγητής Ποινικού Δικαίου – Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων

*To άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων Nova Criminalia, τεύχος Φεβρουαρίου 2021