Ζίνα Προδρόμου: Banks και tanks – Διεθνής νομιμότητα και οικονομία

Υπολογίζεται πως κάθε χρόνο καταχωρούνται κατά μέσο όρο στο λεξικό της Αγγλικής γλώσσας 800 με 1000 νέες λέξεις. Ανάμεσα σ’ αυτές, η λέξη “de-swift” θα προβάλλει πιθανότατα ως μία από τις πιο ενδιαφέρουσες για το 2022. Κι αυτό γιατί είναι η πρώτη φορά που οικονομικές κυρώσεις επιβάλλονται με τόσο μεγάλη ένταση, σε τόσο ευρείαέκτασηκαι σε έναν τόσο σημαντικό παράγοντα της παγκόσμιας οικονομίας, όπως η Ρωσία.

Από τη Νότια Ροδεσία το 1968 μέχρι τη Ρωσία το 2022 – χωρίς αγάπη

Η ιστορία των οικονομικών κυρώσεων είναι μακρά και ανάγεται ήδη στο 432 πΧ και το Μεγαρικό ψήφισμα με βάση το οποίο ο Περικλής περιόρισε την είσοδο των προϊόντων των Μεγαρέων στην Αθηναϊκή αγορά.Η χρήση και εφαρμογή οικονομικών κυρώσεων επανήλθε ισχυρά στο προσκήνιο στα μέσα του 20^ου αιώνα στα πλαίσια λειτουργίας της Κοινωνίας των Εθνών («ΚτΕ») και μετέπειτα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών («ΟΗΕ»).Σήμερα, οικονομικές κυρώσεις μπορούν να επιβληθούν σε τρία διαφορετικά επίπεδα:

(i)                 Από το Συμβούλιο Ασφαλείας («ΣΑ») του ΟΗΕ δυνάμει του Άρθρου 41 του Κεφαλαίου VII του Καταστατικού Χάρτη του Οργανισμού. Το ΣΑ έκανε για πρώτη φορά χρήση του εν λόγω άρθρου για την επιβολή οικονομικών κυρώσεων το 1968 με αφορμή την παράνομη κατάληψη εξουσίας στη Νότιο Ροδεσία. Έκτοτε,το ΣΑ έχει θεσπίσει 30 διαφορετικά καθεστώτα κυρώσεων όπως για παράδειγμα στη Νότιο Αφρική, το Ιράν, την Υεμένη, το Νότιο Σουδάν και μόλις πρόσφατα το Μάλι. Όπως είναι φυσικό, κανένα από αυτά τα καθεστώτα δεν αφορά σε χώρεςμέλη του ΣΑ και δη μόνιμα.

(ii)               Από την Ευρωπαϊκή Ένωση («ΕΕ») δυνάμει του Άρθρου 29 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση («ΣΕΕ») στα πλαίσια της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας («ΚΕΠΠΑ»). Η ΕΕ μπορεί να υιοθετήσει κυρώσεις είτε δυνάμει σχετικών αποφάσεων του ΣΑ του ΟΗΕ είτε και ανεξάρτητα με απόλυτα δική της πρωτοβουλία.Η ΕΕ έχει αναπτύξει ένα περιεκτικό σύστημα οικονομικών κυρώσεων που περιλαμβάνει μέτρα ποικίλου περιεχομένου και έντασης εφαρμόσιμα σε 33 διαφορετικές χώρες.

(iii)             Από κάθε εθνική έννομη τάξη είτε δυνάμει σχετικών αποφάσεων του ΣΑ του ΟΗΕ ή/και της ΕΕ είτε όλως μονομερώς και αυτόνομα.

Ένας μήνας εχθροπραξιών –τέσσερεις δέσμες Ευρωπαϊκών κυρώσεων

Με βάση τα παραπάνω, οι ΗΠΑ, η ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς, η Νέα Ζηλανδία και η Ιαπωνία είναι μερικές από τις χώρεςπου έχουν εφαρμόσει κυρώσεις κατά της Ρωσίας με στόχο την αποκλιμάκωση των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Ουκρανία.

Πιο συγκεκριμένα, η ΕΕ έχει υιοθετήσει μέχρι στιγμήςτέσσερεις κλιμακωτές δέσμες κυρώσεων που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων:

• Την απαγόρευση των συναλλαγών με τηνΚεντρική Τράπεζα της Ρωσίας,
• Τον αποκλεισμό επτά ρωσικών τραπεζών από το σύστημαswift (“de-swift”) με στόχο να απομονωθούν οι εν λόγω τράπεζες από το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα και να μειωθεί η ικανότητά τους να λειτουργούν σε παγκόσμιο επίπεδο,
• Την επιβολή περιορισμών στην πρόσβαση της Ρωσίας στις κεφαλαιαγορές και στις χρηματοπιστωτικές αγορές και υπηρεσίες της ΕΕ,
• Την απαγόρευση παροχής υπηρεσιώναξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας σε οποιοδήποτε πρόσωπο ή οντότητα της Ρωσίας,
• Την απαγόρευση πώλησης, προμήθειας, μεταφοράς ή εξαγωγής τραπεζογραμματίων ευρώ στη Ρωσία ή σε οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο ή οντότητα στη Ρωσία,
• Την απαγόρευση όλων των συναλλαγών με ορισμένες κρατικές επιχειρήσεις,
• Την επιβολή εμπορικώνπεριορισμών για τον σίδηρο, τον χάλυβα και τα είδη πολυτελείας,
• Την απαγόρευση πώλησης, προμήθειας, μεταβίβασης ή εξαγωγής στη Ρωσία συγκεκριμένων αγαθών και τεχνολογιών για χρήση στη διύλιση πετρελαίου, σε συνδυασμό με περιορισμούς στην παροχή συναφών υπηρεσιών,
• Την επιβολή στοχευμένων περιοριστικών μέτρων σε συγκεκριμένα πρόσωπα και οντότητες όπως δέσμευση των περιουσιακών τους στοιχείων, ταξιδιωτική απαγόρευση που τους εμποδίζει την είσοδο προς ή/και την διέλευση από εδάφη της ΕΕ και την απαγόρευση διάθεσης κεφαλαίων προς αυτά.

Μεταξύ διεθνούς νομιμότητας και πραγματικής οικονομίας

Και όσοοι αρχηγοί των Κρατών-Μελών της ΕΕ εμφανίστηκαν την προηγούμενη Παρασκευήπροβληματισμένοι σχετικά με το χρόνο ή και την προσφορότητα ακόμη επιβολής μίας νέας δέσμης κυρώσεων, τα ήδη υπάρχοντα μέτρα οδηγούν σε εξαιρετικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα σχετικά με τη διασύνδεση της διεθνούς νομιμότητας, του διεθνούς τραπεζικού συστήματος και της πραγματικής οικονομίας.

Πρώτον, το διεθνές τραπεζικό σύστημα αναδεικνύεται ως βασικός εγγυητής και θεματοφύλακας της διεθνούς νομιμότητας και δίνει κατ’ αυτόν τον τρόπο απάντηση στο θεμελιώδες ζήτημα της εν τοις πράγμασι εφαρμοστικότητας των κανόνων του δημοσίου διεθνούς δικαίου. Η συγκροτημένη και συντονισμένη χρήση μέτρων οικονομικής διπλωματίας αποτελεί μοχλό πίεσης με στόχο την κατάπαυση του πυρός. Μπροστά στη δύναμη των όπλων αντιτάσσεται η απειλή της απομόνωσης από το διεθνές σύστημα τραπεζικών και εμπορικών συναλλαγών.

Δεύτερον, η αιφνίδια αφαίρεση από την ανεφοδιαστική αλυσίδα ενός τόσο σημαντικού κατόχου πόρων και παραγωγού πρώτων υλών όπως η Ρωσία, οδηγεί σε επανεξέταση των όρων της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και επαναφέρει στο προσκήνιο την έννοια της κατά συνθήκης ή έστω εναλλακτικής οικονομικής αυτάρκειας. Το αίτημα για αποπληρωμή των εισαγόμενων ποσοτήτων φυσικού αερίου σε Ρούβλια και η μετέπειτα αναδίπλωση του Κρεμλίνου αποτυπώνει ακριβώς την πρακτική κρισιμότητα των σχετικών αποφάσεων. Σ’ αυτά τα πλαίσια, εντάσσεται άλλωστε και η πρόσφατη συμφωνία ΕΕ και ΗΠΑ για την προμήθεια υγροποιημένου φυσικού αερίου με στόχο να αμβλυνθούν τα αποτελέσματα της ενεργειακής εξάρτησης της ΕΕ από τη Ρωσία.

Τρίτον, οι ιδιομορφίες που συνθέτουν την παρούσα συγκυρία αποτελούν ένα κρας-τεστ για την αποτελεσματικότητα των οικονομικών κυρώσεων υπό τη μορφή που τις γνωρίζουμε μέχρι σήμερα τουλάχιστον. Από τη μία πλευρά, νέες μορφές συναλλαγών όπως μέσω κρυπτονομισμάτων προσφέρουν μια εναλλακτική χρηματοπιστωτική πλατφόρμα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να παρακαμφθούν στην ουσία τους οι επιβληθείσες οικονομικές κυρώσεις. Το ζήτημα μάλιστα αυτό τέθηκε από την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας σε πρόσφατο συνέδριο της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών («BIS»). Παράλληλα, η λήψη οικονομικών κυρώσεων ερείδετα ιθεωρητικά σε δύο τουλάχιστον βασικά στοιχεία που δεν εμφανίζονται πλήρως εδώ: τον αιφνιδιασμό του στόχου και την αδυναμία του να δημιουργήσει εναλλακτικές οικονομικές και εμπορικές συμμαχίες. Όπως διαφαίνεται όμως, το γεγονός πως η Ρωσία αντιμετώπιζε έντονες οικονομικές κυρώσεις ήδη από το 2014 μετά την προσάρτηση της Κριμαίας της επέτρεψε να θωρακίσει καλύτερα την αυτάρκεια της οικονομίας της, να μειώσει την έκθεσή της στο δολάριο και να επεκτείνει τις σχέσεις της με άλλες γεωπολιτικές δυνάμεις και κυρίως την Κίνα. Για παράδειγμα, οι Economic Times αναφέρουν πως η Ινδία έχει ολοκληρώσει τις προετοιμασίες για την ενεργοποίηση ενός εναλλακτικού μηχανισμού συναλλαγών εκτός swift. Έτσι λοιπόν τα δεδομένα αυτά μπορεί να αποτελέσουν την αφορμή για να επανεξεταστεί το περιεχόμενο ανάλογων μέτρων οικονομικών κυρώσεων στο μέλλον.

Τέταρτον, η πολυπλοκότητα των διάφορων και διαφορετικών κανόνων συναλλακτικών απαγορεύσεων δημιουργεί μία νέα πραγματικότητα για το διεθνές εμπόριο. Οικονομικοί παράγοντες που μέχρι πρότινος συναλλάσσονταν με τον έναν τρόπο ή με τον άλλο με τη Ρωσία καλούνται τώρα να επανεξετάσουν τις εμπορικές τους σχέσεις και να εφαρμόσουν διαδικασίες ελέγχου και πρακτικές δέουσας επιμέλειας για να διασφαλίσουν την πιστή τήρηση των νέων μέτρων οικονομικών κυρώσεων ιδίως καθώς τυχόν παραβιάσεις μπορούν να επισύρουν και ποινική ευθύνη. Άλλοι πάλι οικονομικοί παράγοντες επιλέγουν απλά να αποχωρήσουν από τη Ρωσική αγορά υπό το βάρος της κοινωνικοπολιτικής πίεσης.

Πέμπτον, η εφαρμογή των διάφορων μέτρων οικονομικών κυρώσεων θα ανοίξει έναν κύκλο προσφυγών ενώπιον εθνικών αλλά και Ευρωπαϊκών δικαστηριακών οργάνων. Μάλιστα, αντίστοιχα προηγούμενα έχουν απασχολήσει τόσο το Λουξεμβούργο όσο και τα Αγγλικά δικαστήρια κυρίως στα πλαίσια δέσμευσης περιουσιακών στοιχείων συγκεκριμένων προσώπων που καταχωρίστηκαν κατά καιρούς σε σχετικούς καταλόγους του ΣΑ του ΟΗΕ και της ΕΕ. Ήδη η πρώτη σχετική αίτηση έχει κατατεθεί και ενώπιον του Ελληνικού Συμβουλίου της Επικρατείας («ΣτΕ») με αντικείμενο την απαγόρευση ανανέωσης ή και έκδοσης νέων αδειών παραμονής στη χώρα.

* Ζίνα Προδρόμου, Δικηγόρος, ΔΝ, Senior Associate, Quinn Emanuel Urquhart & SullivanLLP – Βρυξέλλες, Λέκτορας Ευρωπαϊκού Δικαίου, Πανεπιστήμιο του Groningen, Επισκέπτρια Καθηγήτρια Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Δικαίου, École Supérieurede Commerce – Παρίσι

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr