Κωνσταντίνος Δ. Βολτής: Η Δικαιοσύνη με την ματιά του νομικού και του απλού πολίτη

1. Το Σύνταγμα αναγορεύει ως πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας τον σεβασμό και την προστασία της αξίας του ανθρώπου.

         Η Πολιτεία οργανώνεται και λειτουργεί με τη νομοθετική, την εκτελεστική και την δικαστική εξουσία και η αξία του ανθρώπου συγκεκριμενοποιείται στα ατομικά δικαιώματα μεταξύ των οποίων είναι η ισότητα απέναντι στο νόμο και κατά την εφαρμογή του νόμου.

         Η παροχή έννομης προστασίας των δικαιωμάτων ανατίθεται στους τακτικούς δικαστές, οι οποίοι απολαμβάνουν λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία και έχουν αποδοχές ανάλογες με το λειτούργημά τους, που καθορίζονται με ειδικό νόμο, ενώ οι σχετικές με αυτές διαφορές επιλύονται από ειδικό δικαστήριο.

         Οι δικαστές πριν διοριστούν διανύουν εκπαιδευτική και δοκιμαστική περίοδο σε ειδική Σχολή και μετά η υπηρεσιακή τους απόδοση κρίνεται στα στάδια της προαγωγής σε ανώτερο βαθμό και με την επιθεώρηση και τον πειθαρχικό έλεγχο. Η διαπίστωση υπηρεσιακής ανεπάρκειας συνιστά λόγο παύσης από το λειτούργημα του δικαστή.

         Στα δικαστήρια οι συνεδριάσεις είναι δημόσιες και αυτά υποχρεούνται να μην εφαρμόζουν νόμο, αν το περιεχόμενό του είναι αντίθετο προς το Σύνταγμα. Οι ανώτατοι δικαστές του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Αρείου Πάγου συγκροτούν το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο, ενώ στους Προέδρους του Συμβουλίου της Επικρατείας ή του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου, ανατίθεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ο σχηματισμός Κυβέρνησης, αν επιβεβαιώνεται αδυναμία σχηματισμού Κυβέρνησης από τα κόμματα της Βουλής.

         Ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας των συνταγματικών διατάξεων επισφραγίζεται με την θεμελιώδη διάταξη του άρθρου 25, με την οποία το Κράτος εγγυάται την υποχρέωση των κρατικών οργάνων να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκηση των ατομικών δικαιωμάτων με σκοπό την πραγμάτωση της κοινωνικής προόδου μέσα σε ελευθερία και δικαιοσύνη, ενώ παράλληλα αξιώνει από όλους τους πολίτες την εκπλήρωση του χρέους της κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης και απαγορεύει την καταχρηστική άσκηση δικαιώματος. Ομοίως με το άρθρο 120 καθιερώνεται ο σεβασμός στο Σύνταγμα ως θεμελιώδης υποχρέωση όλων των Ελλήνων.

         Στο πλαίσιο των ανωτέρω διατάξεων ασκεί ως επίλεκτο όργανο του Κράτους με λειτουργική, προσωπική και μισθολογική ανεξαρτησία, το λειτούργημά του ο δικαστής, έχοντας και τις υποχρεώσεις του πολίτη.

2. Ο απλός πολίτης ακούει καθημερινά ότι η Βουλή και η Κυβέρνηση δεν νομοθετούν και δεν λειτουργούν δίκαια και προσβλέπει πλέον στην Δικαιοσύνη. Ακούει όμως ότι και αυτή είναι μεγάλος ασθενής, ώστε κάθε Υπουργός Δικαιοσύνης προσπαθεί να την εξυγιάνει με φάρμακα και χειρουργικές επεμβάσεις. Ήδη ο νέος Υπουργός ανασχεδιάζει τον Δικαστικό Χάρτη με έμφαση στην χωροταξία και στα ψηφιακά εργαλεία.

         Μήπως, όμως, προέχει η ανθρωποκεντρική οργάνωση της Δικαιοσύνης με έμφαση στο πρόσωπο του δικαστή;

         α. Αντικειμενικά εξυπακούεται, ότι το γνωστικό πεδίο των δικαστών είναι σχεδόν όμοια διαμορφωμένο, όπως και το επίπεδο ικανότητας για την άσκηση του δικαστικού λειτουργήματος και ότι η χρέωση υποθέσεων στον καθένα γίνεται ισοσταθμισμένα, ώστε στην πράξη να εκτιμάται με ορθό μέτρο η συνέπεια στην άσκηση των καθηκόντων τους. Η συνυπηρέτηση και η “διάσκεψη” κατά την έκδοση αντιφάσεων μαζί με τα συστήματα της επιθεώρησης και των προαγωγών είναι η “λυδία λίθος” για την καθαρότητα της εξέλιξης και της ανάδειξης των άξιων δικαστών. Ισχύουν αυτά;

         Πρώτο μέλημα, λοιπόν, πρέπει να είναι η οργάνωση της Δικαιοσύνης με δικαιοσύνη και ισότητα μεταξύ των λειτουργών της.

         β. Ο δικαστής προβάλλει την προσωπικότητά του όχι μόνο με τις γνώσεις του, αλλά και κατά την δημόσια συνεδρίαση και με την κοινωνική του παρουσία. Κατά κανόνα δείχνει απαθής, αυστηρός και απρόσιτος. Όμως η προστατευόμενη ανθρώπινη αξία έχει πολλές εκφάνσεις και ποικίλες προεκτάσεις τους και ο δικαστής οφείλει να προσεγγίζει τον άνθρωπο με ενσυναίσθηση για να αποδώσει δίκαιο και ο ίδιος να εισπράξει ικανοποίηση για την επιτέλεση του έργου, που αποκλειστικά του έχει ανατεθεί. Έργο που συντελείται στο ευρύτατο προσκήνιο και από το οποίο κρίνεται όχι μόνο ο ίδιος αλλά και η χώρα μας.

         Τίθεται, λοιπόν, ζήτημα επιμόρφωσης του δικαστή από τα πρώτα του βήματα στον τομέα της ενσυναίσθησης αυτής, που είναι ακόμα ασπίδα προστασίας απέναντι σε κάθε προσπάθεια νόθευσης της δίκαιης κρίσης του.

         γ. Διαπιστωμένα υπάρχει χρονική καθυστέρηση στην έκδοση δικαστικών αποφάσεων με αποτέλεσμα όχι μόνο την ταλαιπωρία του πολίτη, αλλά και την καθυστέρηση της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Έτσι η Δικαιοσύνη από δύναμη για πρόοδο γίνεται τροχοπέδη της προόδου.

         Το Σύνταγμα σε σχέση με το δικαίωμα του αναφέρεσθαι επιβάλλει ως υποχρέωση των αρχών να ενεργούν στα αιτήματα των πολιτών μέσα σε ορισμένη προθεσμία όχι μεγαλύτερη των εξήντα ημερών και τούτο επαναλαμβάνεται στον Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας για την διεκπεραίωση υποθέσεων από την Διοίκηση. Για τις δικαστικές υποθέσεις στην Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ορίζεται ως στοιχείο της δίκαιης δίκης η λογική προθεσμία περαίωσης της. Η έκδοση απόφασης, λοιπόν, από τον δικαστή σε εύλογο χρόνο δεν είναι απλά ηθική υποχρέωση και πρέπει να ορίζεται αντικειμενικά στο νόμο.

         δ. Επιλέγεται η ενίσχυση της αρμοδιότητας του Μονομελούς Δικαστηρίου χάριν της ταχύτητας απονομής της δικαιοσύνης. Όμως η ταχύτητα πρέπει να συνδυάζεται με την βασική αρχή της εμπιστοσύνης στην κρίση του δικαστή και για τούτο υπάρχει έλεγχος της κρίσης του από ανώτερο δικαστήριο ευρύτερης σύνθεσης. Η ισχύουσα ρύθμιση για την αρμοδιότητα του Μονομελούς Εφετείου να επιλαμβάνεται το ίδιο υποθέσεων, που εκδικάστηκαν από αυτό και οι αποφάσεις του αναιρέθηκαν από τον Άρειο Πάγο, διασπά την αρχή του ελέγχου και κλονίζει την αρχή της αμεροληψίας των συνυπηρετούντων στο ίδιο δικαστήριο δικαστών.

         ε. Επικροτείται η αυστηροποίηση ποινών για ορισμένα εγκλήματα στο πλαίσιο της ποινικής μεταχείρισης. Αντίστοιχα όσο πιο αυστηρή είναι η ποινή, τόσο πρέπει η καταδικαστική απόφαση να είναι πλήρως αιτιολογημένη. Σχετικά παρατηρείται μία πρακτική έκδοσης αθωωτικών αποφάσεων χωρίς παράθεση αιτιολογίας, αντίθετα στο δικαίωμα του κατηγορούμενου, που αθωώθηκε (μετά μάλιστα από μακρά κατά κανόνα ταλαιπωρία) να αρθεί ουσιαστικά και σε κάθε πτυχή της η κατηγορία, ώστε να αποκατασταθεί στο οικογενειακό, φιλικό και κοινωνικό του περιβάλλον.

3. Όταν στον τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας έχει αναπτυχθεί σε επιστημονική βάση η “διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού”, προβάλλει ως ιδιαίτερα σημαντική η ανθρωποκεντρική αντιμετώπιση και των θεραπόντων της δικαιοσύνης. Η ίδια η ενισχυμένη παρουσία τους στην κρατική λειτουργία παραπέμπει στο δεοντολογικό αξίωμα για την “γυναίκα του Καίσαρα” και απαιτεί σε ρεαλιστική βάση την εξισορρόπηση μεταξύ της ουτοπικής προσδοκίας της απόλυτης δικαιοσύνης και του δυστοπικού φαντάσματος “του κράτους των δικαστών”.

*Κωνσταντίνος Δ. Βολτής, Επίτιμος Αντιπρόεδρος, Νομικού Συμβουλίου του Κράτους

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr