Π.Περάκης: Τα e-mails των αποδήμων και η χρήση τους από την Ασημακοπούλου. Τι λέει ο νόμος;

1. Στο δίκαιο της προστασίας των προσωπικών δεδομένων κεντρική θέση καταλαμβάνει η αρχή της λογοδοσίας (Κανονισμός 2016/679, α 5 παρ. 2), σύμφωνα με την οποία οποιοσδήποτε επεξεργάζεται προσωπικά δεδομένα οφείλει να μπορεί να αποδεικνύει κάθε στιγμή τη συμμόρφωσή του προς τις θεμελιώδεις αρχές που διέπουν κάθε επεξεργασία (βλ. α 5 παρ. 1), όπως βέβαια και προς τις λοιπές προϋποθέσεις της νομοθεσίας.

2. Μεταξύ των αρχών αυτών είναι, προεχόντως, η αρχή της νομιμότητας, που εκτός των άλλων σημαίνει ότι μια επεξεργασία μπορεί να λαμβάνει χώρα μόνον εφόσον συντρέχει μια από τις νομικές βάσεις που προβλέπονται στον Κανονισμό και δη, εφόσον δεν πρόκειται για ειδικές κατηγορίες δεδομένων, όπως συμβαίνει εν προκειμένω, στο άρθρο 6 αυτού,. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, που αφορά σε πράξεις επεξεργασίας (χρήση ηλεκτρονικών διευθύνσεων και αποστολή newsletter για σκοπούς πολιτικής επικοινωνίας από υποψήφια ευρωβουλευτή), μια που δεν υπάρχει σχετική ειδική νομική πρόβλεψη, δύο είναι οι δυνατές νομικές βάσεις. Είτε η συγκατάθεση του υποκειμένου (α 6 παρ. 1 περ. α), δηλαδή οι παραλήπτες των ηλεκτρονικών μηνυμάτων να έχουν δώσει οι ίδιοι τα e-mail τους στην κυρία Ασημακοπούλου, είτε να πρόκειται για επεξεργασία απαραίτητη για τους σκοπούς των εννόμων συμφερόντων που επιδιώκει ο υπεύθυνος επεξεργασίας (ήτοι, ο υποψήφιος ευρωβουλευτής), εκτός αν υπερισχύει το συμφέρον ή τα θεμελιώδη δικαιώματα του υποκειμένου των δεδομένων (α 6 παρ. 1 περ. στ).

3. Επειδή είναι προφανές ότι εδώ δεν συντρέχει περίπτωση προηγούμενης συγκατάθεσης (θα είχε δηλωθεί από την πρώτη στιγμή), ερευνητέο είναι αν συντρέχει η δεύτερη περίπτωση. Σχετικώς η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ), στις κατευθυντήριες γραμμές 1/2023 που έχει εκδώσει για την πολιτική επικοινωνία, απαριθμεί ενδεικτικά διάφορες περιπτώσεις που μπορούν να θεωρηθούν ως θεμιτός τρόπος συλλογής στοιχείων τέτοιας επικοινωνίας, όπως η ηλεκτρονική διεύθυνση. Οι κυριότεροι είναι να έχουν συλλεγεί στο πλαίσιο εκδήλωσης ή άλλης δραστηριότητας του υπευθύνου της επεξεργασίας (εν προκειμένω της κυρίας Ασημακοπούλου) ή στο πλαίσιο προσωπικής επαγγελματικής του σχέσης με το υποκείμενο, όταν του έχουν δοθεί από το κόμμα του στο οποίο είναι μέλος ή φίλος και το υποκείμενο, όταν προέρχονται από κάποιο Σύλλογο ή Σωματείο που είναι και οι δύο μέλη κλπ. Αν λοιπόν ο υπεύθυνος επεξεργασίας αποδείξει –διότι αυτός βαρύνεται με το σχετικό βάρος απόδειξης, σύμφωνα με την αρχή της λογοδοσίας κατά τα προαναφερόμενα- ότι συντρέχει κάποια από τις παραπάνω περιπτώσεις, η επεξεργασία είναι κατ’ αρχήν νόμιμη. Αν όχι, είναι παράνομη.

4. Αν, σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, η απόκτηση, αποθήκευση και χρήση (αποτελούν ξεχωριστές πράξεις επεξεργασίας) των ηλεκτρονικών διευθύνσεων των Ελλήνων του εξωτερικού στους οποίους η κυρία Ασημακοπούλου έστειλε τα εν λόγω newsletters είναι παράνομη, τότε πρέπει να επιβληθούν, τόσο στην ίδια όσο και σ΄ αυτόν που της τις διέθεσε, κυρώσεις. Οι κυρώσεις αυτές μπορεί να είναι είτε διοικητικές, δηλαδή πρόστιμο εκ μέρους της ΑΠΔΠΧ, με βάση τα κριτήρια του άρθρου 39 του ν. 4624/2019 και την αρχή της αναλογικότητας, είτε ποινικές, σύμφωνα με το άρθρο 38 του ν. 4624/2019, που προβλέπουν ποινές φυλάκισης, αλλά και κάθειρξη αν αποδειχθεί ότι υπήρξε παράνομη αποκόμιση περιουσιακού οφέλους άνω των 120.000 ευρώ (κάτι που θα ισχύει σε περίπτωση που προκύψει ότι υπήρξε διάθεση επί πληρωμή των εν λόγω e–mails, με αντίστοιχο τίμημα).

5. Για την πληρότητα του λόγου, αλλά και σε σχέση με την οφειλόμενη τήρηση της αρχής της αναλογικότητας κατά την νομική αντιμετώπιση του συγκεκριμένου συμβάντος, έχει ενδιαφέρον να ειπωθεί ότι ο νόμος (άρθρα 5 παρ. 5 και 6 ν. 2623/1998 και άρθρο 23 ΠΔ 96/2007) επιτρέπει -ευλόγως- την διάθεση στους υποψηφίους των εκλογικών καταλόγων της περιφέρειάς τους. Σ΄ αυτούς περιλαμβάνονται και οι διευθύνσεις των εκλογέων. Συνεπώς, αν κάποιος υποψήφιος στείλει έντυπο προεκλογικό υλικό με τον παραδοσιακό τρόπο στις διευθύνσεις των εκλογέων που τις έχει βρει από τους εκλογικούς καταλόγους δεν υπάρχει πρόβλημα. Και το ζήτημα που γεννάται, που αφορά ενδεχομένως και τον νομοθέτη, όταν αυτό (η αποστολή στην κατοικία προεκλογικού υλικού) είναι εδώ και δεκαετίες επιτρεπτό, σήμερα που η επικοινωνία δεν γίνεται πλέον τόσο με το παραδοσιακό ταχυδρομείο αλλά μέσω e–mails, μήπως θα ήταν σωστό να προσαρμοστεί αντιστοίχως η εκλογική νομοθεσία, με ειδικές φυσικά προβλέψεις για όσους δεν επιθυμούν να λαμβάνουν τέτοια επικοινωνία, όπως αυτές που υπάρχουν σήμερα για εκείνους που δεν επιθυμούν να λαμβάνουν τηλεφωνική εμπορική επικοινωνία;

6. Τέλος, ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει το εξής ερώτημα: τι θα γινόταν αν η κυρία Ασημακοπούλου (όπως οποιοσδήποτε άλλος υποψήφιος για την Ευρωβουλή) είχε ζητήσει επίσημα από το Υπ. Εσωτερικών να λάβει τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις των Ελλήνων του εξωτερικού; Η απάντηση πιθανότατα είναι ότι θα της είχαν δοθεί, όπως αντιστοίχως η ΑΠΔΠΧ είχε κρίνει με αφορμή τις δικηγορικές εκλογές, απαντώντας σε σχετικό ερώτημα του ΔΣΑ, για την χορήγηση των e–mails των δικηγόρων στους υποψήφιους. Συγκεκριμένα, εκεί (Γνωμοδότηση 7/2021) η ΑΠΔΠΧ είχε αποφανθεί, πολύ σωστά κατά τη γνώμη μου -και χαίρομαι που είχα διατυπώσει την ίδια άποψη-, ότι η νομιμότητα της διαβίβασής τους μπορεί να βασιστεί στην  εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος για τη λειτουργία του Συλλόγου, ως ΝΠΔΔ και την διεξαγωγή των αρχαιρεσιών με τρόπο που να εξασφαλίζει την προβολή των θέσεων των υποψηφίων (ήτοι, σύμφωνα με την περ. ε της παρ. 1 του άρθρου 6 του Κανονισμού). Πιστεύω ότι βάσιμα μπορεί να υποστηριχθεί η ίδια προσέγγιση και σε επίπεδο εθνικών εκλογών, αφού η υπεύθυνη συμμετοχή στις εκλογές των πολιτών, απαραίτητη για την καλή λειτουργία του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, προϋποθέτει την ενημέρωσή τους περί του προσώπου και των θέσεων κομμάτων αλλά και υποψηφίων, ώστε να μπορούν να επιλέξουν με την ψήφο τους αυτούς που θεωρούν πιο κατάλληλους.

Τα προαναφερόμενα δεν καθιστούν βεβαίως νόμιμη την απόκτηση των e–mails των Ελλήνων του εξωτερικού στην περίπτωσή μας, εάν δεν συντρέχει κάποια από τις νομικές βάσεις που προαναφέρθηκαν (μη συντρέχουσας ούτε της περ. ε, αφού δεν υποβλήθηκε ποτέ τέτοια αίτηση), έχουν όμως κι αυτά προφανώς τη σημασία τους στο πλαίσιο της αναλογικότητας, αλλά και, γενικότερα, για να τεθεί η υπόθεση, νομικά και πολιτικά, στις πραγματικές της διαστάσεις.

*Παναγιώτης Περάκης, Δικηγόρος, ειδικός σε θέματα προστασίας δεδομένων

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr