Ηλίας Σ. Μπίσιας: Πανδημία κορωνοϊού: Ανοιχτά δικαστήρια μόνο για κατεπείγουσες υποθέσεις

του Ηλία Σ. Μπισια*

Πανδημία του κορωνοϊού COVID-19 / Eπίκαιροι προβληματισμοί με αφορμή την αναστολή λειτουργίας των δικαστηρίων

Η προστασία της δημόσιας υγείας και κατ΄ επέκταση του υπέρτατου αγαθού της ζωής κάθε πολίτη αποτελεί, ενόψει των πρωτόγνωρων συνθηκών που βιώνουμε από την πανδημία του κορωνοϊού COVID-19, θεμελιώδη και αδιαπραγμάτευτη υποχρέωση της Πολιτείας.

Υπό το πρίσμα αυτό, οι αποφάσεις περί αναστολής λειτουργίας των Δικαστηρίων και Εισαγγελιών της χώρας για το χρονικό διάστημα από 13.03.2020 έως και 27.03.2020 με τις εξαιρέσεις που εμπεριέχονται στις δύο σχετικές ΚΥΑ (12/16.03.2020) ήταν αυτονόητες και απολύτως επιβεβλημένες. Ελήφθησαν δε, συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, λίαν εγκαίρως, κυρίως λόγω των νοσηρών συνθηκών που επικρατούν στα ελληνικά δικαστήρια.

Η ρεαλιστική διαπίστωση ότι οι εγκαταστάσεις των δικαστηρίων, ιδιαίτερα των μεγάλων αστικών κέντρων, «πάσχουν» παραδοσιακά από τριτοκοσμικές και απαξιωτικές για το θεσμό της δικαιοσύνης υποδομές (βλ. αντί άλλων το ιστορικό «μνημείο ντροπής» του Πρωτοδικείου Αθηνών) και «νοσούν» βαρύτατα λόγω των αναχρονιστικών συνθηκών υπό τις οποίες εκδικάζονται οι υποθέσεις (π.χ. συνωστισμός και πολύωρη αναμονή δικηγόρων, διαδίκων, μαρτύρων κλπ. εν είδει όχλου στις δικαστικές αίθουσες, υπεράριθμα πινάκια υποθέσεων, ανυπαρξία τηλεφωνικής και ηλεκτρονικής επικοινωνίας μεταξύ δικηγόρων και γραμματείας δικαστηρίων κ.ο.κ.), δυστυχώς δεν είναι καινούργια αλλά απασχολεί διαχρονικά.

Η παραδοχή λοιπόν ότι με την εικόνα αυτή τα δικαστήρια της χώρας μας συνιστούν ανεξέλεγκτη δεξαμενή μετάδοσης του ιού για χιλιάδες συμπολίτες μας, εργαζόμενους και μη, αντικατοπτρίζει τη θλιβερή πραγματικότητα.

Αναστολή λειτουργίας των δικαστηρίων σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες λόγω της πανδημίας του COVID-19

Είναι γεγονός ότι η προστασία της δημόσιας υγείας από την πανδημία του COVID-19 στο χώρο των δικαστηρίων δεν αντιμετωπίστηκε μέχρι σήμερα ομοιόμορφα στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.

Στη Γερμανία, Ελβετία και Αυστρία, για παράδειγμα, οι εργασίες των δικαστηρίων δεν ανεστάλησαν με τον ίδιο τρόπο όπως στην Ελλάδα, ενώ μέχρι σήμερα δεν έχουν ληφθεί αποφάσεις από την κεντρική εξουσία περί γενικής αναστολής της λειτουργίας των. Στις προαναφερόμενες ομοσπονδιακές χώρες, τα δικαστήρια (και οι γραμματείες τους) περιόρισαν αλλά δεν διέκοψαν την λειτουργία τους, με γνώμονα την θεμελιώδη αρχή ότι σε ένα κράτος δικαίου το δικαιοδοτικό έργο αναστέλλεται μόνο ως ultima ratio, δηλαδή τα δικαστήρια κλείνουν μόνο εφόσον εξαντληθούν όλοι οι εναλλακτικοί τρόποι απονομής δικαιοσύνης.

Ειδικότερα, συνεχίστηκαν κανονικά οι πολιτικές και διοικητικές δίκες, στις οποίες δεν προβλέπεται δικονομικώς συζήτηση στο ακροατήριο, ενώ στις Εισαγγελίες συνεχίστηκε απρόσκοπτα η διαδικασία έκδοσης ποινικών διαταγών . Περαιτέρω, με ανακοινώσεις των ίδιων των διοικήσεων των δικαστηρίων, η δικαιοδοτική λειτουργία περιορίστηκε τις τελευταίες μέρες λόγω της επιδείνωσης της κατάστασης στις απολύτως επείγουσες υποθέσεις που εκδικάζονται ενώπιον ακροατηρίου και δεν επιδέχονται αναβολής, ενώ αρμόδιο για την σχετική κρίση ορίστηκε το εκάστοτε δικάζον δικαστήριο.

Κοινός τόπος όλων των δικαστικών ανακοινώσεων στις ως άνω χώρες υπήρξε η ρητή επισήμανση της επιτακτικής ανάγκης α. παροχής στον πολίτη προσωρινής δικαστικής προστασίας στις πολιτικές υποθέσεις, β. εξέτασης πάσης φύσεως αιτημάτων κράτησης και αποφυλάκισης σε ποινικές υποθέσεις και γ. η περάτωση των εκκρεμουσών ποινικών δικών λόγω κινδύνου παραγραφής.

Προκειμένου να διεξαχθούν οι προαναφερόμενες δίκες και να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος μετάδοσης του ιού, επιστρατεύτηκαν χώροι τηλεδιάσκεψης δικαστών και διαδίκων με ελεγχόμενη είσοδο πολύ μικρού αριθμού ακροατών (σσ: για την τήρηση της δημοσιότητας), ενώ επεβλήθη σε πολλά δικαστήρια το μέτρο της θερμομέτρησης όλων εκείνων που εισέρχοντο στα δικαστικά μέγαρα καθώς και της απολύμανσης όλων των εγκαταστάσεων.

Στις περιπτώσεις όπου οι συνεδριάσεις με τηλεδιάσκεψη δεν ήταν εφικτές δεν έλλειψαν οι ηχηρές αντιδράσεις κατά της συνέχισης διεξαγωγής των δικών. Είναι χαρακτηριστική η δημοσιευμένη στον τύπο περίπτωση βαρυσήμαντης ποινικής δίκης που αντιμετωπίζει ζητήματα παραγραφής τον Απρίλιο του 2020, όπου συνήγορος υπεράσπισης μήνυσε πριν λίγες μέρες τον Πρόεδρο σύνθεσης του Ομοσπονδιακού Ποινικού Δικαστηρίου της Ελβετίας για απόπειρα σωματικής βλάβης (σσ: λόγω της απειλής του Κορωνοϊού) και ανάγκασε έτσι το δικαστήριο να διακόψει τελικώς την εκδίκαση της υπόθεσης μέχρι νεωτέρας.

Η κατά τα ανωτέρω διαφορετική αντιμετώπιση στη διαχείριση του ζητήματος της εξάπλωσης της επιδημίας στο χώρο των δικαστηρίων δεν πρέπει να εκπλήσσει, διότι εδράζεται προφανώς σε εντελώς διαφορετικά δεδομένα, ουδόλως συγκρίσιμα με την αντίστοιχη ελληνική πραγματικότητα. Όλως ενδεικτικά επισημαίνονται οι σύγχρονες υλικοτεχνολογικές υποδομές, με τις οποίες είναι εξοπλισμένα καθώς και ο εξαιρετικά μικρότερος αριθμός πολιτών που προσέρχονται καθημερινά σε αυτά.

Η διαφορετική αυτή διάσταση ίσως γίνει περισσότερο αντιληπτή, εάν ληφθεί υπόψη ότι η εκδίκαση των υποθέσεων διεξάγεται ανεξαιρέτως σε απολύτως συγκεκριμένη ώρα, εν είδει «ραντεβού» μεταξύ δικαστών και διαδίκων, και με ακροατήριο που μπορεί κατά κανόνα να μετρηθεί στα δάχτυλα του ενός χεριού. Τυχόν δε αιτήματα αναβολής της δίκης, όπως άλλωστε και πάσης φύσης δικόγραφα ή αιτήματα προς το δικαστήριο και την Γραμματεία του, υποβάλλονται με ταχυδρομική ή/και ηλεκτρονική επίδοση εκτός ακροατηρίου και αυστηρά πριν την ημερομηνία της δικασίμου.

Τα ενδεικτικώς εδώ αναφερόμενα οδηγούν στην αποσυμφόρηση των δικαστηρίων και αδιαμφισβήτητα προάγουν το θεσμό και την ποιότητα απονομής της δικαιοσύνης. Υπό αυτές τις «πολυτελείς» και μάλλον αδιανόητες για τα ελληνικά δεδομένα συνθήκες, καθίσταται σαφές ότι είναι καταρχήν εφικτή η συνέχιση του δικαιοδοτικού έργου, έστω και υπό τις υφιστάμενες συνθήκες απειλής μιας πανδημίας.

Από την άλλη πλευρά, τα δεδομένα αυτά ασφαλώς και δεν μπορούν να συγκριθούν με την καθημερινότητα των ελληνικών δικαστηρίων. Δυστυχώς, καμία νομοθετική ρύθμιση δεν έχει καταφέρει μέχρι σήμερα, να θεραπεύσει το διαχρονικό πρόβλημα της καθημερινής συρροής χιλιάδων ανθρώπων στα δικαστήρια, ενώ ή ανυπαρξία σύγχρονων υλικοτεχνικών υποδομών εκθέτει και υποβιβάζει το κύρος της δικαιοσύνης στη χώρα μας καθώς και όσων την υπηρετούν.

Συνέπειες από την αναστολή πρόσβασης στην έννομη δικαστική προστασία / Μέριμνα για τις ευπαθείς ομάδες των κρατουμένων

Με βάση τα όσα πρωτόγνωρα παρακολουθούμε τις τελευταίες ημέρες σχετικά με την ραγδαία εξάπλωση της νόσου, πιθανολογούμε ότι η αναστολή της λειτουργίας των δικαστηρίων θα έχει διάρκεια, ενώ κανείς δεν μπορεί να εξασφαλίσει ότι η διεξαγωγή των δικών που κατ΄ εξαίρεση επιτρέπονται μετά την 13.03.2020 θα παραμείνει εφικτή.

Η στάθμιση των αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων τούτες τις δύσκολες ώρες υπαγορεύει αδιαμφισβήτητα την προστασία της δημόσιας υγείας και της ζωής κάθε συνανθρώπου μας. Οι συνθήκες κατάστασης ανάγκης, στην οποία έχει περιέλθει η χώρα επιτάσσουν την αναστολή της δικαιοδοτικής λειτουργίας για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, έστω και αν το «τίμημα» της στέρησης του φυσικού δικαστή είναι υψηλότατο.

Πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας είναι να σέβεται και να προστατεύει την αξία του ανθρώπου. Αυτή η ανθρωποκεντρική αρχή του δικαίου αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις του νομικού πολιτισμού μας και υπό τις ειδικές συνθήκες που βιώνουμε υπαγορεύει την προστασία όλων ανεξαιρέτως των ευπαθών ομάδων. Στις τελευταίες συγκαταλέγονται αναμφισβήτητα και εκείνοι που κρατούνται στα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας, έχουν υπερβεί το 65ο έτος ηλικίας ή/και πάσχουν αποδεδειγμένα από χρόνια νοσήματα, τα οποία, σύμφωνα με τις παραδοχές της ιατρικής επιστήμης, είναι δυνητικώς ικανά να τους οδηγήσουν στον θάνατο, σε περίπτωση που νοσήσουν από τον COVID-19.

Αν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι ο βαθμός επικινδυνότητας μετάδοσης του ιού μέσα στα καταστήματα κράτησης είναι ιδιαίτερα αυξημένος, λόγω των ειδικών συνθηκών διαβίωσης και συνωστισμού των κρατουμένων, τότε η λήψη άμεσων και ενδεδειγμένων μέτρων προστασίας της υγεία και της ζωής των ανθρώπων αυτών από την πλευρά της Πολιτείας είναι επιβεβλημένη.

Η κρισιμότητα της κατάστασης και η ταχύτητα εξάπλωσης της πανδημίας υπαγορεύει κατά την άποψη μας άμεση νομοθετική ρύθμιση διαδικασίας υφ΄ όρων απόλυσης για λόγους υγείας – ήτοι κατ΄ οίκον κράτησης με ή χωρίς ηλεκτρονική επιτήρηση – κρατουμένων που ανήκουν στις ανωτέρω ευπαθείς ομάδες, λαμβανομένων υπόψη της φύσης του αδικήματος για το οποίο κρατούνται και των συνεπειών της ενδεχόμενης αναστολής εκτέλεσης ποινής για τη δημόσια ασφάλεια.

Είναι απορίας άξιο και χρήζει επισήμανσης ότι οι ΚΥΑ που εξεδώθησαν για την αναστολή της λειτουργίας των δικαστηρίων την 12/16.03.2020 ατυχώς δεν προέβλεψαν (πιθανότατα εκ παραδρομής) ρητώς τη δυνατότητα της κατ΄ εξαίρεση εκδίκασης των αιτήσεων αναστολών εκτέλεσης ποινής για λόγους υγείας και ως εκ τούτου αποστέρησαν την μοναδική δυνατότητα που έχει ένας κρατούμενος που εντάσσεται στις ευπαθείς ομάδες να αιτηθεί την αποφυλάκισή του.

Συμπεράσματα

Η έλευση της πανδημίας του COVID-19 στη χώρα μας, ο ορατός κίνδυνος να νοσήσουμε ή ακόμα και να χάσουμε τη ζωή μας από τον ιό, σε συνδυασμό με τα μέτρα που έχουν ληφθεί για την προστασία της δημόσιας υγείας, έχουν αλλάξει άρδην την καθημερινότητα μας με ανυπολόγιστες συνέπειες σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο.

Ο χώρος της δικαιοσύνης έχει επίσης περιέλθει σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και συνιστά άλλο ένα «μέτωπο πρώτης γραμμής», όπου δικαστές, γραμματείς και δικηγόροι επιστρατεύονται προκειμένου να επιτελέσουν το καθήκον τους απέναντι στο Νόμο και στους πολίτες σε περιπτώσεις που απαιτείται επείγουσα δικαστική προστασία.

Αποτελεί δικαιοκρατική υποχρέωση της Πολιτείας να διατηρηθούν τα δικαστήρια ανοιχτά και κατά συνέπεια να θωρακιστούν άμεσα οι λειτουργοί τους με όλα εκείνα τα υλικοτεχνικά μέσα που επιβάλλονται από τις περιστάσεις για την προστασία της υγείας και της ζωής τους, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί το δικαιοδοτικό τους έργο στις ως άνω κατεπείγουσες υποθέσεις. Σε αντίθετη περίπτωση, θα επέλθει θεσμική κατάρρευση, όχι φυσικά λόγω της πανδημίας, αλλά λόγω της ολιγωρίας των υπευθύνων. Ευκταίο θα ήταν η δοκιμασία που βιώνουμε αυτές τις μέρες να αναδειχθεί σε ευκαιρία εκσυγχρονισμού και αναβάθμισης της ποιότητας του δικαιοδοτικού έργου των ελληνικών δικαστηρίων ακολουθώντας τα ευρωπαϊκά πρότυπα.

Τέλος, η Πολιτεία οφείλει να μεριμνήσει με επείγουσα νομοθετική ρύθμιση για την προστασία των ευπαθών ομάδων που βρίσκονται στα καταστήματα κράτησης πριν παρουσιαστούν τα πρώτα κρούσματα και οδηγηθούμε σε τραγικές συνέπειες τις οποίες όλοι απευχόμαστε.

*Δρ. Νομ. Παν/μιου Ζυρίχης, Δικηγόρου Αθηνών κ΄ Ελβετίας – *Mέλος των Δικηγορικών Συλλόγων Αθηνών (Δ.Σ.Α.), Zυρίχης Ελβετίας (ZAV, SAV), Φρανκφούρτης Γερμανίας (FAV, DAV)

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr