Παναγιώτης Φραγκάκης: Το φαινόμενο της γυναικοκτονίας στην Ελλάδα και ο Ελληνικός Ποινικός Κώδικας

Το 2021 ήταν μια χρονιά που η ελληνική κοινωνία συγκλονίστηκε από εγκλήματα που είχαν ως θύματα γυναίκες. Εξαιτίας του κινήματος «metoo» έγιναν γνωστές πολλές καταγγελίες γυναικών που αφορούσαν κακοποιητικές συμπεριφορές και περιστατικά έμφυλης βίας, ιδίως περιστατικά λεκτικής, ψυχολογικής, σωματικής και σεξουαλικής βίας, που δέχθηκαν από άντρες του στενού ή ευρύτερου οικογενειακού και φιλικού τους περιβάλλοντός ή στο επαγγελματικό χώρο.

Παράλληλα, έλαβαν χώρα 17 συνταραχτικές δολοφονίες γυναικών από άντρες, συνήθως από πρώην ή νυν συζύγους και συντρόφους τους ή και από απλούς φίλους, γνωστούς ή και αγνώστους, όπως στην περίπτωση της δολοφονίας της νεαρής μητέρας, της 20χρονης Καρολάιν από το σύζυγό της στα Γλυκά Νερά. Η υπόθεση αυτή επανέφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της γυναικοκτονίας στην Ελλάδα.

Όμως, εδώ και αρκετές δεκαετίες πολλά παρόμοια εγκλήματα με θύματα γυναίκες διαπράχθηκαν στην Ελλάδα, όπως η υπόθεση Φραντζή στα τέλη της δεκαετίας του 80. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ., τα έτη 2013-2018 δολοφονήθηκαν στη χώρα μας 69 γυναίκες με αιτία την ενδοοικογενειακή βία, δηλαδή ποσοστό 30,4-50% ετησίως του συνόλου των γυναικών θυμάτων ανθρωποκτονιών. Σύμφωνα δε με τα στοιχεία της Ελληνικής ομάδας του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τις Γυναικοκτονίες (European Observatory on Femicide), τα οποία δημοσιοποιήθηκαν τα έτη 2019-2020 τελέστηκαν στην Ελλάδα τουλάχιστον 39 γυναικοκτονίες.[1]

Ο ορισμός που δίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για τη γυναικτοκτονία, είναι ότι πρόκειται για «ανθρωποκτονία γυναικών» από πρόθεση επειδή είναι γυναίκες. Ένα μεγάλο ποσοστό των γυναικοκτονιών έχει θύματα γυναίκες που βρίσκονται σε βίαιες σχέσεις και διαπράττονται από τον νυν ή έναν πρώην σύντροφό τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις γυναικοκτονία διαπράττει σύντροφος ή πρώην σύντροφος που συνήθως είχε και μακρόχρονη κακοποιητική συμπεριφορά, απειλούσε, κακοποιούσε ή/και εκφόβιζε τη γυναίκα, η οποία πολύ συχνά βρίσκεται σε θέση φυσικής ή οικονομικής αδυναμίας σε σχέση με αυτόν. [2]

Η Διακήρυξη της Βιέννης για τις γυναικοκτονίες, του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου του ΟΗΕ ορίζει τη γυναικοκτονία ως «τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών λόγω του φύλου τους» και αναφέρεται σε συγκεκριμένες εκφάνσεις του φαινομένου, όπως η δολοφονία γυναικών από τον νυν ή πρώην σύζυγο ή σύντροφο, η στοχευμένη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων, οι δολοφονίες που συνδέονται με εγκλήματα τιμής ή προίκας, εξαιτίας του σεξουαλικού τους προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου τους, η δολοφονία των Αβορίγινων και των αυτόχθονων γυναικών και κοριτσιών με βάση το φύλο τους, η παιδοκτονία κοριτσιών και η θανάτωση θηλυκών εμβρύων, οι θάνατοι που σχετίζονται με τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων, οι γυναικοκτονίες που συνδέονται με συμμορίες του οργανωμένου εγκλήματος, όπως εμπορία ναρκωτικών, ανθρώπων και όπλων κ.ά. (Vienna Declaration on femicide, 21 February 2013).[1]

Ο όρος γυναικοκτονία (femicide) συναντάται για πρώτη φορά το 1801 σε αγγλική δημοσίευση του «The Satirical Review of London at the Commencement of the Nineteenth Century» από τον John Corry.[3] Το 1976, η φεμινίστρια και ακτιβίστρια εγκληματολόγος Diana E. H. Russel εισήγαγε τον όρο γυναικοκτονία, για το φαινόμενο δολοφονιών γυναικών από άντρες, επειδή είναι γυναίκες. Στην Ελλάδα όμως, ο όρος αυτός άρχισε να χρησιμοποιείται στο δημόσιο λόγο μόλις το 2018, από τα ΜΜΕ και επίσημους φορείς, όπως η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, καθώς και από οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα[2], μετά την υπόθεση δολοφονίας της φοιτήτριας Ελένης Τοπαλούδη στην Ρόδο, η οποία βιάσθηκε και εν συνεχεία δολοφονήθηκε άγρια από δύο νεαρούς άντρες, επειδή αρνήθηκε να έρθει σε σεξουαλική επαφή μαζί τους.

Στο δημόσιο διάλογο ο διαχωρισμός της γυναικοκτονίας από την ανθρωποκτονία κρίθηκε ότι είναι σεξιστικός και υποβιβάζει τις γυναίκες, καθώς τις καθιστά ως κάτι ξεχωριστό από τον άνθρωπο.[3] Όμως, ο όρος γυναικοκτονία δεν είναι αντίθετος από τον όρο ανθρωποκτονία. Αντιθέτως, ο όρος αυτός είναι ένας νεολογισμός ως εξειδίκευση της ανθρωποκτονίας για να αποδώσει τον φόνο μιας γυναίκας ή ενός κοριτσιού λόγω του φύλου του. Η σωστή αποτύπωση και ο σαφής χαρακτηρισμός ενός γεγονότος, όπως η γυναικοκτονία, βοηθάει να γίνει ορατό το πρόβλημα και να βρεθούν οι αιτίες που το προκαλούν, ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα αντιμετώπισης και εξάλειψής του.[2]

Για παράδειγμα στη Λατινική Αμερική, από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα, η χρήση των όρων «femicidio» ή «feminicidio» είναι ήδη καθιερωμένη. Έτσι, σε χώρες όπως η Αργεντινή, η Χιλή, η Κόστα Ρίκα, το Ελ Σαλβαδόρ, η Γουατεμάλα, το Μεξικό και η Δομινικανή Δημοκρατία, η έννοια της γυναικοκτονίας έχει πλέον ενταχθεί στο νομικό τους σύστημα. [3]

Αντίθετα, στην Ευρώπη, ο όρος χρησιμοποιείται κυρίως από φεμινιστικές οργανώσεις και στην ακαδημαϊκή έρευνα. Το έγκλημα της γυναικοκτονίας δεν περιλαμβάνεται στη νομοθεσία καμίας ευρωπαϊκής χώρας, παρόλο που η κακοποίηση γυναικών αποτελεί την κυρίαρχη αιτία θανάτου γυναικών ηλικίας 16-44 στην Ευρώπη.[3] Τα τελευταία έτη όμως, έχουν γίνει προσπάθειες σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, όπως στη Γαλλία, την Κύπρο, την Ισπανία, την Ιταλία και το Βέλγιο, να αναγνωρισθεί το αδίκημα της γυναικοκτονίας ως διακριτό έγκλημα στο ποινικό κώδικα, χωρίς αύτη η προσπάθεια να καρποφορεί.

Στην Κυπριακή έννομη τάξη, τον Οκτώβριο 2020 προτάθηκε να εισαχθεί η γυναικοκτονία, ως διακριτό αδίκημα, χωρίς κάποιο αποτέλεσμα. Νέα πρόταση Νόμου για τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα κατατέθηκε ξανά τον Οκτώβριο 2021, ώστε να θεσπισθεί το ιδιώνυμο αδίκημα της γυναικοκτονίας προς την αντιμετώπιση αυτού του νέου εγκληματολογικού και ανθρωπολογικού φαινομένου. Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση της ως άνω πρότασης νόμου, η γυναικοκτονία, ήτοι η δολοφονία γυναικών ή κοριτσιών κάτω των δεκαοκτώ ετών ως πράξη οφειλόμενη, μεταξύ άλλων, σε ενδοοικογενειακή βία, ή σεξουαλική βία, ή σε λόγους τιμής ή θρησκευτικών πεποιθήσεων και πρακτικών ακρωτηριασμού των γεννητικών οργάνων, στις πλείστες των περιπτώσεων παραμένει ατιμώρητη, εδραιώνοντας την αντίληψη ότι η βία κατά των γυναικών είναι φαινόμενο αποδεκτό και/ή αναπόφευκτο.[4]

Όσον αφορά στον Ελληνικό Ποινικό Κώδικα, τα περισσότερα εγκλήματα που συμπεριλαμβάνονται σε αυτό είναι άφυλα, χωρίς να υπάρχει διάκριση μεταξύ αντρών και γυναικών δραστών ή θυμάτων. Έτσι, δεν υφίσταται διακριτό αδίκημα της γυναικοκτονίας. Η μοναδική περίπτωση «ειδικής κατηγορίας» ανθρωποκτονιών είναι η παιδοκτονία κατ’ αρθ. 303 ΠΚ.

Σύμφωνα με το άρθ. 299 ΠΚ, όπως διαμορφώθηκε μετά το άρθρο 63 Ν. του 4855/12-11-2021, η ανθρωποκτονία με δόλο, τιμωρείται με ισόβια κάθειρξη. Ωστόσο, αν η πράξη αποφασίστηκε και εκτελέστηκε σε βρασμό ψυχικής ορμής, επιβάλλεται κάθειρξη. Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του Ν. 4855/2021, από την παρ. 1 του άρθρου 299 ΠΚ κρίνεται απαραίτητη η τιμωρία του δράστη του αδικήματος της ανθρωποκτονίας με δόλο μόνο με ισόβια κάθειρξη, λόγω της μείζονος απαξίας του εν λόγω αδικήματος που προσβάλλει την ανθρώπινη ζωή. Όμως σε πολλές περιπτώσεις, η ποινή αυτή μειώνεται λόγω των ελαφρυντικών περιστάσεων που αναγνωρίζονται συνήθως στον δράστη.

Εντούτοις, σύμφωνα με το αρθ. 82Α ΠΚ εάν έχει τελεστεί έγκλημα κατά παθόντος, η επιλογή του οποίου έγινε μεταξύ άλλων και λόγω χαρακτηριστικών φύλου, το ελάχιστο όριο ποινής στην περίπτωση κακουργήματος αυξάνεται κατά δύο έτη. Δηλαδή, χωρίς να παραπέμπει σε συγκεκριμένα άρθρα του Ειδικού Μέρους του Π.Κ., το άρθρο 82Α ΠΚ εισάγει στοιχεία εγκληματικής συμπεριφοράς που προσδίδουν στα εγκλήματα με ρατσιστικά εγκλήματα τα χαρακτηριστικά του Ιδιώνυμου Εγκλήματος. Κάθε έγκλημα που τελείται εναντίον προσώπου με τα χαρακτηριστικά του άρθρου 82 Α ΠΚ καθίσταται ιδιώνυμο, διότι η βασική συμπεριφορά του εκάστοτε βασικού εγκλήματος «εμπλουτίζεται», με την πρόσθεση του αντικειμενικού στοιχείου του «παθόντος, η επιλογή του οποίου έγινε λόγω των χαρακτηριστικών …» και επομένως καθίσταται εξειδίκευση του βασικού εγκλήματος με αυτοτέλεια έναντι του τελευταίου. Το άρθρο 82Α ΠΚ εισάγει διακεκριμένη παραλλαγή του εγκλήματος, ωστόσο ο συνδυασμός της επαύξησης της ποινής με την εξειδίκευση του αντικειμενικού στοιχείου του παθόντος με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά καθιστά ως ιδιώνυμο το εκάστοτε έγκλημα με τα ανωτέρω χαρακτηριστικά. [5]

Εύλογο είναι λοιπόν το ερώτημα πως θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί το έγκλημα της γυναικοκτονίας από το δικαιϊκό μας σύστημα. Αρχικώς, θα μπορούσε να εισαχθούν αυστηρότερες ποινές με την προσθήκη ειδικού άρθρου στον ΠΚ για τις περιπτώσεις γυναικοκτονιών. Ακόμη, θα μπορούσε να προστεθεί επιβαρυντική περίσταση απευθείας στο άρθρο 299 ΠΚ ή κατά την επιμέτρηση της ποινής σύμφωνα με το αρ. 79 ΠΚ, θα μπορούσε να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη το φύλο του θύματος, η σχέση του με το δράστη και οι περιστάσεις υπό τις οποίες τελέστηκε το έγκλημα. Πέρα από τις πρακτικές συνέπειες ενός τέτοιου μέτρου, αναμφισβήτητα η εισαγωγή επιβαρυντικής περίστασης υποδηλώνει την αναγνώριση του φαινομένου από το Νομοθέτη και την Πολιτεία. [2]

Τέλος θα πρέπει να τονιστεί ότι η τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα και η νομική αναγνώριση της γυναικοκτονίας ως ιδιαίτερο ποινικό αδίκημα, δεν αποτελεί την μόνη λύση στο πρόβλημα. Απαιτείται να ληφθούν επιπλέον μέτρα από την Πολιτεία και σε άλλους τομείς εκτός της θέσπισης ειδικών νομικών διατάξεων, ώστε να αντιμετωπιστούν τα περιστατικά έμφυλης βίας που καταγράφηκαν τα τελευταία χρόνια και βρίσκονται σε έξαρση στη χώρα μας.

* Παναγιώτης Θ. Φραγκάκης, Δικηγόρος Αθηνών

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Γκόνη Καραμπότσου Αναστασία – ΓΥΝΑΙΚΟΚΤΟΝΙΑ: Η ΕΜΦΥΛΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΔΙΚΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΚΤΟΝΙΑΣ – SYNTAGMA WATCH. GR https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/gynaikoktonia-h-emfylh-diastash-tou-adikhmatos-ths-anthrwpoktonias/
2. Είναι σωστός τελικά ο όρος «γυναικοκτονία»; – Κέντρο ΔΙΟΤΙΜΑ – Αναδημοσίευση του άρθρου της Μελπομένης Μαραγκίδου στo Vice.gr https://diotima.org.gr/einai-sostos-telika-o-oros-gynaikoktonia/
3. Εύη Καλούτσου – Marcela Soto, «Γυναικοκτονία: Το «ανύπαρκτο» έγκλημα. Παγκόσμια δεδομένα & μια σύγκριση νομικών πλαισίων μεταξύ Ελλάδας και Χιλής» – crime times  https://www.crimetimes.gr/%CE%B3%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CE%B1%CE%BD%CF%8D%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%BA%CF%84%CE%BF-%CE%AD%CE%B3%CE%BA%CE%BB%CE%B7%CE%BC/
4. Επιτροπή Νομικών: Πρόταση νόμου για θέσπιση του αδικήματος της γυναικοκτονίας: Ο περί Ποινικού Κώδικα (Τροποποιητικός) (Αρ. 5) Νόμος του 2021 https://www.nomoplatform.cy/wp-content/uploads/2021/10/23.02.062.160-2021-O-peri-Pinikou-Kodika-1.pdf
5. Έγκλημα με Ρατσιστικά Χαρακτηριστικά: Ανάλυση των διατάξεων του άρθρου 82Α του Ποινικού Κώδικα, Μελέτη της Ανδρομέδας Στεφανίδου, Εισαγγελέως Πρωτοδικών https://www.lawspot.gr/nomika-nea/egklima-me-ratsistika-haraktiristika-analysi-ton-diataxeon-toy-arthroy-82a-toy-poinikoy

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr