Δημήτρης Ορφανίδης: “MÉTÉGALITÉ, MÉTAFRATERNITÉ, MÉTALIBERTÉ”;

Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση ονομάζεται η εφεύρεση και επικείμενη σε όλο το εύρος της οικονομίας και της καθημερινής ζωής χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ).

Mε την καταιγιστική εξέλιξη και εκτενή εφαρμογή της αναπόδραστα θα οδηγήσει σε ευρύτατη και πολύ απαιτητική νομοθέτηση, η οποία θα αφορά και στην απονομή της Δικαιοσύνης και μάλιστα πολύ πιο σύντομα από όσο φανταζόμαστε.

Ωστόσο, η επίδραση στην απονομή της Δικαιοσύνης δεν θα περιοριστεί στην ΤΝ, καθώς αυτή δεν αποτελεί παρά μόνο ένα μέρος ενός ολόκληρου  τεχνολογικού πλέγματος, συντιθέμενου και από την τεχνολογία των υπολογιστών, την νευροτεχνολογία, τη μοριακή βιολογία, τη ρομποτική, την νανοτεχνολογία, την ιατρική, τη γενετική μηχανική, την ευγονική και τη φυσική.

Πρόκειται για ένα τεχνολογικό πλέγμα πρωτοφανούς ισχύος, διότι για πρώτη φορά στην ιστορία υφίσταται δυνατότητα επέμβασης στην φυσική εξέλιξη του ανθρώπου. Ο Julian Huxley, βιολόγος, ευγονιστής και πρώτος Πρόεδρος της UNESCO (1946-1948) διακηρύσσει το 1957 στο δοκίμιό του «Διανθρωπισμός» ότι το ανθρώπινο είδος βρίσκεται στο κατώφλι μίας νέας μορφής υπάρξεως, μη φυσικής, η οποία θα είναι τόσο διαφορετική από τη δική μας, όσο είναι η δική μας από την ύπαρξη του πρωτόγονου ανθρώπου του Πεκίνου. Ο ιδρυτής του Διεθνούς Οικονομικού Φόρουμ Klaus Schwab υποστηρίζει ότι η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση θα φτάσει μέχρι του σημείου να επαναθέσει το ερώτημα «τι εστίν άνθρωπος». Ο Δημήτρης Νανόπουλος το 2017, 2019, 2022, και 2023 δηλώνει ότι ο άνθρωπος, όπως τον γνωρίζουμε, έχει τελειώσει· στα εργαστήρια ετοιμάζεται ένα νέο είδος ανθρώπου: ο μετάνθρωπος· θα έχει τσιπάκια στο μυαλό και δεν θα έχει καμμία σχέση με εμάς.

Ακούμε συχνά για τον μεγάλο κίνδυνο της εξαφάνισης του είδους μας από μία «υπερευφυή» ΤΝ. Αντιθέτως ο μεγάλος κίνδυνος είναι η μετάλλαξη του homo sapiens σε cyborg sapiens. Από την δεκαετία του 1950, που ο Turing θέλησε να αποδείξει ότι η μηχανή μπορεί να αποκτήσει συνείδηση, δηλαδή, ότι μπορεί να γίνει άνθρωπος, η πλήρως ανορθολογική αυτή θέση επαναλαμβάνεται και συζητείται σαν να ζούμε πριν τον Διαφωτισμό, πριν από την Αρχαία Ελληνική Σκέψη, ενώ, από τη δεκαετία του 1970 και εντεύθεν οι μοριακοί βιολόγοι, γοητευμένοι από την κυβερνητική, άρχισαν να σκέφτονται σαν μηχανικοί που πρέπει να επεμβαίνουν στο DNΑ της μηχανής που λέγεται «άνθρωπος». Για τη «νέα» βιολογία η ανθρώπινη συμπεριφορά οφείλεται αποκλειστικά στα γονίδια. Η αντιμετώπιση προβλημάτων υγείας δια της βιοτεχνολογίας, η οποία και επιθυμητή και θεμιτή είναι, διαστρεβλώνεται με την αναγωγή της σε μία σοφιστεία, ένα ψευδοπροοδευτικό «επιχείρημα»  περί δικαιώματος «αναβάθμισης» του εαυτού μας και δικαιώματός μας να παραγγέλνουμε στο εργαστήριο τα «άρια» τέκνα μας. Η επιθυμητή και θεμιτή υποβοήθηση της ΤΝ στο έργο της απονομής της Δικαιοσύνης χρησιμοποιείται ως νομιμοποίηση για να παράγει αποφάσεις ο αλγόριθμος, ήτοι, η εταιρεία που τον κατασκεύασε, τις οποίες, ουσιαστικά, απλώς θα απαγγέλει ο ( ακόμα ) homo sapiens δικαστής.

Όταν ο πολίτης των ΗΠΑ Loomis καταδικάστηκε ο δικαστής, για την επιμέτρηση της ποινής, «ρώτησε» τον αλγόριθμο «COMPAS», εάν θα υποτροπίαζε. Η «απάντηση» ήταν καταφατική και έτσι του επέβαλε βαρύτερη ποινή. Ο  Loomis προσέφυγε στο Ανώτατο Δικαστήριο της πολιτείας του Wisconsin ζητώντας πρόσβαση στον αλγόριθμο για να αξιολογήσει επιστημονικά την «κρίση» του. Η προσφυγή απερρίφθη λόγω του εμπορικού απορρήτου της εταιρείας που είχε κατασκευάσει τον «COMPAS». Εσφαλμένος χειρισμός· ο συνήγορος του Loomis έπρεπε να απευθυνθεί στο Ανώτατο Δικαστήριο ισχυριζόμενος ότι ο ποινικός δικαστής είχε εκχωρήσει τη δικαιοδοτική κρίση του, όχι  σε μία μηχανή, όπως αυθορμήτως σκεφτόμαστε, αλλά στην εταιρεία που την είχε κατασκευάσει και πως τούτο αντίκειται στο Σύνταγμα της Πολιτείας και των ΗΠΑ. Και αυτό ακριβώς είναι το όριο που πρέπει να καθοριστεί και να διατυπωθεί με σαφήνεια: Η ΤΝ σταματά εκεί που ξεκινά η δικαιοδοτική κρίση. Πάντως ήδη το 95% των δικαστών των ΗΠΑ προστρέχει στην «ευκολία» του αλγορίθμου για να δικαιοδοτήσει. Η ισχύουσα ανθρωποκεντρική έννομη τάξη μπορεί να μεταλλαχθεί ανεπαίσθητα – με πρόσχημα την πρόοδο, την διευκόλυνση, την αποτελεσματικότητα – σε μία υβριδική, βιοτεχνολογική έννομη τάξη «μεταδικαιωμάτων» του cyborg sapiens, σύμφωνα με την οποία η αστική ευθύνη θα «βαρύνει» την ΤΝ, όπου η ΤΝ θα έχει αναγνωριστεί ως υποκείμενο δικαίου, π.χ. ως «ηλεκτρονικό πρόσωπο», ως ρομπότ με «νομική προσωπικότητα», ως «τροποποιημένη μορφή ζωής» ή άλλης μορφής «νοημοσύνη». Στο ρομπότ θα έχει αναγνωριστεί η ιδιότητα του εγκληματία και η ποινή σε βάρος του, μετά από καταδίκη σε «δίκαιη δίκη» θα είναι η απενεργοποίηση ή ο αναπρογραμματισμός. Η εταιρεία που το «δημιούργησε» δεν θα υπέχει καμμία ευθύνη. Ο δόλος του ανθρωποκτόνου θα θεωρηθεί από σκοταδιστική αντίληψη έως καταπιεστική επινόηση, καθώς θα θριαμβεύσει η ντετερμινιστική «δημοκρατία» των γονιδίων του.

Μπορεί η ανθρωποκεντρική έννομη τάξη να αντισταθεί στην μετάλλαξη; Πρωτίστως πρέπει να συνειδητοποιήσει τον κίνδυνο που πραγματικά υφίσταται, ούτως ώστε να αντιδράσει με τη δέουσα νομοθέτηση. Ο πρόσφατος Κανονισμός της ΕΕ για την ΤΝ δεν φείδεται διασφαλίσεων για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και προβλέπει και την απαγόρευση πρακτικών που αποσκοπούν στην χειραγώγηση του νου. Όμως, αφενός, ο ορισμός της ΤΝ που παρέχει, τελεί υπό την αίρεση των μεταβολών της αγοράς, τα δε Κ-Μ έχουν εκχωρήσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή την υπερεξουσία να τον τροποποιεί σύμφωνα με αυτές τις εξελίξεις, χωρίς διαβουλεύσεις μαζί τους· αφετέρου, προβλέπει μία νέα διαδικασία «πειραματικής» και «προσωρινής» νομοθέτησης, στο πλαίσιο της λογικής ότι πρέπει να διευκολύνεται η καινοτομία. Είναι αμφίβολο αν η διαδικασία αυτή συνάδει με την ισχύουσα έννομη τάξη της ΕΕ και τις έννομες τάξεις της πλειοψηφίας (προς το παρόν) των Κ-Μ, καθώς η Γαλλία την έχει ήδη ενσωματώσει στο Σύνταγμά της. Τρέμω στη σκέψη ότι μια μέρα μπορεί να εκδωθεί μία απόφαση Ανωτάτου Δικαστηρίου που θα κρίνει ότι ο άνθρωπος είναι αόριστη νομική έννοια. Επιπλέον, μέσα στην σπουδή της να μας πληροφορήσει ότι πρώτη αυτή παγκοσμίως έθεσε κανόνες ρύθμισης της ΤΝ, η ΕΕ ξεχνά να μας ενημερώσει για το Πρόγραμμα Ανθρώπινος Εγκέφαλος (Human Brain Project) προϋπολογισμού 1,2 εκατομμυρίων ευρώ, το οποίο εκπονήθηκε κατά τη δεκαετία 2013-2023 από το Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο της Λωζάννης, με σκοπό τη δημιουργία μίας τεχνολογικής πλατφόρμας προσομοίωσης της εγκεφαλικής δραστηριότητας, προς αντιμετώπιση-επισήμως-ασθενειών. Μέρος του προγράμματος ήταν το υποπρόγραμμα «Αρχιτεκτονικές Γνώσης» και κατά την τελευταία τριετία της εκπονήσεώς του επικεντρώθηκε στην έρευνα των νευρωνικών δικτύων, στην έρευνα του ρόλου της συνείδησης και των τεχνητών νευρωνικών δικτύων. Εκατόν πενήντα επιστήμονες της ΕΕ το χαρακτήρισαν με επιστολή τους στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή κακώς οργανωμένο, πολύ στενά επικεντρωμένο στην προσομοίωση του εγκεφάλου και ότι αποσκοπεί στη δημιουργία δεδομένων εγκεφάλου.

Στην πραγματικότητα δεν βιώνουμε την Τέταρτη Βιομηχανική, αλλά την Πρώτη Βιοτεχνολογική «Επανάσταση». Η ΤΝ αποτελεί το όχημα για την υλοποίησή της, αφού η ιδέα κατασκευής νευρωνικών δικτύων προέρχεται από την λειτουργία του ανθρωπίνου εγκεφάλου, την οποίαν επιδιώκει να αποκαλύψει και στην οποία επιδιώκει να επέμβει η βιοτεχνολογία. Η αμερικανική εταιρεία Cognizant συνέταξε έναν κατάλογο 21 επαγγελμάτων, τα οποία θα εμφανιστούν λόγω της επισήμως λεγομένης «Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης»· παραθέτω ενδεικτικά: α) στέλεχος γενετικής ποικιλομορφίας, β) υπεύθυνος «χαρτοφυλακίου» γονιδιωματικής, γ) ειδικός «διασύνδεσης» ανθρώπων-ρομπότ, δ) συντηρητής «προσωπικής μνήμης».

Το ανθρωποκεντρικό ελληνικό σύνταγμα, με βάση το μη αναθεωρητέο (άρθρο 110 Σ) και μη αναστελλόμενο (άρθρο 48 Σ) άρθρο 2 παρ. 1 δεν επιτρέπει την αναγνώριση αντικειμένων και κατασκευών ως ανθρώπων, συνεπώς δεν επιτρέπει την αναγνώρισή τους ως φορέων θεμελιωδών δικαιωμάτων και δεν επιτρέπει στον κοινό νομοθέτη να τους αναγνωρίσει αστική και ποινική ευθύνη ακόμα και εάν πρόκειται για αυτόνομες μηχανές, διότι μηχανική αυτονομία, κυριολεκτικώς δεν νοείται. Παρά ταύτα η επικείμενη αχανής νομοθεσία ιατρικών, νευρωνικών, γενετικών και γενικότερα βιοτεχνολογικών ζητημάτων της αενάως υπερδραστήριας αγοράς, καθιστά αναγκαίο, όχι μόνο έναν ψηφιακό, αλλά και έναν βιοτεχνολογικό συνταγματισμό. Ψηφιακός συνταγματισμός επί της ουσίας είναι ο εμπλουτισμός του Συντάγματος με άρθρα τεχνολογικού χαρακτήρα, προκειμένου να ρυθμιστούν καταστάσεις που προκύπτουν από την ψηφιακή τεχνολογία, η οποία, ωστόσο, είναι τμήμα της βιοτεχνολογικής ισχύος. Απαραίτητη είναι μια αναθεώρηση με την προσθήκη ενός μη αναθεωρητέου και μη αναστελλόμενου άρθρου 2^Α με περιεχόμενο τη διαφύλαξη της ανθρώπινης υπόστασης, της προστασίας του ανθρώπου ως είδους, της απαγόρευσης μεταλλάξεώς του από homo sapiens σε cyborg sapiens. Καθίσταται αναγκαίο η ανθρωπιστική αρχή του Συντάγματος να αφορά στην υπόσταση του ανθρώπου αυτή καθεαυτή ως βιολογικού είδους, έλλογου και συνειδητού όντος, υποκειμένου αποκλειστικά και μόνον στη φυσική εξέλιξη. Είναι, πλέον, αναγκαίο η ανθρωπιστική αρχή να μην αντλείται μόνον ερμηνευτικά από το άρθρο 2 παρ. 1 του Σ αλλά να κατοχυρωθεί με τρόπο σαφή, απτό, οφθαλμοφανή, αδιαμφισβήτητο με την προσθήκη του άρθρου 2^Α, για τη διατύπωση του οποίου επιφυλάσσομαι να επανέλθω στον εδώ χώρο· μέχρι τότε ο ενδιαφερόμενος μπορεί να τη βρει στη βιβλιογραφία.

Η αξία και η αξιοπρέπεια του Ανθρώπου προστατεύονται από το άρθρο 2 παρ. 1 του Σ στο πλαίσιο μίας εποχής πριν από την Πρώτη Βιοτεχνολογική «Επανάσταση», κατά την οποίαν κράτη και ιδιώτες δεν διέθεταν την βιοτεχνολογική ισχύ που διαθέτουν σήμερα. Σήμερα μεταβαίνουμε από τον 21^ο στον 1^ο Βιοτεχνολογικό Αιώνα. Εάν επέλθει η μετάλλαξη της ανθρωποκεντρικής έννομης τάξης σε μετανθρωπιστική ας μην αμφιβάλλουμε ότι στο Σύνταγμα αυτής θα υπάρχει προστασία της αξίας και αξιοπρέπειας, αλλά, του μεταλλαγμένου ανθρώπου. Μην αμφιβάλλουμε ότι και ως cyborg sapiens θα διαθέτουμε «θεμελιώδη μετανθρωπιστικά δικαιώματα», «ελεύθερη πρόσβαση στην κοινωνία της πληροφορίας», «προστασία της βιογενετικής ταυτότητάς» μας, «προστασία των προσωπικών δεδομένων» μας, δηλαδή, θα διαθέτουμε και πάλι ψηφιακό συνταγματισμό. Και λοιπόν; Επιθυμούμε αυτά τα μετανθρωπιστικά δικαιώματα ( και άλλα πολλά ) να είναι εξασφαλισμένα, αλλά να μην είμαστε εμείς ή επιθυμούμε να παραμείνουμε εμείς διαθέτοντας τα ανθρωποκεντρικά δικαιώματα και υποχρεώσεις που διαθέτουμε; Θα μας ενδιέφερε μια εφαρμογή κατάρτισης προφίλ δικαστών και δικηγόρων; Πώς θα μας φαινόταν μια εφαρμογή πρόβλεψης δικαστικών αποφάσεων; Τι γνώμη θα είχαμε για μια συνδυαστική εφαρμογή πρόβλεψης προφίλ δικαστών και των αποφάσεών τους; Σε ποιούς θα χρησίμευαν αυτές οι εφαρμογές; Πάντως όχι στους αλγόριθμους.

Μία τέτοια αναθεώρηση απαιτείται και για τις Συνθήκες Λειτουργίας της ΕΕ, ούτως ώστε να αποτελέσει τη σαφή και ρητή θεμελιώδη νομική βάση για τη δημιουργία ενός ανθρωποκεντρικού βιοτεχνολογικού δικαίου σε ενωσιακό επίπεδο, χωρίς, δηλαδή, τη διακινδύνευση της ανθρώπινης υπόστασης και χωρίς την ανάσχεση της θεμιτής βιοτεχνολογικής προόδου για την θεραπεία και ανακούφιση του πάσχοντος ανθρώπου.

Το 1976 ο γερμανο-αμερικανός επιστήμονας υπολογιστών και καθηγητής του ΜΙΤ και ένας από τους πατέρες της ΤΝ Joseph Weizenbaum απέρριψε την αντίληψη ότι ο νους δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια μηχανή και προειδοποίησε ότι οι συνέπειες της εξομοίωσης του υπολογιστή που «αποφασίζει» με βάση την πληροφορία με τον άνθρωπο που αποφασίζει με βάση τη σοφία και την συμπόνια θα είναι τρομακτικές. Θα πρόκειται για την κατίσχυση της μεταμφιεσμένης βαρβαρότητας που έβλεπε ο Οδυσσέας Ελύτης να έρχεται, τόσο το 1958 με το «Άξιον Εστί», όσο και το 1976 με συνέντευξή του στα «ΝΕΑ». Ο ανθρωποκεντρισμός είναι ακόμη παρών. Ας χρησιμοποιήσουμε ανθρωποκεντρικά την έννομη τάξη του.

(Το άρθρο αυτό στηρίζεται στο δοκίμιο του συγγραφέα «HOMO SAPIENS Ή CYBORG SAPIENS; – Έννομη τάξη για τον Άνθρωπο ή τον Μετάνθρωπο;» με πρόλογο του Καθηγητού Νομικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο Βερολίνου κ. Αντώνη Μεταξά, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ, ΑΘΗΝΑ · ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2024, με τις εκεί λεπτομερώς αναφερόμενες πηγές καθώς και στο βιβλίο του Jeremy Rifkin, The Biotech Century, Harnessing the Gene and Remaking the World, Jeremy P. Tarcher/Penguin a member of Penguin Group (USA) Inc, New York, 1999 )

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr