Σπυριδούλα Γεωργίου: Η διαμεσολάβηση στην Ελλάδα σήμερα – Τα δεδομένα και οι ανησυχίες

Της Σπυριδούλας Γεωργίου*

Ο θεσμός της Διαμεσολάβησης εμφανίζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2010 με την εισαγωγή στο Ελληνικό Κοινοβούλιο από την κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου και την ψήφιση από την πλειοψηφία του Ν.3898/2010 κατ΄εφαρμογήν της κοινοτικής οδηγίας 2008/52/ΕΚ, εισάγοντας στο ελληνικό Δικαιϊκό σύστημα έναν νέο και άγνωστο κατά τα άλλα θεσμό για τους Έλληνες Πολίτες.

Στις 26-8-2016, η Ευρωπαική Επιτροπή δημοσίευσε την Έκθεσή της προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή για τα αποτελέσματα ενσωμάτωσης της οδηγίας 2008/52/ΕΚ περί Διαμεσολάβησης σε όλα τα κράτη – μέλη της Ευρωπαικής Ένωσης.

Σε αυτή την ΕΚΘΕΣΗ καταγράφεται ρητά, ότι “στόχος της οδηγίας 2008/52/ΕΚ ήταν να διευκολύνει την πρόσβαση στην εναλλακτική επίλυση των διαφορών (ΕΕΔ) φροντίζοντας για τη δημιουργία μίας ισόρροπης σχέσης μεταξύ της διαμεσολάβησης και των δικαστικών διαδικασιών”.

Τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο από αυτό.

Η οδηγία δε εντάχθηκε σε μία ευρύτερη αλλά συστηματική προσπάθεια της Ευρωπαικής Επιτροπής για τη βελτίωση της ποιότητας, της ανεξαρτησίας και της αποδοτικότητας των δικαστικών συστημάτων σε όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης συγχρηματοδοτώντας έργα σχετικά με την προώθηση της διαμεσολάβησης μέσω του προγράμματός της με τίτλο “Δικαιοσύνη” (βλ. Σχετ ανωτέρω Έκθεση Ευρωπαικής Επιτροπής, σελ.3).

O Ν.3898/2010 “περί Διαμεσολάβησης σε Αστικές και Εμπορικές Υποθέσεις” ήταν ένας λιτός Νόμος, μόλις 14 άρθρων, που έδινε όμως με σαφήνεια τις εννοιολογικές βάσεις του νέου θεσμού καθώς επίσης και τις κατευθυντήριες οδηγίες για την ομαλή εφαρμογή του.

Mε βάση την αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων κατά το Αστικό Δίκαιο προσέγγιζε περισσότερο τη Βρεττανική σχολή σκέψης περί Διαμεσολάβησης.

Στις 22-3-2016 σε επίσημη εκδήλωση του Υπουργείου Δικαιοσύνης (με θέμα τη Διαμεσολάβηση) στην αίθουσα τελετών του Εφετείου Αθηνών, παρουσία θεσμικών φορέων, ανώτατων δικαστικών λειτουργών, έγκριτων πανεπιστημιακών των Νομικών Σχολών της χώρας, δικηγόρων και Διαμεσολαβητών ανακοινώθηκε στο ακροατήριο, ότι περίπου 1.000.000 δικογραφίες βρίσκονται σε εκκρεμότητα σε όλα τα πρωτοδικεία της χώρας καθιστώντας την κατάσταση ως απολύτως έκτακτη.

Ήταν η πιο πετυχημένη έως σήμερα δημόσια συζήτηση που έχω παρακολουθήσει για την εξέλιξη του θεσμού στην Ελλάδα καθόσον αφενός μεν υπήρξε η κατάλληλη τεχνοκρατική προετοιμασία αφετέρου δε διατυπώθηκαν με ειλικρίνεια θέσεις και προβληματισμοί από όλους τους εμλεκόμενους θεσμικούς φορείς.

Μάλιστα, στην ίδια εκδήλωση ανακοινώθηκε, ότι για πρώτη φορά έχουμε στην Ελλάδα διαπιστευμένους Διαμεσολαβητές του Υπουργείου Δικαιοσύνης μία σειρά γνωστών ανώτατων δικαστικών λειτουργών, οι οποίοι αμέσως μετά τη συνταξιοδότησή τους διαπιστεύθηκαν Διαμεσολαβητές αποκτώντας και μία νέα επαγγελματική ιδιότητα προσδίδοντας έτι περαιτέρω κύρος στο θεσμό (τα ονόματα δεν γράφονται σκοπίμως διότι δεν επιθυμώ την στοχοποίηση κανενός αλλά τα περισσότερα από αυτά εμφανίζονται επίσημα στο Μητρώο Διαμεσολαβητών του Υπουργείου Δικαιοσύνης).

Διατυπώθηκε επίσης δημόσια ότι μόλις 12 υποθέσεις έχει γίνει γνωστό, ότι επιλύθηκαν θεσμικά μέσω της διαδικασίας της Διαμεσολάβησης κι όλοι αναρωτήθηκαν εάν τελικά πρέπει να πάμε στο επόμενο βήμα, ήτοι στη θέσπισητης υποχρεωτικότητας της Διαμεσολάβησηςσε μία σειρά υποθέσεων, κάτι που έλαβε χώρα στη γειτονική Ιταλία και που συνέβαλε καθοριστικά στην εξέλιξη του θεσμού αλλά και στην ανάπτυξη της Ιταλικής οικονομίας.

Έτσι λοιπόν οδηγούμαστε αισίως στις 17.1.2018 σε ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο (2ο κατά σειρά), ήτοι στην ψήφιση του Ν.4512/2018, ο οποίος αποτελούσε και ένα από τα αριθμητικώς καταγεγραμμένα προαπαιτούμενα των δανειστών μας για το 3ο μνημόνιο οικονομικής στήριξης της Eλλάδας θεσμοθετώντας τελικά την υποχρεωτικότητα της Διαμεσολάβησης σε μία σειρά υποθέσεων νομικού ενδιαφέροντος.

Εκείνη την περίοδο υπήρξε έντονη αντίδραση τόσο από το Δικηγορικό Σώμα όσο και από το Δικαστικό Σώμα, οι οποίοι αντέτειναν σφόδρα με ισχυρισμούς περί “ιδιωτικοποίησης” της Δικαιοσύνης.

Στον ίδιο ρυθμό και η τότε αξιωματική αντιπολίτευση της ΝΔ, η οποία στους ισχυρισμούς της προέτασσε αφενός μεν τη θεσμική ιστορία, τον συμβολισμό και την αξία του Δικαστικού Σώματος αφετέρου δε την ανάγκη για σημαντική αύξηση του αριθμού (έως και διπλασιασμό) Δικαστών και Ειρηνοδικών στα Δικαστήρια της χώρας προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα στην καθυστέρηση απονομής της Δικαιοσύνης.

Η ΝΔ ξεχνώντας τις ανωτέρω ενστάσεις που διατύπωνε ως αξιωματική αντιπολίτευση, μόλις έγινε κυβέρνηση και με Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης τον πρώην Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας, πρώην πρόεδρο του επίσημου φορέα για την προώθηση των Ενναλλακτικών μεθόδων επίλυσης διαφορών (ΟΠΕΜΕΔ) στην Ελλάδα και Διαπιστευμένο Διαμεσολαβητή του Υπουργείου Δικαιοσύνης τον ίδιο, ακολούθησε πιστά τα προαπαιτούμενα του τρίτου μνημονίου και θεσμοθέτησε το 3ο κατά σειρά νομοθετικό πλαίσιο ψηφίζοντας το Ν.4640/30-11-2019, ο οποίος κατήργησε την υποχρεωτική υπαγωγή στη διαδικασία της Διαμεσολάβησης του άρθρου 182 του ν.4512/2018 αλλά εισήγαγε τη λεγόμενη υποχρεωτική αρχική συνεδρία (ΥΑΣ) σε έναν συγκεκριμένο αριθμό υποθέσεων.

Στην υποχρεωτική αρχική συνεδρία (ΥΑΣ) προσέρχονται τα εμπλεκόμενα μέρη και οι νομικοί τους παραστάτες (Δικηγόροι) και ενημερώνονται από το Διαμεσολαβητή για τη διαδικασία της Διαμεσολάβησης και τις βασικές αρχές αυτής καθώς και για τη δυνατότητα εξωδικαστικής επίλυσης της διαφοράς τους με βάση της ιδιαιτερότητες και τη φύση της συγκεκριμένης υπόθεσης (άρθρο 2 αριθμ.5 του ν.4640/2019).

Με την ολοκλήρωση της αρχικής συνεδρίας σταματάει και η υποχρεωτικότητα για τα μέρη, τα οποία αποφασίζουν εάν θα συνεχίσουν ή όχι.

Στο ετήσιο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, ο Υπουργός Δικαιοσύνης μιλώντας για θέματα δικαιοσύνης και για τα νομοθετήματα που ετοιμάζει το Υπουργείο για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και της οικονομίας (ίδρυση ειδικών Δικαστηρίων) υποστήριξε ότι η Διαμεσολάβηση μετά την ψήφιση του Ν.4640/2019 από την κυβέρνηση της ΝΔ παρουσιάζει ήδη τα πρώτα πολύ σημαντικά θετικά αποτελέσματα για τη Δικαιοσύνη στην Ελλάδα, ήτοι:

α) το 15% των υποθέσεων που υπάγονται στην υποχρεωτική αρχική συνεδρία επιλύουν τελικά τη διαφορά τους με τη θεσμική Διαδικασία της Διαμεσολάβησης και

β) το 75% των υποθέσεων που εκουσίως προσέρχονται στη διαδικασία της Διαμεσολάβησης καταλήγουν σε μία συμφωνία.

Αν, όπως υποστηρίζει ο Υπουργός, από τις 100 υποθέσεις που κατά το νόμο πρέπει υποχρεωτικά να προσέλθουν στην αρχική Συνεδρία της Διαμεσολάβησης, οι 15 τελικά καταλήγουν θετικά σε μία εξωδικαστική επίλυση της διαφοράς τους, αποτυχία το λες κι όχι επιτυχία.

Και αν από τις υποθέσεις που εκουσίως προσέρχονται στη Διαμεσολάβηση, το 75% καταλήγει τελικά σε συμφωνία, ναυάγιο το λες κι όχι επιτυχία, αν αναλογιστείς ότι επί παραδείγματι εκουσίως προσέρχεται μόνον το 3% και επί του 3% καταλήγει θετικά – κατά τον Υπουργό – μόνον το 75%.

Τί συμβαίνει λοιπόν στην Πράξη μετά από 3 νομοθετικές πρωτοβουλίες και 10 χρόνια ισχύος του θεσμού της Διαμεσολάβησης ;

Οι Πολίτες επιλέγουν τελικά τη Διαμεσολάβηση ως έναν από τους τρόπους για να επιλύσουν τις μεταξύ τους διαφορές κι αν όχι γιατί ;

Οι Δικηγόροι προτείνουν στους εντολείς τους τον εναλλακτικό αυτό τρόπο επίλυσης των διαφορών τους κι αν όχι γιατί ;

Οι Δικηγορικοί Σύλλογοι πέραν της εκ του νόμου συμμμετοχής τους στα εκπαιδευτικά κέντρα κατάρτισης Διαμεσολαβητών και τις διάφορες εκδηλώσεις ενημέρωσης προς το κοινό, ενισχύουν έμπρακτα το θεσμό κι αν όχι γιατί;

Οι Δικαστές, στις υποθέσεις που η νομική τους φύση ανταποκρίνεται περισσότερο θετικά στην επιλογή της διαδικασίας Διαμεσολάβησης (π.χ. οικογενειακές διαφορές ή εμπορικού χαρακτήρα διαφορές), κάνουν χρήση του άρθρου 4 παρ.2 του Ν.4640/2019 παραπέμποντας την υπόθεση στη Διαμεσολάβηση κι αν όχι γιατί ;

Ξεκινώντας πρώτα από τους Πολίτες θα πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι και να πούμε ότι οι πολίτες επιλέγουν συνήθως αυτό που θα τους υποδείξει ο πληρεξούσιος Δικηγόρος τους.

Ο Πολίτης δεν γνωρίζει νομικά ούτε γνωρίζει “την τέχνη της Διαμεσολάβησης” και η σχέση που διατηρεί με το δικηγόρο του είναι προσωποπαγής.

Άρα, το ερώτημα θα πρέπει να διατυπωθεί τί κάνουν οι Δικηγόροι ;

Πιστεύουν στο θεσμό ;

Η αλήθεια είναι ότι τόσο οι Δικηγόροι όσο και οι Δικηγορικοί Σύλλογοι της χώρας δεν έχουν στηρίξει έμπρακτα το θεσμό.

Οι Δικηγορικοί Σύλλογοι έχουν προβεί σε μία σειρά εκδηλώσεων στα πλαίσια ενημέρωσης του σώματος και του κοινωνικού συνόλου – σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαικής Επιτροπής και την συνχρηματοδότηση αυτής που γίνεται ακριβώς για λόγους ενημέρωσης του κοινωνικού συνόλου – αλλά σε όλη αυτή τη 10ετία δεν έχει υπάρξει ένας Πρόεδρος Δικηγορικού Συλλόγου της χώρας που να διαφημίσει έμπρακτα το θεσμό δημοσιοποιώντας την παράστασή του ως Δικηγόρος σε διαδικασία Διαμεσολάβησης ενθαρρύνοντας κατά τούτο και τους Πολίτες εις την επιλογή και αυτού του εναλλακτικού τρόπου επίλυσης διαφορών.

Αν υπάρχουν βάσιμοι και αληθινοί λόγοι που δεν το πράττουν, όπως επί παραδείγματι ο φόβος μείωσης του εισοδήματός τους, αποτελεί ηθική υποχρέωσή τους να το διατυπώσουν δημόσια.

Να ειπωθεί όμως καθαρά και δυνατά !

Αν οι Δικαστές φοβούνται αληθινά μια πιθανή ιδιωτικοποίηση της Δικαιοσύνης από μεγάλες ιδιωτικές εταιρίες παροχής υπηρεσιών Διαμεσολάβησης και εναλλακτικών μεθόδων επίλυσης Διαφορών (ADR) καθώς και μία απαξίωση του δικού τους θεσμικού ρόλου θα πρέπει αμέσως να σκεφτούν ότι οι Πολίτες τους έχουν κατατάξει όλα αυτά τα χρόνια πολύ ψηλά για να είναι τόσο ανασφαλείς.

Ο Διαμεσολαβητής δεν είναι Δικαστής και δεν θα γίνει ποτέ Δικαστής !

Οι Δικαστές όμως θα πρέπει να είναι οι πρώτοι που θα προβούν σε μία γενναία αυτοκριτική για τη σημερινή κατάσταση στο χώρο της Ελληνικής Δικαιοσύνης και αναφέρομαι περισσότερο σε αυτοκριτική στο μηχανισμό του Δικαστικού συστήματος στη χώρα και στην ομαλή και αποτελεσματική λειτουργία αυτού παρά στους ίδιους του Δικαστές.

Μία αυτοκριτική για το εάν η Δικαστική εξουσία ήλεγξε επαρκώς, ως όφειλε, και ενημέρωσε την εκτελεστική εξουσία για το φαινόμενο της καθυστέρησης εις την απονομή Δικαιοσύνης καθόλη τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης και ειδικότερα κατά τη χρονική περίοδο από το 1981 και μετά, χρονική περίοδο κατά την οποία υπήρξε πράγματι η Δημοκρατική κατάκτηση του αυτοδιοίκητου των Δικαστηρίων.

Εάν έγκαιρα πρότεινε διεξόδους από την κρίση κι εάν έδειξε την απαιτούμενη επιμέλεια για τα του οίκου της ή αν τα του οίκου της διευθετήθηκαν υπό την πίεση δημοσιογραφικών αποκαλύψεων.

Γιατί οι Δικαστές δεν εξέφρασαν τις ίδιες ανησυχίες περί ιδιωτικοποίησης της Δικαιοσύνης, όταν οι Τράπεζες επέβαλαν στις κυβερνήσεις την κακοποίηση του θεσμού της Διαμεσολάβησης (με την ανοχή των περισσοτέρων κομμάτων του Ελληνικού Κοινοβουλίου αλλά και του ΟΠΕΜΕΔ) μέσω του αποτυχημένου μηχανισμού εξωδικαστικής επίλυσης για τα κόκκινα δάνεια των Τραπεζών για την κατασκευή της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του οποίου το ελληνικό δημόσιο ζημιώθηκε σημαντικά αφού δαπάνησε χωρίς αποτέλεσμα το αστρονομικό ποσό των 2.000.000€ ;

Σήμερα, στην μετά COVID-19 εποχή φαίνεται ότι έχουμε μπει σε μία τροχιά απρόβλεπτων εξελίξεων και στο χώρο της Δικαιοσύνης.

Τίποτα δεν θα μείνει το ίδιο.

Πολλά επαγγέλματα θα κινδυνεύσουν με αφανισμό.

Δικαστές, Εισαγγελείς, Δικηγόροι (αμφότεροι συλλειτουργοί της Δικαιοσύνης), Διαμεσολαβητές θα πρέπει να έχουμε λόγο για αυτές τις αλλαγές.

Γιατί αυτές οι αλλαγές που έρχονται έχουν να κάνουν με τις ζωές όλων μας στην πράξη κι όχι στη θεωρία.

Έχουν να κάνουν με τους κόπους μιας ζωής.

Όσοι συνάδελφοι δικηγόροι ξεκινήσαμε την εργασία μας μετά την άρση του γενικού lockdown και ήρθαμε σε επαφή με την εικόνα που παρουσιάζουν σήμερα τα Δικαστήρια και οι Εισαγγελίες της χώρας βρεθήκαμε μπροστά σε ένα πρωτόγνωρο θέαμα αφού οι εικόνες δεν θυμίζουν καμία άλλη εποχή της μεταπολίτευσης.

Για τους μεγαλύτερους μπορεί να θυμίζουν εποχές πόλεμου ή παρόμοιες έκτακτες συνθήκες που η δική μου γενιά δεν τις έχει ζήσει.

Σε αυτή τη δύσκολη λοιπόν χρονική περίοδο “ευχής έργον” θα ήταν όλοι οι συλλειτουργοί της Δικαιοσύνης να υπερασπιστούμε αυτό που ο καθένας έχει ορκιστεί να υπηρετεί αλλά όλοι μαζί τα δημοκρατικά κεκτημένα της Μεταπολίτευσης.

Να μην αφήσουμε κανέναν να υποτιμήσει τους κόπους μίας ολόκληρης περιόδου, μίας Δημοκρατικής περιόδου που ο χώρος της Δικαιοσύνης παρόλο τα κακά που συνεχώς ακούγονται έχει και πολλά καλά να παρουσιάσει με το κυριότερο εξ αυτών την εξέλιξη του ίδιου του ανθρώπινου Δυναμικού του.

Στην 20ετή σχεδόν εμπειρία μου ως Δικηγόρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών θα ήθελα να σταθώ στα καλά της Μεταπολίτευσης και να πω ότι η πατρίδα μου διαθέτει άριστους Δικαστές, σπουδαίους Πανεπιστημιακούς των Νομικών Σχολών της χώρας με διεθνές κύρος, σπουδαίους Δικηγόρους – συλλειτουργούς της Θέμιδος.

Όλοι αυτοί υπηρετούν κάτι διαφορετικό, το οποίο όμως ως “όλον” εντάσσεται σε ένα ενιαίο Δικαστικό Σύστημα απονομής Δικαιοσύνης.

Αυτό το Δικαστικό Σύστημα μας καλεί σήμερα σε μία έκτακτη συζήτηση.

Για το μέλλον της Δικαιοσύνης ας μιλήσουμε πρώτα όλοι εμείς !

Γεωργίου Σπυριδούλα, Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω, Διαμεσολαβήτρια Συντονίστρια Τομέα Δικαιοσύνης Κινήματος Δημοκρατών Σοσιαλιστών

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr