Νινέτα Σερέτη: Η κλιματική αλλαγή ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Οι αρνητικές επιπτώσεις της τριπλής πλανητικής κρίσης δηλαδή της κλιματικής αλλαγής, της ρύπανσης και της απώλειας βιοποικιλότητας έχουν γίνει πλέον αισθητές από όλους μας. Η επιταχυνόμενη κλιματική κρίση, όπως εξελίσσεται, τροφοδοτεί τον πλανήτη με πρωτοφανείς καύσωνες, παρατεταμένες ξηρασίες, επαναλαμβανόμενες πλημμύρες και πυρκαγιές που καταστρέφουν πληθυσμούς, κοινότητες και οικοσυστήματα. Τέτοιου είδους κρίσεις επιδεινώνουν δραματικά τις υπάρχουσες ανισότητες και επηρεάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, ιδίως όσων βρίσκονται ήδη σε περιθωριοποιημένες καταστάσεις. Αυτή η αυξανόμενη επίδραση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης στα ανθρώπινα δικαιώματα, έχουν οδηγήσει στην αύξηση των σχετικών υποθέσεων στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, μια τάση που αναμένεται να συνεχιστεί. Ενώ το Δικαστήριο με την δημιουργία ενός αυξημένου σώματος περιβαλλοντικών υποθέσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, έχει ήδη επιβεβαιώσει τις αυξημένες υποχρεώσεις των κρατών, πάρα ταύτα είμαστε μακριά από την υιοθέτηση ενός δεσμευτικού νομικού πλαισίου, που θα αναγνωρίζει και θα προστατεύει ρητά το δικαίωμα σε ένα καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον.

Το συμβούλιο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, αναγνώρισε το δικαίωμα σε ένα καθαρό και βιώσιμο περιβάλλον με ψήφισμά του τον Οκτώβριο του 2021 και η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ακολούθησε το ίδιο παράδειγμα, τον Ιούλιο του 2022. Κατά την τελευταία Σύνοδο Κορυφής του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Ρέικιαβικ, η ομόφωνη δέσμευση όλων των κρατών μελών εκφράστηκε στην βάση της ενίσχυσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προώθησης του δικαιώματος σε ένα καθαρό και υγιές περιβάλλον. Η ρητή προστασία ενός τέτοιου δικαιώματος, αναμφίβολα θα συμβάλλει στην ενίσχυση των υποχρεώσεων για σεβασμό, θα εμπνεύσει περεταίρω για περισσότερο προοδευτικά νομικά πρότυπα και βεβαίως θα προωθήσει την δίκαιη, κοινή ευθύνη των κρατών να αναλάβουν μέτρα και πολιτικές για την προστασία ενός υγιούς περιβάλλοντος. Η προστασία ενός τέτοιου δικαιώματος, καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική για όλους όσοι αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο περιβαλλοντικής βλάβης, όπως είναι τα παιδιά, οι νέοι, οι γυναίκες, οι αυτόχθονες πληθυσμοί, οι εθνικές μειονότητες, άτομα που ζουν σε συνθήκες φτώχειας, άτομα ηλικιωμένα, με αναπηρίες, πρόσφυγες, εκτοπισθέντες καθώς και άλλες ομάδες που επηρεάζονται δυσανάλογα.

Τούτο ακριβώς, αναδεικνύει η πρόσφατη απόφαση για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που εξέδωσε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στις 9 Απριλίου 2024( KlimaSeniorinnen). Στην υπόθεση αυτή, τέσσερις ηλικιωμένες γυναίκες και η Ένωση Ηλικιωμένων Γυναικών για την προστασία του κλίματος, υποστηρίξαν την ευαλωτότητά τους απέναντι στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, λόγω του φύλου τους και της ηλικίας τους σε συνδυασμό με την ανεπαρκή ελβετική νομοθεσία για το κλίμα. Συγκεκριμένα ισχυρίστηκαν, ότι η ανεπαρκής δράση του κράτους στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και η μη επίτευξη των στόχων μείωσης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, παραβίαζε τα δικαιώματά τους στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή. Το τμήμα Μείζονος Σύνθεσης του Δικαστηρίου, αποφάσισε, ότι το κράτος παραβίασε τα ανθρώπινα δικαιώματα των ηλικιωμένων γυναικών μη λαμβάνοντας τα απαραίτητα μέτρα για την καταπολέμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Η ανεπάρκεια στο να τεθεί ένα επαρκές εγχώριο κανονιστικό πλαίσιο, κρίθηκε ότι παραβιάζει το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ καθώς η εκπλήρωση αυτού του δικαιώματος, απαιτεί «από κάθε συμβαλλόμενο κράτος να λαμβάνει μέτρα για την ουσιαστική και προοδευτική μείωση των αντίστοιχων επιπέδων εκπομπών, με σκοπό την επίτευξη ουδετερότητας εντός των επόμενων δεκαετιών». Το Δικαστήριο με την κρίση του, μείωσε κάθε περιθώριο εκτίμησης της «δέσμευσης του κράτους στην αναγκαιότητα της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής και των δυσμενών επιπτώσεων της». Αυτή του η κρίση, αιτιολογήθηκε από την «φύση και σοβαρότητα της απειλής» και την υπάρχουσα συναίνεση των κρατών-μελών στην συμβολή της ταχείας επίτευξης κλιματικής ουδετερότητας.

Το κρίσιμο ερώτημα που γεννάται αναφορικά με τις επιπτώσεις αυτής της απόφασης στα κράτη μέλη που υπογράφουν την ΕΣΔΑ, είναι του κατά πόσον μπορεί ο τύπος του ρυθμιστικού πλαισίου που οραματίζεται το ΕΔΔΑ, να οδηγήσει τις χώρες να εκπληρώσουν τις νομοθετικές τους δεσμεύσεις για το κλίμα.

Το ΕΔΔΑ φάνηκε με την απόφαση αυτή να ευθυγραμμίζεται με αποφάσεις άλλων εθνικών δικαστηρίων, ανοίγοντας τον δρόμο για περισσότερες υποθέσεις αυτού του είδους για τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Για πρώτη φορά ένα διεθνές δικαστήριο, έθεσε σαφείς κατευθύνσεις στα κράτη, προκειμένου τα τελευταία, να ευθυγραμμίσουν τις κλιματικές τους πολιτικές με τους κανόνες εκπλήρωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ταυτόχρονα όρισε μια σειρά από ελάχιστες απαιτήσεις που οφείλει να πληροί ένα εγχώριο ρυθμιστικό πλαίσιο για την κλιματική αλλαγή. Οι παγκόσμιες επιπτώσεις αυτής της απόφασης είναι ουσιαστικές, καθώς καταδεικνύουν ότι τόσο τα διεθνή όργανα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσο και τα εγχώρια δικαστήρια, μπορούν να χρησιμεύσουν όλο και περισσότερο, ούτως ώστε να απαιτήσουν δράση για το κλίμα αλλά και να συμβάλλουν στην ενίσχυση και την επιβολή νομοθεσίας για την περιβαλλοντική προστασία.

Ως εκ τούτου, οι εγχώριοι νομοθέτες σε όλη την Ευρώπη πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψιν αυτές τις απαιτήσεις και να διασφαλίσουν ότι οι κλιματική νομοθεσία πληροί όχι μόνο τα ελάχιστα πρότυπα προστασίας του περιβάλλοντος αλλά θεσπίζει και επαρκείς κανονισμούς για τον μετριασμό των βλαβών που σχετίζεται με το κλίμα και την περιβαλλοντική προστασία.

*Νινέττα Σερέτη, Δικηγόρος, Υπ. Διδάκτωρ στη Νομική Σχολή Αθηνών, L.L.M. Εξειδικευμένο Δημόσιο Δίκαιο, Νομικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α-Montesquieu-Bordeaux IV

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr