Παντελής Μποροδήμος: Mηχανισμός με ανθρώπινο πρόσωπο

Σε όλη την fiction λογοτεχνία και σχεδόν σε κάθε κινηματογραφική απόδοση της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης, πάντα παρουσιάζεται μία μηχανή, που προσπαθεί να γίνει άνθρωπος. Η ίδια η ιδέα της τεχνητής νοημοσύνης, έθεσε εξαρχής ως απώτατο στόχο, τη μίμηση με το ανθρώπινο πρότυπο, έτσι ώστε οι ψηφιακοί νευρώνες να τείνουν να επιτύχουν τη μεγαλύτερη δυνατή προσέγγιση προς την ανθρώπινη νόηση και συμπεριφορά. Η τέχνη και η διανόηση πάντα αναδείκνυαν ότι η ανθρώπινη υπόσταση διαθέτει ένα plus, που ποτέ δεν θα αποκτήσει ένας μηχανισμός, όσο παραγωγικός, αποτελεσματικός ή προβλέψιμος κι αν γίνει. Για αυτό και στο χώρο των κοινωνικών μηχανισμών, θα περίμενε κανείς ότι το σύγχρονο διακύβευμα θα ήταν να κατορθώσουμε να τους δώσουμε περισσότερη ανθρώπινη υπόσταση, να τους κάνουμε να μοιάσουν περισσότερο με αυτούς, τους οποίους οφείλουν να υπηρετούν.

Δυστυχώς, εδώ και αρκετά χρόνια στο χώρο της απονομής Δικαιοσύνης όλος ο διάλογος και η στοχοθεσία, κινείται στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Σχεδόν κάθε πρόταση, κάθε αλλαγή, αλλά και κάθε νουθεσία, είτε υλοποιούνται είτε όχι, δείχνουν ότι για τη Δικαιοσύνη, η διαγραφόμενη πορεία τείνει να προσδώσει στους λειτουργούς της, τα προσόντα μιας μηχανής. Ο x αριθμός δικαστών και εισαγγελέων, οφείλει να εκδίδει τον y αριθμό αποφάσεων ή προτάσεων, μέσα σε χρόνο z. Και έτερον ουδέν. Ο μαθηματικός τύπος εμφανίζεται απλός. Ο αριθμός των δικαστικών λειτουργών είναι δεδομένος και – όπως με σπουδή αναδεικνύεται – «αναλογικά» μεγαλύτερος από αρκετές άλλες χώρες της Ευρώπης, ο αριθμός των υποθέσεων θεωρείται πεπερασμένος, αφού αυτόν παράγει η κοινωνία μας και ο χρόνος απονομής παρουσιάζεται ως μεγάλος, αφού στον ίδιο μαθηματικό τύπο, το z  άλλων χωρών είναι μικρότερο. Και για να μικρύνει το z, όσοι για χρόνια αμέσως ή εμμέσως ζητούσαν να μεγαλώνει διαρκώς το y, ώστε να αγγίξει το όριο της φυσικής μας αντοχής ή της οριστικής μας παύσης, τώρα αυτοπροτείνονται ως από μηχανής θεοί για να λάβουν – με το αζημίωτο – ένα κομμάτι του.

Όμως οι αριθμοί ξέρουμε εδώ και χρόνια ότι δεν είναι αθώοι. Ο καλύτερος τρόπος να καλύψεις την πραγματικότητα, είναι να την αντιπαραθέσεις σε μια κολοβή στατιστική και ο καλύτερος τρόπος να εξηγήσεις τους αριθμούς, είναι να διαγνώσεις ποιος θέλει να ωφεληθεί από το αναδυόμενο συμπέρασμα. Άραγε να είναι τυχαίο ότι στις πρόσφατα πιο προβεβλημένες στατιστικές για τους ρυθμούς της Δικαιοσύνης, είτε υποαξιολογείται, είτε απουσιάζει παντελώς η ποινική δίκη, δηλαδή η μισή εργασία των δικαστών και ολόκληρη των εισαγγελέων, ως να επρόκειτο για πάρεργο; Η΄ είναι θεσμικά αδιάφορο ότι κάποιοι που με το ένα χέρι δείχνουν ως υπεύθυνους του δικαστές και εισαγγελείς, στο άλλο κρατάνε την κολυμπήθρα όπου θέλουν να βαφτισθεί πρώην δικαστηριακή ύλη σε δικηγορική; Όταν όμως στις εξισώσεις είναι εξαρχής γνωστό το αποτέλεσμα, συνήθως λείπουν οι μεταβλητές που θα άγγιζαν πραγματικές ελληνικές παθογένειες που αφορούν το χρόνο, την ποιότητα αλλά και την κοινωνική αποστολή του μηχανισμού απονομής της Δικαιοσύνης, σε συνθήκες πολύ διαφορετικές από τις αντίστοιχες που απολαμβάνουν οι λοιποί Ευρωπαίοι συνάδελφοί μας. Πόσο, λοιπόν, επηρεάζει την ταχύτητα έκδοσης απόφασης, η απεριόριστη έκταση των εισαγωγικών δικογράφων; Πόσο έχει επηρεάσει την ποιότητά τους, η πλήρης μεταστροφή του μοντέλου δικηγορίας, από τον αυτοαπασχολούμενο επιστήμονα, στον εξαρτημένο «συνεργάτη» δικηγορικής εταιρείας; Πόσο καθυστερεί η ανυπαρξία περιορισμών στο χρόνο διεξαγωγής της ποινικής δίκης ή η ανυπαρξία πλαισίου αντιμετώπισης των ποικίλων τεχνικών παρέλκυσης; Αλλά και οι ελλείψεις σε δομές, κοινωνικό κράτος και δημόσια διοίκηση αφήνουν άραγε ανεπηρέαστο το χρόνο απονομής; Πόσες υποθέσεις φέρνει στα δικαστήρια, η διαχρονική αποτυχία να υπάρξει ένα αξιόπιστο σύστημα αστικής και ποινικής δικαστικής διαμεσολάβησης; Πόσο κοντά είναι το διακύβευμα της ψηφιοποίησης, με αίθουσες δικαστών χωρίς υπολογιστή ή internet; Πόσες υποθέσεις δημιουργεί η αδυναμία του φορολογικού συστήματος να εμποδίσει τη φοροδιαφυγή; Και πόσο πιο εύκολο είναι να αποδεχθεί κανείς όλα τα παραπάνω ως δεδομένα και να συγκρίνει την ελληνική κατάσταση με έννομες τάξεις όπου όλα τα παραπάνω δεν ισχύουν, μόνο στη βάση των αριθμών;

Τα σύνθετα προβλήματα λοιπόν καλούν σε σύνθετες λύσεις και σίγουρα η απάντηση στο πρόβλημα της ταχύτητας δεν μπορεί να είναι η διεκπεραίωση. Οι αποφάσεις δεν μπορούν να λογαριάζονται ως τεμάχια και οι δικαστές δεν πρέπει να γίνουν ζυγαριές. Πίσω από κάθε δικόγραφο, υπάρχει μια ανθρώπινη ιστορία και μέσα σε κάθε δικογραφία, ατομικές ανάγκες και κοινωνικά διακυβεύματα. Αν εκδώσουμε μια απόφαση για ενδοοικογενειακή βία σε χρόνο μίας εβδομάδας, αλλά δεν έχουμε κοινωνική δομή να προστατεύσουμε το θύμα, πώς ολοκληρώνεται η κοινωνική μας αποστολή; Αν επιβάλουμε μεγαλύτερες ποινές για να εκτιθούν σε φυλακές χωρίς κρεβάτια ή ζεστό νερό, κλείνουμε ή αναπαράγουμε τον κύκλο του εγκλήματος; Είναι λειτουργική επιλογή ο ποινικός σωφρονισμός των ανήλικων, όταν φυτοζωούν οι υπηρεσίες των επιμελητών τους; Τιμωρώντας πιο αυστηρά την κλοπή, την παράνομη είσοδο ή τα εγκλήματα με αφορμή εξαρτήσεις, εμποδίζεται κάπως η φτώχεια, η προσφυγιά και η κερδοσκοπία που τα αναγεννούν; Και τι από όλα τα παραπάνω βελτιώνεται, αν μειώσουμε από το δικαστή το χρόνο που έχει, ώστε να κάνει αξιολογήσεις, σταθμίσεις και να οδηγήσει σε λύσεις;

Μια στοχοθεσία που θέλει το δικαστή και τον εισαγγελέα, ως διεκπεραιωτές υποθέσεων, δεν είναι επίσης αθώα. Ο δικαστής και ο εισαγγελέας δε χρειάζεται να φιλοσοφούν στις αποφάσεις τους, χρειάζεται όμως να είναι και να παραμένουν πνευματικοί άνθρωποι και στην απόφασή τους να αποτυπώνεται κάτι από την προσωπικότητά τους. Η δυστοπική εικόνα διαμόρφωσης μιας στρατιάς διεκπεραιωτών, μιας γραμμής παραγωγής προβλέψιμων αποφάσεων, καμωμένης από ανθρώπους που δεν προλαβαίνουν να ασχοληθούν με οτιδήποτε άλλο, μπορεί να είναι όνειρο για επίδοξους επενδυτές, αλλά είναι βόμβα στα θεμέλια του Κράτους Δικαίου, πολύ σημαντικότερη από την ίδια την καθυστέρηση, καθώς θίγει ευθέως τη δικαστική ανεξαρτησία και την αλήθεια. Άλλωστε γνωρίζουμε ότι η διάκριση των εξουσιών λειτουργεί, ακόμα και στα δημοκρατικά πολιτεύματα απρόθυμα και η ενίσχυση της διαδικαστικότητας στην έκδοση αποφάσεων, ώστε υπό την πίεση του χρόνου τελικά να προσιδιάζουν σε απλές διοικητικές πράξεις, ενισχύει το ρόλο της εκτελεστικής εξουσίας και μειώνει τον ουσιαστικό δικαστικό έλεγχο, που επιτάσσει το Σύνταγμα ως μηχανισμό αντιστάθμισης μεταξύ των εξουσιών. Κάτω από το βάρος της επιτάχυνσης, βλέπουμε ήδη να στοχοποιείται η ίδια η αιτιολογία των αποφάσεων, ένα από τα σημαντικότερα οχυρά του Κράτους Δικαίου και ίσως το ουσιαστικότερο πεδίο εγγύησης της δικαστικής λειτουργίας.

Οι δικαστές και οι εισαγγελείς είμαστε οι πρώτοι που θέλουμε η απονομή της δικαιοσύνης να γίνεται γρήγορα. Οφείλουμε όμως να διασφαλίζουμε ότι προσπαθώντας να γίνει πιο γρήγορη, θα παραμένει Δικαιοσύνη, τόσο για τους πολίτες, όσο και για τους λειτουργούς της. Για το λόγο αυτό συνιστούμε προσοχή και υπευθυνότητα σε εκείνους που κραδαίνουν ως όπλα τους αριθμούς, γιατί τα όπλα ενίοτε οδηγούν σε αυτοτραυματισμούς. Αντί για συνθήματα και βεβαιότητες, καλύτερο θα ήταν να ανοίξει ο διάλογος μεταξύ των φορέων της Δικαιοσύνης, ως προς τη στοχοθεσία και τις κατευθύνσεις των επόμενων ετών. Το συνέδριο που οργανώνει η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 23 και 24 Νοεμβρίου, θα είναι μια καλή αφορμή να επανέλθει στη συζήτηση η Δικαιοσύνη ως «μηχανισμός» με ανθρώπινο πρόσωπο.

*του Παντελή Μποροδήμου, Γεν. Γραμματέα Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr