Κωνσταντίνος Β. Μποτόπουλος: 4 + 1 σκέψεις για τον υποχρεωτικό εμβολιασμό

1) Πριν, πολύ πριν, από τη νομική/συνταγματική συζήτηση, από το τι λέει το Σύνταγμα και ο νόμος, από το αν, υπό ποιες προυποθέσεις και ποιες ακριβώς διατάξεις επιτρέπουν τον υποχρεωτικό εμβολιασμό εν μέσω πανδημίας και για την καταπολέμηση της πανδημίας, πριν δηλαδή από το ερώτημα εάν είναι θεμιτό να τεθεί μια τέτοια υποχρέωση, το ζήτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι “για ποιο λόγο” και “στο όνομα τίνος”.

Οι απαντήσεις προκύπτουν μεν, όπως παν το νομικόν, από ερμηνεία, είναι όμως, κατά τη γνώμη μου, αναντίρρητες: για την προστασία του δημοσίου και συλλογικού αγαθού της υγείας και στο όνομα όχι του Κράτους αλλά της κοινωνικής αλληλεγγύης -της αίσθησης και της ευθύνης συμμετοχής σε μια κοινωνία πολιτών.

Η αλληλεγγύη αυτή όχι μόνο αποτελεί το θεμέλιο λίθο της ανθρώπινης συνύπαρξης αλλά και βρίσκει άμεσο έρεισμα στο ελληνικό Σύνταγμα (άρθρο 25 παρ. 4). Και γι’ αυτόν και μόνο το λόγο, ενδεχόμενη άρνηση αποδοχής του “μεριδίου συμμετοχής” του καθενός μας, ιδίως δε εκείνων που είναι στην πρώτη γραμμή του αγώνα κατά της πανδημίας (κυρίως γιατροί, ιατρικό προσωπικό, φαρμακοποιοί και δευτερευόντως επαγγελματίες που έρχονται σε επαφή με πολύ κόσμο, όπως δάσκαλοι, εργαζόμενοι στον τουρισμό ή την εστίαση), θα συνιστούσε όχι μόνο παράνομη αλλά πρωτευόντως αντικοινωνική, δηλαδή υπό αριστοτελική έννοια μη ηθική, στάση.

2) Από καθαρά συνταγματική άποψη, κάθε περιορισμός σε συγκεκριμένο ατομικό δικαίωμα καθώς και στο γενικότερο δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού (άρθρα 2 και 5 του Συντάγματος) συνιστά “παρέμβαση”, η οποία δεν είναι ανεκτή παρά υπό όρους και σε συγκεκριμένο πλαίσιο.

Η προστασία της δημόσιας υγείας αποτελεί θεμιτό λόγο τέτοιας παρέμβασης (ερμηνευτική δήλωση άρθρου 5, άρθρο 22 παρ. 4 Συντάγματος), το δε πλαίσιο είναι αυτό που ισχύει για κάθε περιορισμό δικαιώματος: θέσπιση του περιορισμού ή της υποχρέωσης με νόμο και τήρηση της αρχής της αναλογικότητας.

Στην προκείμενη περίπτωση, ο νόμος που θεσπίζει τη δυνατότητα του κράτους να αποφασίζει τον υποχρεωτικό εμβολιασμό ως μέτρο αντιμετώπισης της πανδημίας είναι ο 4675/2020 (που προβλέπει και την έκδοση ειδικής και λεπτομερούς απόφασης του Υπουργού Υγείας), η δε αναλογικότητα αφορά στη στάθμιση μεταξύ προστασίας της δημόσιας υγείας και είδους/”μεγέθους” του περιορισμού. Πλήρης εξάλειψη δικαιώματος, ή περιορισμός στο διηνεκές, ή χωρίς σύνδεση με την κατάσταση που επέβαλε τον περιορισμό, ή συρρίκνωση πέραν του αναγκαίου μέτρου, δεν θα ήταν ανεκτοί.

3) Υπό το φως των παραπάνω προκύπτει ότι υποχρεωτικός εμβολιασμός για όλους και χωρίς ρητά χρονικά περιθώρια δεν θα ήταν εντός συνταγματικού πλαισίου. Επίσης θα βρισκόταν εκτός πλαισίου εμβολιασμός “με το ζόρι”: ο κανόνας “καμία επέμβαση στο ανθρώπινο σώμα χωρίς συναίνεση” πηγάζει από το άρθρο 2 του Συντάγματος αλλά και από το άρθρο 5 της κυρωθείας με το ν. 2619/1998 Ευρωπαικής Σύμβασης για τη Βιοηθική, γνωστής ως “Σύμβασης του Οβιέδο”.

Υποχρεωτικός εμβολιασμός, από την άλλη, επιτρέπεται υπό τους όρους που αναφέρθηκαν παραπάνω και μόνο ως “συνέπεια”, ποτέ ως τιμωρία.

Κάτι που πρακτικά σημαίνει:

α) υποχρεωτικός εμβολιασμός είναι επιτρεπτός για συγκεκριμένες ομάδες “πρώτης γραμμής” και για καθορισμένο διάστημα,

β) συνέπεια δεν μπορεί να είναι ούτε η αποβολή από την κοινωνία ή η στέρηση αγαθών άσχετων με τον εμβολιασμό, ούτε η απόλυση, ούτε η εξαίρεση από την κοινωνική φροντίδα, συμπεριλαμβανομένης της υγειονομικής, που οφείλει το κράτος σε όλους (άρθρο 25 παρ. 1),

γ) μέτρα όπως η υποχρεωτική μετάθεση για κάποιο διάστημα, ή η απώλεια ορισμένων προνομίων που συνδέονταν με τη “θέση πρώτης γραμμής” θα ήταν κατ’ αρχήν συνταγματικά.

4) Στο πεδίο αυτό, δεν μιλά μόνο η θεωρία, αλλά και η νομολογία, δηλαδή η δικαστική κρίση, και μάλιστα όχι μόνο στην Ελλάδα. Για τη συνταγματικότητα του υποχρεωτικού εμβολιασμού μαθητών ως προυπόθεσης εγγραφής στο σχολείο έχει αποφανθεί, και μάλιστα για ζήτημα που είχε εγερθεί προ κορωνοιού, το Συμβούλιο της Εποκρατείας (αποφ. 2387/2020).

Δικαστήριο του Belluno, στην Ιταλία, έχει αποφανθεί υπέρ της νομιμότητας του υποχρεωτικού εμβολιασμού γιατρών και νοσηλευτικού προσωπικού. Πολύ πρόσφατα (8 Απριλίου 2021) και πολύ καθοριστικά, το Ευρωπαικό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, σε υπόθεση Τσέχων πολιτών κατά της Τσεχικής Δημοκρατίας σχετικά με τον υποχρεωτικό εμβολιασμό παιδιών κατά την πανδημία, αναγνώρισε τη δυνατότητα των κρατών να παίρνουν, εντός του συνταγματικού τους πλαισίου, αυτό το μέτρο, έκρινε νόμιμη και αναλογική αιτιολογία την προστασία της δημόσιας υγείας και την μη εγγραφή των αρνούμενων (συνήθως εξαιτίας των γονιών τους) να εμβολιαστούν παιδιών και θεώρησε ότι τα επίμαχα μέτρα ταιριάζουν σε μια “δημοκρατική κοινωνία”, όπως απαιτεί η Χάρτα Θεμελιωδών Δικαιωμάτων αλλά και εν γένει το “συνταγματικό κεκτημένο” της Ένωσης.

5) Συμπέρασμα: η ευθύνη είναι αμφίπλευρη, του κράτους προς τους πολίτες και του κάθε πολίτη προς το κοινωνικό σύνολο.

Κανονικά επιβολή υποχρεωτικού εμβολιασμού δεν θα χρειαζόταν αν όλοι κάναμε το χρέος μας, αλλά, σε περίπτωση που κάποιοι δεν το κάνουν, μια τέτοια υποχρέωση μπορεί νόμιμα να τεθεί, όχι ως τιμωρία, αλλά ως συνέπεια της έλλειψης κοινωνικής συνείδησης.

Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι Συνταγματολόγος – Δικηγόρος

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr