Μαρία Ντούμα: Προβλήματα στην δίκη ρύθμισης της γονικής μέριμνας

Θα αναφερθώ πρώτα όσο γίνεται  πιο απλά στις νομικές έννοιες που αφορούν στην δίκη ρύθμισης της γονικής μέριμνας και μετά στα προβλήματα της δίκης αυτής, υπό το πρίσμα και των τελευταίων τροποποιήσεων του οικογενειακού δικαίου με τον νόμο 4800/2021, γνωστός στα  ΜΜΕ  ως «νόμος συνεπιμέλειας» και εν σχέσει κυρίως  με τα  θέματα της ενδοοικογενειακής σωματικής και σεξουαλικής βίας.

Η γονική μέριμνα των ανηλίκων είναι σύνθετη νομική κατάσταση διότι είναι ταυτόχρονα και δικαίωμα και υποχρέωση των γονέων. Εμπεριέχει δε  την εκπροσώπηση του ανηλίκου, την διοίκηση της περιουσίας του και την επιμέλειά του, δηλαδή την καθημερινή εποπτεία του, την φροντίδα  για την ανάπτυξή του,  την υγεία του, την εκπαίδευσή του και  γενικώς την κάλυψη όποιας άλλης ανάγκης έχει  το ανήλικο   τέκνο μέχρι την ενηλικίωσή του.

Ο νόμος 4.800/21  επέφερε δύο αλλαγές στην γονική μέριμνα.

Η πρώτη είναι ότι   εκτός από την  από κοινού άσκησή της από τους δύο γονείς   που ήδη προέβλεπε το οικογενειακό δίκαιο  θέσπισε    και την  εξίσου άσκηση της (άρθρα 1510   ΑΚ) . Η προσθήκη    της εξίσου συνάσκησης  αποβλέπει, και ορθώς, στην υλοποίηση  της  αρχής της ισότητας  στο δικαίωμα αυτό των δύο γονέων, ασχέτως  φύλου , θρησκείας κλπ, δηλαδή υλοποίηση της πρωταρχικής αρχής του συντάγματός μας. Η δεύτερη αλλαγή είναι ότι  θεσπίσθηκε με την αντικατάσταση του άρθρου 1513 ΑΚ η εξακολούθηση  της από κοινού και εξίσου άσκησής της και μετά τον χωρισμό, των γονέων, εκτός αν διαφωνούν οπότε η διαφορά λύεται  και πάλι με δικαστική απόφαση  αφού όμως προηγούμενα  υπαχθεί στην διαμεσολάβηση και αποτύχει και εκεί η επίλυση. Η προηγούμενη διάταξη προέβλεπε την διακοπή της από κοινού άσκησή της  με τον χωρισμό των γονέων και την αναγκαστικώς   δια δικαστικής αποφάσεως ρύθμισή της,  αφού  βεβαίως δεν συμφωνούσαν στην ρύθμισής συναινετικώς η με διαμεσολάβηση.

Κατά την άποψή μου η διατύπωση του νέου νόμου για εξακολούθηση της από κοινού και εξίσου άσκησης της γονικής μέριμνας μετά τον χωρισμό των γονέων είναι περισσότερο ευχή  χωρίς καμμία  απολύτως πρακτική σημασία, διότι η εξακολούθηση   απαιτεί συναίνεση, η οποία και με την προηγούμενη διάταξη, αν υπήρχε , η ρύθμιση γίνονταν  με  συναινετική δικαστική απόφαση η με το επικυρούμενο συμφωνητικό ρύθμισης  του συναινετικού διαζυγίου.

Το οικογενειακό  δίκαιο  και με την τελευταία τροποποίησή του διατηρεί τον παιδοκεντρικό  χαρακτήρα του, διότι η αρχή της εξασφάλισης του βέλτιστου συμφέροντος του ανηλίκου τέκνου διατρέχει όλες τις διατάξεις που αφορούν στις σχέσεις των γονέων με τα παιδιά και υπερτερεί η αρχή αυτή  όλων των άλλων ακόμη και της  συνταγματικής αρχής της ισότητας. Δηλαδή ο Δικαστής όταν αποφασίζει στην δίκη κατανομής των επιμέρους εξουσιών της γονικής μέριμνας  η μόνο της επιμέλειας  και  αντιμετωπίζει σύγκρουση του συμφέροντος του παιδιού με το δικαίωμα των γονέων του στην   εξίσου και από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας  υποχρεούται  να επιλέξει την αρχή της εξασφάλισης του βέλτιστου συμφέροντος του ανηλίκου, παραβλέποντας την αρχή της ισότητας των γονέων στο δικαίωμα της εξίσου άσκησης της γονικής μέριμνας.

Η υποχρεωτική αυτή υπεροχή της αρχής του βέλτιστου συμφέροντος του ανηλίκου έναντι όλων των άλλων δεδομένων στην δίκη της γονικής μέριμνας  προκύπτει σαφώς  από το άρθρο 1514ΑΚ που καθιστά ακυρώσιμη  συμφωνία γονέων για  ρύθμιση της γονικής μέριμνας εφόσον  αντιβαίνει στο συμφέρον του τέκνου  , από  το άρθρο 1511 ΑΚ που ρητά επιτάσσει  τα  δικαστήρια και οι γονείς να εξασφαλίζουν πρώτα και κύρια το «βέλτιστο συμφέρον» του ανηλίκου κατά την ρύθμιση της κατανομής των εξουσιών και υποχρεώσεων της γονικής μέριμνας, από την διάταξη του άρθρου 1520ΑΚ όπου ο καταμερισμός του χρόνου του παιδιού κατά το 1/3 στον γονέα που έχει  μόνο  επικοινωνία   γίνεται μόνο «εφόσον δεν διαταράσσεται  η καθημερινότητα του τέκνου» και σε άλλες διατάξεις.

Επομένως  δεν υφίσταται ούτε «υποχρεωτική συνεπιμέλεια»  ούτε   « υποχρεωτική επικοινωνία κατά το 1/3 του συνολικού χρόνου του παιδιού», εφόσον αποδειχθεί  στην σχετική δίκη ρύθμισης ότι  αυτά βλάπτουν η δεν εξασφαλίζουν το «βέλτιστο συμφέρον » του ανηλίκου. Ο νέος νόμος  στο άρθρο 1511 ορίζει ότι η υλοποίηση  του «βέλτιστου συμφέροντος» συμπεριλαμβάνει -εκτός των άλλων- την ουσιαστική συμμετοχή  στην άσκηση της γονικής μέριμνας και των δύο γονέων  και την αποτροπή των γονέων από την πρόκληση διάρρηξης των σχέσεων του τέκνου με καθένα απ΄ αυτούς.

Ορθώς γίνεται από τον νομοθέτη στο άρθρο 1511  ειδική  λεκτική   αναφορά    στη  δυστυχώς  συνήθη μορφή  κακοποίησης των παιδιών, την γονική αποξένωση διεθνώς γνωστή ως ( parental alienation syndrome- pas],  δηλαδή   την πρόκληση  στο τέκνο από τον έχοντα την επιμέλεια   γονέα ψυχικής  αποξένωσής του από τον άλλο  γονέα που.  Λόγω της συχνότητάς της σε διεθνές επίπεδο έρχεται συνεχώς στο δημόσιο διάλογο και αποτελεί πρόβλημα προς επίλυση και στα Ελληνικά δικαστήρια.

Όταν οι γονείς χωρίζουν [είτε με διαζύγιο είτε αποφασίζουν απλή διακοπή της έγγαμης η δια συμφώνου   συμβίωσής τους ] και συμφωνούν  στην συνάσκηση και στον καταμερισμό  της γονικής μέριμνας  ουδέν πρόβλημα και είναι το ευκταίο. Εκείνο που δημιουργεί πολλαπλά προβλήματα και στους γονείς και στα παιδιά είναι όταν υπάρχει ασυμφωνία ή το χειρότερο όταν υπάρχουν  κατηγορίες για κακή άσκηση της γονικής μέριμνας, δηλαδή καταγγελίες για ακαταλληλότητα η επικινδυνότητα   από τον ένα γονέα, οπότε  η ρύθμιση θα πρέπει να γίνει με δικαστική απόφαση.

Ως  κακή άσκηση -εκτός των άλλων- στο άρθρο 1532 ΑΚ   ενδεικτικά ορίζεται και  η διάπραξη από τον γονέα   των αδικημάτων  της   ενδοοικογενειακής σωματικής,  ψυχολογικής και σεξουαλικής βίας τα οποία περιγράφονται και στον νόμο  3500/2006. Ως συνέπεια δε αυτής της κακής άσκησης προβλέπεται η λήψη οποιουδήποτε πρόσφορου μέτρου  είτε από το δικαστήριο είτε από τον εισαγγελέα.

Η ενδοοικογενειακή  σεξουαλική βία σε βάρος των ανηλίκων  με την μορφή  της προσβολής της γεννετήσιας ζωής και ελευθερίας με  τα  τελευταία   στατιστικά δεδομένα  είναι σε  τραγικά επίπεδα  όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά διεθνώς. Η κατάσταση αυτή οδήγησε το  ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ  σε ειδική συνεδρίαση των αναπληρωτών υπουργών  στις 12 Ιουλίου 2007 στο Lanzarote (Ισπανία) στην υπογραφή   διακρατικής σύμβασης  για την καταπολέμηση του φαινομένου (νόμος 3727/2008.

Από τα στατιστικά στοιχεία  που αναφέρθηκαν   στο ελληνικό κοινοβούλιο κατά την συνεδρίαση της 24/11/2021 προκύπτει ότι το   1 στα 5 παιδιά είναι θύμα σεξουαλικής κακοποίησης , το  καταγεγραμμένο ποσοστό στην Ελλάδα  ανέρχεται στο 16% των παιδιών, οι 9 στους 10 κακοποιητές είναι άτομα του οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος του παιδιού  και μόνο  τα 2 από τα 100 περιστατικά κακοποίησης φθάνει  στις αρχές.

Επομένως όταν στην  δίκη για την ρύθμιση της γονικής μέριμνας και της επιμέλειας  αναφύεται   αντιδικία των γονέων για ενδοοικογενειακή βία και προσβολή της γεννετήσιας ζωής του παιδιού, που κατά τα στατιστικά δεδομένα είναι το 2% των περιστατικών αυτών, ο δικαστής και οι δικηγόροι που συμμετέχουν στην δίκη αυτή καλούνται να αναπληρώσουν μια σειρά από κενά και ελλείψεις της πολιτείας στο θέμα αυτό, χωρίς και οι ίδιοι να έχουν κάποια ιδιαίτερη εκπαίδευση η εξειδίκευση γι΄αυτό.

Τα προβλήματα που δημιουργούνται στην δίκη της γονικής μέριμνας και επιμέλειας παρουσιάζονται συνήθως με τις εξής μορφές.

ΠΟΙΝΙΚΗ ΚΑΤΑΔΙΚΗ: Κατά το άρθρο 1532 του ΑΚ για να θεωρηθεί αποδεδειγμένη η κακή άσκηση και να γίνει αφαίρεση της γονικής μέριμνας  πρέπει  να έχει εκδοθεί προηγούμενα καταδικαστική ποινική απόφαση για τον δράστη γονέα, διαδικασία που συνεπάγεται  μεγάλο συνήθως χρονικό διάστημα χωρίς η με επιβαρυντική για το παιδί και τον άλλο γονέα ρύθμιση του θέματος. Δηλαδή μπορεί ο δικαστής να μη πεισθεί για την καταγγελία στην αστική δίκη διότι τα στοιχεία δεν είναι επαρκή και να αναθέσει στον δράστη γονέα όχι μόνο επικοινωνία αλλά και επιμέλεια.

Η λύση είναι  να υπάρχει επαρκώς επανδρωμένη  κοινωνική υπηρεσία στα πρωτοδικεία με παιδοψυχολόγους και παιδοψυχιάτρους -εξειδικευμένους στην παιδική κακοποίηση- οι οποίοι να γνωματεύουν στα πλαίσια της αστικής δίκης και πρίν από την έκδοση της ποινικής απόφασης , ώστε με ασφάλεια εξ αρχής να ρυθμίζεται η ανάθεση της επιμέλειας και της γονικής  μέριμνας.

ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΙΑ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΝΔΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΒΙΑΣ: Ελλείψεις στις εισαγγελείες ανηλίκων και ενδοοικογενειακής βίας  έχουν ως αποτέλεσμα την καθυστέρηση επεξεργασίας των καταγγελιών και  στην λήψη μέτρων προστατευτικών για τα παιδιά και επομένως  δυσχέρειες απόδειξης στην ρυθμιστική της επιμέλειας δίκη αλλά και έγκαιρης παρέμβασης και προστασίας των ανηλίκων. Το οικογενειακό δίκαιο  σε όλες τις επείγουσες περιπτώσεις  ενδοοικογενειακής βίας δίνει το δικαίωμα στην εισαγγελεία να παρέμβει και να διατάξει κάθε πρόσφορο  μέτρο προστασίας του ανηλίκου μέχρι το δικαστήριο να αποφασίσει, στο οποίο πρέπει μέσα σε 90 μέρες να απευθύνεται με αίτησή του για την εκδίκαση της υπόθεσης και έκδοσης απόφασης. Επομένως είναι κομβικός ο ρόλος της εισαγγελικής αρχής στην προστασία των ανηλίκων εφόσον υπάρχει επάρκεια στην λειτουργία της.

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΣ ΔΙΚΑΣΤΗΣ: Είναι πλέον κοινή διαπίστωση  ότι η θέσπιση οικογενειακού δικαστηρίου θα συνεισφέρει στην δίκαιη και αποτελεσματική επίλυση των προβλημάτων της επιμέλειας. Πρέπει το οικογενειακό δικαστήριο να στελεχωθεί με δικαστές κατάλληλα επιμορφωμένους και εξειδικευμένους  που θα υποστηρίζονται από κατάλληλο επιστημονικό σώμα παιδοψυχολόγων και οικογενειακών συμβούλων.

Επισκοπόντας συνολικά  τη σημερινή κατάσταση στις δίκες της επιμέλειας συμπεραίνει κάποιος ότι έχουμε ακόμη πολύ δουλειά και μεγάλη πορεία ώστε να υπάρξει διασφάλιση των δικαιωμάτων των ανηλίκων όταν υπάρχουν συγκρούσης των γονέων στο στάδιο του χωρισμού τους.

Μαρία Ντούμα – Δικηγόρος

Εισήγηση στην Διαδικτυακή Διημερίδα στις 22 και 29 Ιανουαρίου 2022, με θέμα “Επιμέλεια Παιδιού”  της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ.

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr