Σπύρος Καρακίτσος: Κόμματα, προγράμματα και Φυλακές

Όλα σχεδόν τα κόμματα και οι πολιτικοί σχηματισμοί έχουν ήδη δημοσιεύσει τις προγραμματικές τους θέσεις εν όψει των επερχόμενων εκλογών της 21ης Μαΐου.

Αν επαναφέρουμε στη μνήμη μας τον Αρχαίο ρήτορα Δημοσθένη και τη ρήση του ότι “είναι επιβεβλημένο οι ελεύθεροι να έχουν συναίσθηση ευθύνης για τα πολιτικά πράγματα”, τότε το ιδεατό θα ήταν κάθε πολίτης που προσέρχεται στις κάλπες να έχει εκ των προτέρων μελετήσει  αυτά τα προγράμματα για να γνωρίζει και να κατανοήσει, όχι μόνο το τυχόν πρόγραμμα που θα εφαρμόσει ένας πολιτικός φορέας σε περίπτωση διακυβέρνησης της Χώρας, αλλά επιπροσθέτως να έρθει σε επαφή και με τις θέσεις και τις απόψεις που εκφράζει αυτό το κόμμα για όλα τα θέματα που απασχολούν τον ίδιο ως πολίτη, αλλά και συνολικά ως κοινωνία και ως Έθνος.

Βέβαια, είναι αλήθεια ότι η εμπιστοσύνη σημαντικής μερίδας των πολιτών, ιδίως στην Χώρα μας έχει κλονιστεί προ πολλού, τουλάχιστον ως προς τις προεκλογικές υποσχέσεις των πολιτικών, σε σχέση με αυτά που συνήθως πράττουν μετεκλογικά. Κατά το κοινώς λεγόμενο “άλλα λένε και άλλα κάνουν” ή ακόμα χειρότερα “όλοι το ίδιο είναι”. 

Άλλωστε, αυτή η απώλεια εμπιστοσύνης, σε συνδυασμό με άλλα κοινωνικά προβλήματα (ανεργία, μετανάστευση, υποαπασχόληση κτλ) αντικατοπτρίζεται σε πληθώρα δημοσκοπήσεων και ερευνών, όπως για παράδειγμα σε νέους ηλικίας 17-29 ετών, οι οποίοι σε πρόσφατη έρευνα ποσοστό 83% απαντούν ότι εμπιστεύονται από καθόλου έως λίγο την Κυβέρνηση, σε ποσοστό 87,8% εμπιστεύονται από καθόλου έως λίγο τη Βουλή και σε ποσοστό 89% τα πολιτικά κόμματα (Opinion Poll, 30/4/2023, www.thetoc.gr).  

Σαφώς, η απώλεια εμπιστοσύνης των πολιτών αφορά όλους σχεδόν τους θεσμούς (στρατός, Εκκλησία, Ευρωπαϊκή Ένωση, συνδικαλιστικές οργανώσεις κοκ), αλλά τα υψηλότερα ποσοστά αμφισβήτησης αφορούν το πολιτικό σύστημα. Και έχω την εντύπωση, ότι είναι άλλο πράγμα η κριτική σκέψη απέναντι στους θεσμούς και άλλο πράγμα η αποστροφή. Αρκεί κάποιος να κάνει συζήτηση με νέους ανθρώπους ή μία “βόλτα” στα social media και θα δει τι πάει να πει κατάρρευση κάθε πολιτικής ιδεολογίας ή έστω προσέγγισης στα προβλήματά μας.

Αν όμως ξεπεράσουμε, την δικαιολογημένη εν πολλοίς αμφισβήτηση των κομμάτων και των προεκλογικών τους εξαγγελιών σε σχέση με την εφαρμογή των προγραμμάτων σε περίπτωση διακυβέρνησης ή ακόμα και την μετεκλογική προάσπιση αυτών των θέσεών τους μέσα και έξω από την Βουλή, τότε έχει ενδιαφέρον να τα δούμε, έστω και επιδερμικά. Όχι στη λογική της προγραμματικής θέσης ενός κόμματος που να μας εξυπηρετεί ατομικά, καθώς αυτό παραπέμπει σε πελατειακές σχέσεις, αλλά ας τα δούμε τουλάχιστον συνολικά, ως κοινωνία. 

Ένα τέτοιο παράδειγμα, που φυσικά δεν αφορά πολλούς, αλλά αφορά λίγους, είναι το σωφρονιστικό σύστημα. Στο ερώτημα δηλαδή, τί πρεσβεύουν τα κόμματα για το σωφρονιστικό σύστημα σε επίπεδο προεκλογικών υποσχέσεων; 

Εκ των προτέρων αναφέρω ότι οι παρακάτω θέσεις είναι δημοσιευμένες και παραθέτω μόνο τους πολιτικούς φορείς που είχαν κοινοβουλευτική εκπροσώπηση κατά την πρόσφατη τετραετία, κατά σειρά εκλογής. Στις προσεχείς εθνικές εκλογές έχουν καταθέσει αίτηση υποψηφιότητας 38 κόμματα, 10 συνασπισμοί κομμάτων και 2 μεμονωμένοι υποψήφιοι. Όποιος/α έχει το “φετίχ” να διαβάσει τις προγραμματικές θέσεις και των 50, μπορεί ελεύθερα να τις αναζητήσει.  

ΝΔ 

Το σωφρονιστικό σύστημα και οι προγραμματικές θέσεις για τις φυλακές είναι ενταγμένο στην ενότητα “Ασφάλεια” (Σελ. 24) και αναφέρει: 

“ΑΣΦΑΛΕΙΑ

 Έξυπνη και στοχευμένη αντιμετώπιση της εγκληματικότητας με επιχειρησιακές παρεμβάσεις για την αντιμετώπισή της σε τοπικό επίπεδο. Δίνουμε έμφαση στην αξιοποίηση πληροφοριών και στην ανάλυση δεδομένων. Ενίσχυση πεζών και εποχούμενων περιπολιών. 

5.000 αστυνομικοί αποδεσμεύονται από δευτερεύουσες υπηρεσίες γραφείου και ενισχύουν τις υπηρεσίες πρώτης γραμμής, αξιοποιώντας την ψηφιοποίηση των υπηρεσιών. 

Αξιοποιούμε τις νέες τεχνολογίες για να ενισχύσουμε την ασφάλεια από τα σύνορα μέχρι τον κυβερνοχώρο. 

Ενίσχυση Λογοδοσίας και αντιμετώπιση της αστυνομικής αυθαιρεσίας. Εφοδιασμός των αστυνομικών πρώτης γραμμής με κάμερες. 

Κατασκευάζουμε νέα καταστήματα κράτησης, ολοκληρώνουμε την μετεγκατάσταση του Κορυδαλλού, δίνουμε έμφαση στην εκπαίδευση και την επανένταξη των κρατουμένων”.

ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ

Το κυβερνητικό πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ περιγράφεται στην υποενότητα “Αντεγληματική Πολιτική” (σελ. 37-39). Μεταξύ άλλων αναφέρει: 

“Θα επαναφέρει τις αρμοδιότητες για την αντεγκληματική και τη σωφρονιστική πολιτική στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, με διάκριση για την αποστολή, τις λειτουργίες και τις αρμοδιότητες του προσωπικού και των υπηρεσιών αστυνομίας από εκείνες του προσωπικού και των υπηρεσιών των καταστημάτων κράτησης”. 

Αντεγκληματική πολιτική 

Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, λαμβάνοντας υπόψη την αύξηση και ιδίως τις ποιοτικές μεταβολές της εγκληματικότητας, που έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην κοινωνία, δεσμεύεται για τέσσερις κυρίως άξονες, που θα αποτελέσουν τη βάση της αντεγκληματικής του πολιτικής:  

Δημιουργία αξιόπιστου συστήματος παραγωγής στοιχειών και πληροφόρησης, για την εγκληματικότητα και τη λειτουργία των υπηρεσιών του ποινικού́ συστήματος (αστυνομία, δικαστήρια, σωφρονιστικό́σύστημα). 

Ανάπτυξη ενός συστήματος επικοινωνίας ενημέρωσης και πληροφόρησης των τοπικών κοινωνιών από την αστυνομία, όπως κοινωνικές υπηρεσίες των δήμων, Σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων, Σύλλογοι καθηγητών και δασκάλων, Διευθύνσεις εκπαίδευσης, φορείς απεξάρτησης, υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης κ.λπ., με αντικείμενο την πρόληψη και αντιμετώπιση σε ένα πρώτο επίπεδο ποικίλων μορφών εγκληματικότητας, ιδίως βίαιης, τη συνδρομή στα θύματα και την προστασία τους.

 Διεξοδική και με βάση συγκεκριμένα ποιοτικά κριτήρια αξιολόγηση των πραγματικών αναγκών ασφάλειας και αστυνόμευσης σε τοπικό́ επίπεδο και ανάπτυξη πολίτικων κοινωνικής πρόληψης της μικρο-εγκληματικότητας και της βίας, με επίκεντρο τους νέους, μέσω της: 

Αποκατάστασης σχέσεων εμπιστοσύνης πολίτων αστυνομίας o Ίδρυσης κοινωνικών υπηρεσιών για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση [39] 

Ειδικής εκπαίδευσης καθηγητών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην αντιμετώπιση προβλημάτων και κρίσεων μέσα στην τάξη o Ανάδειξης του Αστυνομικού́ Τμήματος σε κέντρο αναφοράς των πολίτων 

Ανάπτυξης συστήματος πρόληψης της θυματοποίησης σε επίπεδο συνοικίας/ δήμου, μέσω των κοινωνικών υπηρεσιών του δήμου και της ενίσχυσής τους

Ανάπτυξης δομών-δράσεων καλλιτεχνικής έκφρασης και ψυχαγωγικού́χρόνου των νεών σε επίπεδο δήμου και σχολείων  

Αναθεώρηση του στρατηγικού́ προσανατολισμού́ της λειτουργιάς των αστυνομικών υπηρεσιών, με σκοπό́ την πρόληψη και αντιμετώπιση του σοβαρού́ και οργανωμένου εγκλήματος, καταρχάς με την πρόταξη έξι κλασικών αξόνων δράσης: λαθρεμπόριο νόμιμων και παρανόμων φορτιών – διακίνηση εμπορία οπλών – συμβόλαια θανάτου – εκβιάσεις – παράνομα παιχνίδια – πορνεία κ.λπ. Στο πλαίσιο αυτό, ανάπτυξη ειδικών πολιτικών και μέτρων για την προστασία μαρτύρων και θυμάτων.”

ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΗΜΑ ΑΛΛΑΓΗΣ

Το πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ (του οποίου ο γράφων είναι και αναπληρωτής Γραμματέας του Τομέα Προστασίας του Πολίτη) περιγράφεται αναλυτικά και εμπεριστατωμένα στο Μέρος ΙΙΙ και στην υποενότητα 7 με τίτλο “Προστασία και Ασφάλεια του Πολίτη” αναφέροντας: 

“3. Φυλακές

Το καλοκαίρι του 2019 η αρμοδιότητα των φυλακών μεταφέρθηκε στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, παρά τις επιφυλάξεις της παράταξής μας και σε αντίθεση με τα κρατούντα στις δημοκρατικές χώρες όπου  παραδοσιακά η αντι-εγκληματική πολιτική ανήκει στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Η μεταφορά της συγκεκριμένης αρμοδιότητας στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη είχε ως αποτέλεσμα την υπέρμετρη ενίσχυση της καταστολής στο πεδίο του σωφρονισμού σε βάρος των εναλλακτικών της κράτησης μέτρων και κατ’ επέκταση της κοινωνικής επανένταξης των κρατουμένων.  Ενδεικτικά αναφέρουμε:

• Την επ’ αόριστον αναστολή της κοινωφελούς εργασίας, με νομοθετική πρωτοβουλία της Κυβέρνησης, αντί να αναληφθούν πρωτοβουλίες για τον εξορθολογισμό της σχετικής νομοθεσίας, την ενδυνάμωση του θεσμού και των αρμόδιων για την εφαρμογή του δημοτικών υπηρεσιών.

• Την  de facto κατάργηση της Ηλεκτρονικής Επιτήρησης (“βραχιολάκι”) και την υποβάθμιση του θεσμού  της ημιελεύθερης διαβίωσης, παρά τον σχεδιασμό στο παρελθόν για πιλοτική εφαρμογή στις φυλακές Κορυδαλλού.

• Τους περιορισμούς στη χορήγηση αδειών στους κρατούμενους (ν. 4760/2020) καθώς και τους περιορισμούς (ειδικά την περίοδο της πανδημίας) στις επικοινωνίες του κρατούμενου με την οικογένεια και την κοινωνία, που αποτελούν βασική παράμετρος ενός ολοκληρωμένου σχεδίου ομαλής επανένταξης. Η παράταξή μας πρότεινε συγκεκριμένη ρύθμιση για τον αποσυνωστισμό των φυλακών, με ειδικά κριτήρια. Ωστόσο τα προληπτικά κατά του κορωνοϊού μέτρα επικεντρώθηκαν στην εύκολη λύση, δηλαδή σε περιορισμούς των δικαιωμάτων των κρατουμένων.

• Οι περιορισμοί στις προϋποθέσεις και άρα μεταγωγές στις αγροτικές φυλακές, με αποτέλεσμα να ερημώσουν οι φυλακές αυτές, ενώ υπάρχει υπερπληθυσμός στις κοινές φυλακές.

• Αναξιοκρατία στην πλήρωση καίριων θέσεων διοίκησης, με αυθαίρετες τοποθετήσεις υπαλλήλων και χωρίς τη νόμιμη διαδικασία κρίσεων. Σειρά μάλιστα, δικαστικών αποφάσεων δικαίωσαν πρώην διευθυντικά στελέχη της υπηρεσίας που είχαν απομακρυνθεί παρανόμως από τις θέσεις τους. Πρόκειται για σαφή αποδοκιμασία εκ μέρους της δικαιοσύνης των μεθόδων που επέλεξε η κυβέρνηση αντί να προχωρήσει στην νόμιμη διαδικασία κρίσεων. 

• Την χρόνια κόπωση των εργαζομένων στις φυλακές, η οποία υπό τις συνθήκες της πανδημίας έφτασε στα όριά της. Στους εργαζόμενους έχει επικρατήσει η εντύπωση της παντελούς απαξίωσης του έργου τους. Αυτό έχει άμεσο αντίκτυπο και στις συνθήκες διαβίωσης και τα δικαιώματα των κρατουμένων και εν τέλει δυναμιτίζει κάθε τυχόν προσπάθεια αποτελεσματικής αντι-εγκληματικής πολιτικής.

• Την πολυετή καθυστέρηση ολοκλήρωσης της διαδικασίας διορισμού των επιτυχόντων της προκήρυξης 6Κ/2018 (έγινε μόλις πρόσφατα, 4 χρόνια μετά).

• Η μεταφορά των φυλακών Κορυδαλλού αναμένεται να καθυστερήσει πολύ περισσότερο από όσο η κυβέρνηση εξήγγειλε αρχικά. Και αυτό παρότι έγιναν αυθαίρετα προπαρασκευαστικές πράξεις για τη μετεγκατάσταση του συγκροτήματος Κορυδαλλού χωρίς την αναθεώρηση του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Καταστημάτων Κράτησης, το οποίο είχε εκπονηθεί το 2001, επί κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ, ενέργεια που προηγείται εκ του νόμου της κατασκευής νέας φυλακής ή της μεταφοράς υπάρχουσας.

Η παράταξή μας έχει επισημάνει την αποδυνάμωση, και κατά συνέπεια απαξίωση, του θεσμού των Αγροτικών Φυλακών (εικόνα που δεν αναμένεται να αλλάξει παρά την διεύρυνση των προϋποθέσεων μεταγωγής κρατουμένων που εκτίουν ποινές φυλάκισης με το άρθρο 29 του ν.4937/2022).  Η αποδυνάμωση των Αγροτικών Φυλακών σε συνδυασμό με την υποβάθμιση των εναλλακτικών της κράτησης μέτρων, έχουν απομακρύνει το σωφρονιστικό μας σύστημα από τον στόχο της ομαλής κοινωνικής επανένταξης.

Για την ασφάλεια στις φυλακές, το ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής έχει τονίσει ότι η ασφάλεια στις φυλακές πραγματώνεται μόνο με όρους δυναμικής ασφάλειας, κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, που είναι διαφορετικό από την διεύρυνση της καταστολής.

Χρειάζεται πρόληψη – ορθολογική κατανομή κρατουμένων – διοικητική αναδιοργάνωση και αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού και μόνο σε αξιοπρεπείς, κατάλληλες συνθήκες, χωρίς υπερπληθυσμό.

Για το σύνολο των ανωτέρω ζητημάτων το ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής έχει μεν καταθέσει πλήθος ερωτήσεων στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού ελέγχου, ουδέποτε όμως έλαβε κάποια απάντηση που να δείχνει ότι η κυβέρνηση προτίθεται να εκπονήσει ένα σοβαρό, συνεκτικό και αποτελεσματικό σχέδιο για το σωφρονιστικό σύστημα

Το έλλειμμα ενός τέτοιου σχεδιασμού το επιβεβαιώνει και το Συμβούλιο της Ευρώπης με πρόσφατη απόφασή του με την οποία καλεί τις Αρχές να υποβάλουν μια συνολική αξιολόγηση για τον αντίκτυπο των μεταρρυθμίσεων αυτών στον υπερπληθυσμό των φυλακών και να παράσχουν συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την αντιμετώπιση του ζητήματος.

4.Προτάσεις/στόχοι για ένα σύγχρονο σωφρονιστικό σύστημα

• Επιστροφή της αντι-εγκληματικής πολιτικής και των φυλακών στο φυσικό τους χώρο, το Υπουργείο Δικαιοσύνης και αναχαίτιση του φαινομένου του υπερπληθυσμού.

• Ενίσχυση της διαδικασίας μεταφοράς αλλοδαπών κρατουμένων για έκτιση της ποινής στη χώρας τους.

• Μείωση της υποτροπής και διασύνδεση των αποφυλακισθέντων με την αγορά εργασίας. Επανένταξη και συντονισμένα προγράμματα εκπαίδευσης, επιμόρφωσης, επαγγελματικής εκπαίδευσης, αθλητισμού και ψυχαγωγίας σε  όλες τις φυλακές. Πρόσβαση φοιτητών κρατουμένων, για λόγους σπουδών, και λοιπών κρατουμένων σε υπηρεσίες διαδικτύου.

• Επένδυση στα εναλλακτικά μέτρα της κράτησης με την ενεργοποίηση του θεσμού της κοινωφελούς εργασίας και την επέκταση εφαρμογής του μέτρου της ηλεκτρονικής επιτήρησης. Ενίσχυση Υπηρεσιών Κοινωνικής Αρωγής Ενηλίκων και Ανηλίκων

• Έμφαση στην εκπαίδευση, την ψυχοκοινωνική στήριξη κρατουμένων και την απεξάρτηση στις φυλακές. Ενίσχυση της επικοινωνίας του κρατουμένου με το οικογενειακό περιβάλλον

• Ενίσχυση Αγροτικών Φυλακών με περισσότερους κρατουμένους και υλικοτεχνικής υποδομή

• Ενίσχυση της προστασίας της Υγείας στις φυλακές. Πρόσληψη μόνιμων ιατρών και λοιπού νοσηλευτικού προσωπικού

• Ενίσχυση της σωφρονιστικής διοίκησης με μόνιμους μηχανισμούς επιμόρφωσης.

• Ενίσχυση της διαφάνειας και λογοδοσίας στις φυλακές και νόμιμη διαδικασία κρίσεων των διευθυντικών στελεχών των φυλακών και όλων των θέσεων ευθύνης.  Ενίσχυση της ορθής κρίσης του αποφασίζοντος οργάνου για τις μεταγωγές και τη χορήγηση αδειών. Επανεξέταση του ισχύοντος πλαισίου για την διοικητική διερεύνηση περιστατικών αυθαιρεσίας υπαλλήλων – κωδικοποίηση και εξορθολογισμός.

ΚΚΕ

Το πρόγραμμα του ΚΚΕ αποτελεί προϊόν των διεργασιών του 19ου Συνεδρίου του Κόμματος, τον Απρίλη του 2013. Στο πρόγραμμα αυτό δεν περιγράφεται κάποια προγραμματική θέση ειδικά για το σωφρονιστικό σύστημα και τις φυλακές. Ωστόσο, καταγράφονται διαχρονικά πληθώρα παρεμβάσεων και ερωτήσεων στην Βουλή από Βουλευτές του κόμματος σχετικά για τις φυλακές και τα προβλήματα που κατά καιρούς αντιμετωπίζουν κρατούμενοι και εργαζόμενοι. 

Ενδεικτικά αναφέρεται κοινοβουλευτική παρέμβαση του Βουλευτή κ. Γιάννη Γκιόκα, εξ αφορμής του νέου Σωφρονιστικού Κώδικα στις 25/10/2022: 

“Η κυβέρνηση αντιμετωπίζει τον σωφρονισμό με τη λογική και την πολιτική της καταστολής, τόνισε ο βουλευτής του ΚΚΕ, Γιάννης Γκιόκας, μιλώντας στη συζήτηση στην Ολομέλεια της Βουλής, για το σωφρονιστικό κώδικα.

Ενδεικτικό ότι στον πυρήνα της πολιτικής της κυβέρνησης δεν είναι η κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων, είναι το γεγονός ότι το νομοσχέδιο εισάγεται από το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη.

Ενώ όσον αφορά προηγούμενους νόμους για τον σωφρονισμό, κανείς δεν μπορεί να θεωρηθεί πετυχημένος πάνω στους άξονες συνθηκών διαβίωσης στις φυλακές, διαδικασιών και όρων έκτισης των ποινών και διαδικασίας προετοιμασίας επανόδου στην κοινωνία των κρατουμένων.

Ο κατασταλτικός πυρήνας της πολιτικής της κυβέρνησης, την κάνει να αντιμετωπίζει τις φυλακές ως καταστήματα κράτησης και όχι ως σωφρονιστικά ιδρύματα. Γι’ αυτό επανιδρύει τις φυλακές τύπου Γ, υψίστης δηλαδή ασφαλείας, χωρίς κανένα δικαίωμα στους κρατούμενους. «Επιχειρείτε να επιβάλετε μία ακόμη ποινή πέραν αυτής του δικαστηρίου», είπε χαρακτηριστικά ο βουλευτής του ΚΚΕ, προσθέτοντας ότι η κυβέρνηση απολυτοποιεί και αποθεώνει την αυστηρότητα και αυστηροποίηση των ποινών για την μείωση της εγκληματικότητας, ενώ δεν έχει επαληθευτεί πουθενά ότι αυτά τα μέτρα είναι αποτελεσματικά.

Το σάπιο σύστημα γεννάει τέρατα

Ο Γ. Γκιόκας σχολίασε με έντονα δεικτικό τρόπο τις εισηγήσεις κυβερνητικών στελεχών για χημικό ευνουχισμό, θέτοντας το ερώτημα αν ο σκοπός είναι να ιατρικοποιηθούν και να υποβαθμιστούν τα εγκλήματα βιασμού για να αποσιωπηθούν οι κοινωνικές αιτίες που γεννούν τέτοια τέρατα-δράστες, αλλά και ανυπεράσπιστα θύματα, όπως συνέβη με την περίπτωση της 12χρονης στον Κολωνό, ένα ανήλικο θύμα που έγινε αντικείμενο κακοποίησης και βιασμού από «διάφορους πολίτες υπεράνω πάσης υποψίας».

Πρόσθεσε ότι ένα παιδί που εξαναγκάζεται να δουλεύει είναι ένα παιδί που έχει υποστεί ήδη βιασμό. Και ξεκαθάρισε ότι το έγκλημα είναι κοινωνικό φαινόμενο, σύμφυτο με τη σημερινή κοινωνία και τις αξίες της, την αποθέωση δηλαδή του ατομισμού και του ανταγωνισμού, της λογικής ότι όλα αγοράζονται και πωλούνται, ακόμα και το ανθρώπινο σώμα.

Πίσω από την αυστηρότητα των ποινών, η κυβέρνηση προσπαθεί να κρύψει τα προβλήματα κάτω από το χαλί και έτσι δεν αποτρέπεται η εγκληματικότητα, γιατί δεν πλήττει τις αιτίες που την γεννούν…

Επανερχόμενος στο ζήτημα των φυλακών, ο βουλευτής του ΚΚΕ, έκανε λόγο για τεράστιες ελλείψεις σε κτίρια, προσωπικό και εξειδικευμένο προσωπικό και για εναλλακτικές ποινές «με το σταγονόμετρο», τονίζοντας ότι το ίδιο θα γίνει και με το τωρινό νομοσχέδιο.

Το ΚΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι η εγκληματικότητα δεν ξεριζώνεται από μια σάπια κοινωνία, αλλά ταυτόχρονα αν υπάρχουν προϋποθέσεις, μπορούν να κερδηθούν άνθρωποι αν εξασφαλιστούν προϋποθέσεις που δεν εξασφαλίζονται με το σημερινό νομοσχέδιο (σ.σ. του Σωφρονιστικού Κώδικα).

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΥΣΗ

Οι προγραμματικές θέσεις της Ελληνικής Λύσης  για το σωφρονιστικό σύστημα εντάσσονται στην ενότητα για τον εκσυγχρονισμό της Δικαιοσύνης (σελ. 333-334) όπου αναφέρεται:  

• Ηλεκτρονικό Αρχείο και μητρώο κρατουμένων από όλα τα καταστήματα κράτησης της χώρας. 

• Άμεση εφαρμογή και χρήση ηλεκτρονικών μέσων επιτήρησης υποδίκων, καταδίκων και κρατουμένων που βρίσκονται σε άδεια. 

• Αλλαγή του Νόμου περί «Ισόβιας Κάθειρξης». Η Ισόβια Κάθειρξη θα είναι κάθειρξη εφ’ όρου ζωής και όχι ορισμένων ετών, όπως ισχύει σήμερα. 

• Στα ποινικά αδικήματα που θα επισύρουν ποινή πραγματικής ισόβιας κάθειρξης θα συμπεριληφθούν επιπλέον και τα κάτωθι αδικήματα: εμπορία ναρκωτικών, κατάχρηση δημοσίου χρήματος, εμπορία ανθρώπων, παιδεραστία, εμπόριο οργάνων του ανθρωπίνου σώματος, συμμετοχή σε τρομοκρατικές οργανώσεις, συμμετοχή σε εγκληματικές οργανώσεις και διακίνηση λαθρομεταναστών. Επιπρόσθετα, για το αδίκημα της παιδεραστίας, πέρα από την ισόβια κάθειρξη, θα εξετασθεί και το μέτρο της χημικής εξουδετέρωσης της επιθυμίας του δράστη”.

ΜέΡΑ 25

Οι προγραμματικές θέσεις του ΜέΡΑ25 προέκυψαν από τις διεργασίες του 1ου Διαβουλευτικού Συνεδρίου, τον Ιούνιο του 2021, όπου στην ενότητα “θέσεις στα πεδία ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μεταναστευτικής πολιτικής” εντάσσεται υποενότητα με τίτλο “Φυλακές – κρατούμενοι/ες” προτείνοντας την ριζική αναδιάρθρωση του σωφρονιστικού συστήματος και αναφέροντας:

“5.1. Περαιτέρω περιορισμός της (υπερ)ποινικοποίησης αδικημάτων στην κατεύθυνση που κινείται ο νέος Ποινικός Κώδικας. Αποποινικοποίηση ή μείωση της προβλεπόμενης ποινής μικροαδικημάτων. Σεβασμός της έκφρασης της ελεύθερης γνώμης, του δικαιώματος συνάθροισης και κοινωνικής συνύπαρξης και του απορρήτου της προσωπικής ζωής. Απαγόρευση δημοσίευσης φωτογραφιών και προσωπικών δεδομένων ειδικότερα σε υπόδικους (τεκμήριο αθωότητας). 

5.2. Νομοθετικές τροποποιήσεις για την επέκταση και εφαρμογή εναλλακτικών κυρώσεων και εναλλακτικών τρόπων έκτισης ποινής. Η φυλάκιση να παραμείνει ως ποινή μόνο για τα σοβαρά αδικήματα και για τους υπότροπους σοβαρών αδικημάτων. Το βραχιολάκι να είναι προσωπική επιλογή, χωρίς πρόσθετες προϋποθέσεις του κρατούμενου και σε καμία περίπτωση υποχρεωτικό (στους αδειούχους και στους υπόδικους). Να μην επιβαρύνεται ο κρατούμενος το κόστος του και η εφαρμογή του να επαφίεται αποκλειστικά στο δημόσιο. 

5.3. Κατάργηση των φυλακών ανηλίκων. Κατάργηση της προφυλάκισης και των στερητικών της ελευθερίας ποινών για τους ανήλικους. Άμεση αποφυλάκιση κάθε ανήλικου ασχέτως εθνικότητας και μέχρι τότε διαχωρισμό ανήλικων (αγοριών και κοριτσιών) από τους ενήλικες κρατούμενους. 

5.4. Κατάργηση φυλάκισης για τη μικρή παραβατικότητα. Προσθήκη κοινωφελούς εργασίας ως εναλλακτική ποινή για τα εγκλήματα χαμηλής παραβατικότητας. 

5.5. Ριζική αναθεώρηση του σωφρονιστικού συστήματος, δημιουργία κατάλληλων δομών και υποδομών και συνεχής, τακτική εκπαίδευση του προσωπικού. Έμφαση στον ανθρώπινο παράγοντα, δομές προστασίας των δικαιωμάτων των κρατούμενων, πρόσληψη επιστημονικού προσωπικού, αναβάθμιση της εκπαίδευσής του. 

5.6. Επέκταση των ευεργετικών διατάξεων (εργασία, προγράμματα, ευεργετικός υπολογισμός, επισκεπτήρια, άδειες, εκπαίδευση, ημιελεύθερη διαβίωση, αγροτικές φυλακές, υφ’ όρων απόλυση κλπ.) και απροκατάληπτη εφαρμογή τους. Δυνατότητα σεξουαλικών επαφών μεταξύ συντρόφων, ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού, σε ειδικό χώρο των φυλακών χωρίς επιτήρηση. 

5.7. Αυστηρή εφαρμογή των διατάξεων περί προφυλάκισης και μείωση του χρόνου στους 12 ή 6 μήνες, για όλες τις κατηγορίες αδικημάτων. 

5.8. Δημιουργία μονάδων απεξάρτησης και αναθεώρηση των διατάξεων δίωξης των παραβιάσεων που αφορούν τα ναρκωτικά. Αποποινικοποίηση της χρήσης ναρκωτικών. 

5.9. Διερεύνηση των καταγγελιών των κρατούμενων για βασανιστήρια και κακομεταχείριση από ανεξάρτητο φορέα με τη συμμετοχή φορέων κοινωνικού ελέγχου παράλληλα και ανεξάρτητα από την ποινική διαδικασία. Ρητή απαγόρευση του εξευτελιστικού ενδοσωματικού ελέγχου. 

5.10. Άμεση αποφυλάκιση όλων των ατόμων που πάσχουν από αναπηρίες και βαριές ασθένειες (π.χ. οροθετικοί, κλπ.). 

5.11. Εστίαση στη δημιουργία σταδίου επανένταξης των αποφυλακισμένων στην κοινωνία.

Συμπεράσματα:

Από τις παραπάνω προγραμματικές θέσεις των κομμάτων οφείλω να αναφέρω ότι όλοι ανεξαιρέτως κατά την κοινοβουλευτική τους δράση, αλλά και την κομματική δραστηριότητα, έχουν αναδείξει, καταγγείλει και προτείνει παρεμβάσεις σε επιμέρους προβλήματα του σωφρονιστικού συστήματος ή σε νομοσχέδια που επεξεργάζονται στις αρμόδιες κοινοβουλευτικές επιτροπές. 

Προκύπτει όμως διάσταση απόψεων, καθώς ελάχιστες προγραμματικές συγκλίσεις μπορούν να εντοπιστούν. Ξεχωρίζω την ρητή θέση του ΣΥΡΙΖΑ και του ΠΑΣΟΚ για την επιστροφή των αρμοδιοτήτων της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής στο Υπουργείο Δικαιοσύνης ως σημείο σύγκλησης πρωταρχικής θέσης. 

Πέραν αυτών όμως, είναι απογοητευτικό το γεγονός ότι σε ένα ιδιαίτερο θέμα που άπτεται τον στενό πυρήνα όχι μόνο του Κράτους, αλλά ως είθισται να λέγεται και του πολιτισμού μας, τα περισσότερα κόμματα έχουν διαφορετικές απόψεις. Πολλές φορές εκ διαμέτρου αντίθετες. Όχι μόνο σε επίπεδο προεκλογικών εξαγγελιών, αλλά και σε επίπεδο της εφαρμοζόμενης σωφρονιστικής και αντεγκληματικής πολιτικής. 

Επίσης, είναι λυπηρό ότι οι κατά καιρούς αναδεικνυόμενες αποτυχίες της αντεγκληματικής πολιτικής και ιδίως οι αποτυχίες του ίδιου του σωφρονιστικού συστήματος γίνονται πεδίο σκληρής πολιτικής αντιπαράθεσης μεταξύ των κομμάτων, ενώ είναι τραγική η απόδοση των ευθυνών και των αποτυχιών στους εργαζόμενους και σχεδόν ποτέ στην πολιτική αποτυχία του τυχόν σχεδιασμού. Περιττό δε, να αναφέρω ότι ενίοτε υπεισέρχονται ως παράγοντες της εφαρμοζόμενης σωφρονιστικής πολιτικής ιδεοληψίες που είχαν τραγικά αποτελέσματα για τη λειτουργία των φυλακών.

Τέλος, επιχειρώντας να κάνω μία μικρή αποτίμηση της μεταφοράς των αρμοδιοτήτων της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής και κατά συνέπεια των Φυλακών στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη το 2019, τα αποτελέσματα κατά την άποψή μου δεν είναι ικανοποιητικά. 

Σαφώς κρατάμε την μείωση των περιστατικών βίας μέσα στις Φυλακές, τόσο μεταξύ των κρατουμένων, όσο και κατά υπαλλήλων, καθώς αυτή είχε οξυνθεί επικίνδυνα προ του 2019. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό. 

Ωστόσο, απουσιάζει ο σχεδιασμός μιας στρατηγικής για το σωφρονιστικό σύστημα, ούτε καν σε βραχυχρόνιο επίπεδο, όπως για παράδειγμα της επόμενης τετραετίας, γεγονός πού έχει ζητήσει με επιτακτικό τρόπο και η αρμόδια επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης (CPT), δεδομένης μάλιστα της αποτυχίας του προηγούμενου στρατηγικού σχεδιασμού για το σωφρονιστικό σύστημα προ του 2019.

Η μεταφορά του Συγκροτήματος Φυλακών Κορυδαλλού που εξαγγέλθηκε το 2019 από τον Πρωθυπουργό παρέμεινε και αυτή στα χαρτιά ως μια προεκλογική εξαγγελία που απλά δεν πραγματοποιήθηκε. 

Ο υπερπληθυσμός κρατουμένων στις Φυλακές παραμένει ως πρόβλημα. Ενδεικτικά παραθέτω επίσημα στοιχεία με ημερομηνία 18/4/2023: Σωφρονιστικό Κατάστημα Κορυδαλλού Ι υπερπλήρωση 128%, Τρίπολη 209%, Κω 189%, Ναυπλίου 158%, Κομοτηνής 162% κτλ. 

Η υποστελέχωση του σωφρονιστικού προσωπικού σε όλους τους κλάδους και τις ειδικότητες και σε όλα τα Σωφρονιστικά Καταστήματα δεν επιλύθηκε με τις προσλήψεις από τον διαγωνισμό 6Κ/2018 του ΑΣΕΠ, ούτε θα επιλυθεί με τον διαγωνισμό 9Κ/2021, δεδομένων μάλιστα των αναμενόμενων συνταξιοδοτήσεων την επόμενη πενταετία από έμπειρο προσωπικό. Τα χιλιάδες οφειλόμενα ρεπό και κανονικές άδειες συνεχίζουν να παραμένουν.  

Η διαφάνεια και η αξιοκρατία στις τοποθετήσεις προϊσταμένων στις Φυλακές αποτελεί κατά γενική ομολογία το πλέον μελανό σημείο στην λειτουργία των Σωφρονιστικών Καταστημάτων. Κρίσεις από το υπηρεσιακό συμβούλιο στις Φυλακές έγιναν τελευταία φορά το 2009. Έκτοτε πέρασαν 13 χρόνια και ουδείς πολιτικός προϊστάμενος φρόντισε να θέσει σε εφαρμογή τον Νόμο και να προχωρήσει σε αξιοκρατικές αξιολογήσεις και τοποθετήσεις προϊσταμένων (Διευθυντών, Αρχιφυλάκων, Τμηματαρχών). 

Αντιθέτως, οι απευθείας τοποθετήσεις προϊσταμένων με απόφαση Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής συνεχίστηκαν ως πεπατημένη. Μόνο που την περασμένη τετραετία αυτή η τακτική ξεπέρασε κάθε προηγούμενο, αφενός με τις μαζικές καρατομήσεις προϊσταμένων και τοποθετήσεις νέων, χωρίς κανένα απολύτως κριτήριο, χωρίς κρίση και αξιολόγηση και αφετέρου με τον Ν. 4937/2022, ο οποίος ουσιαστικά έδωσε το δικαίωμα στον Υπουργό Προστασίας του Πολίτη να τοποθετεί σε θέσεις ευθύνης υπαλλήλους κατ’ εξαίρεσιν κάθε διάταξης γενικής ή ειδικής, ώστε να ακυρώσει ουσιαστικά την εφαρμογή δικαστικών αποφάσεων που δικαίωναν άλλους εργαζόμενους. Συνεπώς, η αξιοκρατία και η διαφάνεια στις τοποθετήσεις προϊσταμένων παραμένει ζητούμενο. 

Κανένα απολύτως κλαδικό αίτημα των εργαζομένων δεν επιλύθηκε σε σχέση με τις διεκδικήσεις του σωφρονιστικού προσωπικού, όπως η μάχιμη τριετία, το επίδομα επικίνδυνης και ανθυγιεινής εργασίας, το δικαίωμα στην ιατρική και νοσοκομειακή περίθαλψη στα στρατιωτικά νοσοκομεία, καθώς και οι υπόλοιπες δημοσιοϋπαλληλικές διεκδικήσεις. 

Καμία ουσιαστική μεταρρύθμιση σε επίπεδο της κεντρικής διοίκησης των σωφρονιστικών καταστημάτων, παραμένοντας ο ίδιος γραφειοκρατικός μηχανισμός, καμία σκέψη για κάποιου είδους διοικητική μεταρρύθμιση, δεν υφίσταται καν οργανισμός υπό την Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής (ΓΓΑΠ) που να αφορά και τις φυλακές, οι κεντρικοί υπηρεσιακοί παράγοντες της ΓΓΑΠ συνέχισαν να κατοικοεδρεύουν στο Υπουργείο Δικαιοσύνης (μάλιστα ως ξένο σώμα, ενώ ανήκουν στο ΥΠΡΟΠΟ) και εν τέλει παρέμεινε η διαχρονική τεράστια απόσταση που χωρίζει ως χάος τους εργαζόμενους στις Φυλακές με την κεντρική διοίκηση. 

Περιττό να αναφέρω ότι όταν προσωπικά περιέγραψα ένα αξιοκρατικό σύστημα rotation των υπαλλήλων που θα ενισχύει την διαφάνεια και που να ξεκινάει από τα υψηλότερα υπηρεσιακά κλιμάκια της κεντρικής διοίκησης της ΓΓΑΠ μέχρι και τον τελευταίο εργαζόμενο στην πιο απομακρυσμένη φυλακή, οι περισσότεροι γελούσαν. Είμαι σίγουρος, ότι τα ίδια γέλια θα προκαλέσει και η άποψη να μεταφερθούν όλες οι κεντρικές υπηρεσίες υπηρεσίες της ΓΓΑΠ στο νέο σχεδιαζόμενο συγκρότημα φυλακών του Ασπροπύργου.   

Επιπλέον, απαιτούνται περαιτέρω διαρθρωτικές αλλαγές, όπως η αντικατάσταση του Κεντρικού Επιστημονικού Συμβουλίου Φυλακών, από ένα νέο γνωμοδοτικό όργανο που θα έχει ευρεία σύνθεση και ουσιαστικό ρόλο, η δημιουργία μιας ανεξάρτητης υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου των Φυλακών και της κεντρικής διοίκησης, που θα ερευνά όλες τις λειτουργίες των φυλακών και όχι μόνο, η αλλαγή του τρόπου φρούρησης και φύλαξης των καταστημάτων κράτησης με σύγχρονα τεχνολογικά μέσα κτλ.

Το ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα συνεχίζει να νοσεί από τις γνωστές του παθογένειες. Υπάρχουν άνθρωποι που κινούνται στο πολιτικό φάσμα, οι οποίοι έχουν την εμπειρία, το σθένος, τις ικανότητες, την ακεραιτότητα, την γνώση και μπορούν να του δώσουν την πνοή που χρειάζεται σε ένα βραχυπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό τετραετίας, με ρεαλισμό, χωρίς ιδεοληψίες και αγκυλώσεις κάθε είδους.  

*Σπύρος Καρακίτσος, π. Πρόεδρος και μέλος του ΔΣ της Ομοσπονδίας Σωφρονιστικών Υπαλλήλων Ελλάδος, Αν. Γραμματέας Τομέα Προστασίας του Πολίτη ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr