Βασίλης Χειρδάρης: Παραβατικότητα ανηλίκων – Η αυστηροποίηση των ποινών είναι η λύση ή το πρόβλημα;

Η  παραβατικότητα των ανηλίκων έχει πάρει πολύ μεγάλες διαστάσειςτα τελευταία χρόνιαστη χώρα μας. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι μόνο ελληνικό,  δυστυχώς είναι παγκόσμιο και απασχολεί πολλές χώρες.

Σε αυτό έχει συμβάλει σημαντικά και η συνεχώς αυξανόμενη  χρήση των κοινωνικών δικτύωνμέσω ίντερνετ (εκτός βεβαίως της κακής οικονομικής κατάστασηςκαι της απαξίωσης των θεσμών). Έτσι έχει δημιουργηθεί στους ανήλικους μια «κουλτούρα» βίαςκαι παραβατικότητας,   η οποία επεκτείνεται από την μεγάλη έκταση που δίνουν τα ΜΜΕ- που αν και αρνητικά προβαλλόμενη – τελικά αποτελεί ένα είδος «διαφήμισης» της συμπεριφοράς αυτής, αφού  την καθιστούν «μοντέρνα»και «ελκυστική» στους ανηλίκους, που αρέσκονται να μην ακολουθούν τους κανόνεςκαι να αντιδρούν στις νουθεσίες  των γονέων, των μεγαλύτερων και της πολιτείας.

Η πολιτεία έχει ήδη αντιδράσει στο φαινόμενο αυτό με αυστηροποίηση των ποινών και πλέον οι ανήλικοι παραβάτες  μπορούν να οδηγηθούν στα καταστήματα κράτησης νέων,εφόσον έχουν συμπληρώσει τα 15 έτη και έχουν τελέσει οποιοδήποτε κακούργημα, σε αντίθεση με την προηγούμενη ηπιότερη νομοθεσία.Τώρα πάλι η πολιτεία ανακοίνωσε πανηγυρικά νέα και ακόμα μεγαλύτερη αυστηροποίηση.

Ένα πρώτο συμπέρασμα είναι ότι η αυστηροποίηση της νομοθεσίας στη χώρα μας όχι μόνο δεν μείωσε την εγκληματικότητα στους ανηλίκουςαλλά αυτή έχει μεγεθυνθεί υπέρμετρα.Τα στατιστικά στοιχεία το αποδεικνύουν. Το 2023 οι δικογραφίες που σχηματίστηκαν στην Εισαγγελία Ανηλίκων Αθηνών ήταν 3.725 και μετά την αυστηροποίηση της νομοθεσίας και μόνον τους πρώτους 7 μήνες του 2024 εκτοξεύθηκαν στις 5000!  Επομένως το μέτρο απέτυχε πλήρως. Η σκλήρυνση της νομοθεσίας απέτυχε ακόμα και στο θέμα της παραβατικότητας των ενηλίκων αφού και εκεί έχουμε αύξησήτης,  παρότι  οι δράστες  κινδυνεύουν να πάνε στις φυλακές ακόμα και εάν έχουν διαπράξει πλημμελήματα. Επομένως μια συνταγή που έχει αποτύχει δεν θα πρέπει να επαναλαμβάνεται, ούτε να επεκτείνεται.Παρόλα αυτά το Υπουργείο Δικαιοσύνης προβαίνει σε εξαγγελίες μέτρων περαιτέρω αυστηροποίησης  της νομοθεσίας, νομοθετώντας μάλιστα με βάση την κοινωνική πίεση που ασκείται μέσω των ΜΜΕ.

Βρισκόμενοι λοιπόν σε αυτό το αδιέξοδο, τι άραγε μπορούμε να περιμένουμε για να μπορέσει να βελτιωθεί μια πολύ κακή και δυσμενής κατάσταση που αφορά τους ανηλίκους;

Καταρχήν, υπάρχει ένας διεθνής κανόνας που τηρείται παγκοσμίως σε όλα τα πολιτισμένα κράτη. Το συμφέρον του ανηλίκου υπερτερεί, αναφέρει στη νομολογία του  το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ακόμα και της νομιμότηταςκαι αναμφίβολα της δημόσιας τάξης και ασφάλειας. Επίσης σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αφορούν στην προστασία των ανηλίκων καιτις οποίες έχει επικυρώσει η χώρα μας, η νομοθεσία και η εφαρμογή της πρέπει να έχουν ως πρωταρχικό σκοπό την προστασία των ανηλίκων και όχι την εξόντωσή τους με συμπεριφορές καθαρά τιμωρητικές.Σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα η φυλάκιση των παραβατών ανηλίκων πρέπει να αποτελεί το τελευταίο και ακραίο στάδιο αντιμετώπισης της παραβατικότητας τους.

Η ελληνική νομοθεσία έχει προβλέψει σημαντικά αναμορφωτικά μέτρα που μπορούν να βοηθήσουν πραγματικά τους ανήλικους να σταματήσουν ή να περιορίσουν σημαντικά την παραβατικότητα τους. Μεταξύ των σημαντικών μέτρων που μπορούν να αναληφθούν είναι ηπαροχή κοινωφελούς εργασίας, η παρακολούθηση εκπαιδευτικών, κοινωνικών, πολιτιστικών, ψυχολογικών προγραμμάτων, η φοίτηση σε σχολές επαγγελματικής εκπαίδευσης, η συνδιαλλαγή μεταξύ του ανήλικου δράστη και του θύματος για έκφραση συγγνώμης και διευθέτησης των συνεπειών της παράνομης πράξης, η αποζημίωση του θύματος, κλπ.

Αυτά τα αναμορφωτικά μέτρα που προβλέπει ο ποινικός κώδικας είναι σαφώς επαρκή, σύγχρονα και μπορούν να έχουν μια επωφελή αποτελεσματικότητα τόσο για τους ίδιους τους ανήλικους, όσο και για την κοινωνία. Ο εγκλεισμός στις φυλακές, σε καταστήματα δηλαδή που είναι εντελώς ακατάλληλα για τη βελτίωση των ανηλίκων και δυστυχώς  κατάλληλα για την χειροτέρευσήτουςδεν αποτελεί  λύση αλλά επαύξηση του προβλήματος.

Αυτά στην Ελλάδα. Στις άλλες χώρες τι συμβαίνει;

Οι περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής ένωσης εφαρμόζουν κυρίως αναμορφωτική και επανορθωτική προσέγγιση στην παραβατικότητα των ανηλίκων. Η Ολλανδία, η Φινλανδία και η Γερμανία ενσωματώνουν την επανορθωτική δικαιοσύνη ως βασικό στοιχείο της αντιμετώπισης του προβλήματος. Τα κράτη αυτά εφαρμόζουνκοινωφελή εργασία, διαμεσολάβηση μεταξύ θύματος και δράστη και επανορθώσεις ως εναλλακτικές ποινές σε βάρος των ανηλίκων. Η Φινλανδία,δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην επαγγελματική κατάρτιση και την ψυχολογική υποστήριξη.Η Γερμανία, έχει υιοθετήσει αντί καταστημάτων κράτησης ανοικτά ιδρύματα όπου οι ανήλικοι συνεχίζουν την εκπαίδευση ή την κατάρτιση τους, λαμβάνοντας παράλληλα ψυχολογική υποστήριξη.

Ορισμένες χώρες εκτός ΕΕ διατηρούν μια πιο τιμωρητική προσέγγιση για την παραβατικότητα αυτή. Αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι οι ΗνωμένεςΠολιτείες, όπου οι ανήλικοι παραβάτες αντιμετωπίζουν αυστηρότερες ποινές και μπορούν να δικαστούν ως ενήλικες για σοβαρά εγκλήματα. Αυστηρή αντιμετώπιση των ανηλίκων υιοθετούν και τα νομικά συστήματα της Βραζιλίας, της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας.

Είναι γεγονός ότι το πρόβλημα με την παραβατικότητα των ανηλίκων είναι υπαρκτό και μεγεθύνεται. Δεν αντιμετωπίζεται όμως ούτε με αύξηση των ποινών, ούτε με εγκλεισμό των ανηλίκων σε φυλακές, ούτε με τιμωρία και φυλάκιση των γονέων τους. Η πολιτεία οφείλει να ερευνήσει σε βάθος το θέμα, να μελετήσει τα στατιστικά στοιχεία και να αναζητήσει λύσεις που δεν οδηγούν σε καταστήματα κράτησης. Δεν είναι τυχαίο ότι από στατιστικής πλευράς πρωταγωνιστούν παγκοσμίως παιδιά από ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες.

Η λύση είναι η επανένταξη των ανηλίκων στην κοινωνία, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη και την αποκατάσταση των θυμάτων. Πρέπει να δοθεί έμφαση  στην επανορθωτική δικαιοσύνη, στην κοινωνική εργασία και στα εξειδικευμένα προγράμματα που θα βοηθήσουν σ΄αυτό. Τα υπάρχοντα διεθνήπρότυπα για τους ανηλίκους είναι μια επαρκής βάση για την ανάπτυξη και υιοθέτηση μέτρων.

Δεν είναι όμως λύση η συνεχής και αδιάκοπη αυστηροποίηση της νομοθεσίας και ο εγκλεισμός στις φυλακές. Ένας κανόνας που τελευταία εφαρμόζεται από την ελληνική πολιτεία, που νομοθετεί ακατάπαυστα με βάση τα δελτία ειδήσεων της ημέρας. Χρειάζεται σοβαρότητα, ανάλυση των καταστάσεων, επιστημονική προσέγγιση, σωφροσύνη και αποτελεσματικότητα. Και όλα αυτά σε συνδυασμό με την αρχή της αναλογικότητας. Υπάρχουν άραγε όλα αυτά στην νομοθετική συμπεριφορά της πολιτείας; Πολύ αμφιβάλω…

*Βασίλης Χειρδάρης, Ποινικολόγος

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr