Ζίνα Προδρόμου: Οι νέοι κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης και η διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Καθώς το παγκόσμιο ενδιαφέρον επικεντρώνεται, και δικαίως, στις γεωπολιτικές εξελίξεις, η πρόταση οδηγίας που ενέκρινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 23 Φεβρουαρίου 2022 για την εταιρική δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα πέρασε όπως είναι φυσικό χαμηλότερα στη διεθνή ατζέντα. Με την πρόταση της οδηγίας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεσπίζει ουσιαστικά το μοντέλο εταιρικής διακυβέρνησης του μέλλοντος: φέρνει στο προσκήνιο την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος μέσω συγκεκριμένων υποχρεώσεων, η μη συμμόρφωση με τις οποίες μπορεί να επιφέρει απτές κυρώσεις. Με αυτόν τον τρόπο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκσυγχρονίζει την κοινή αντίληψη για το επιχειρείν και ανάγει τους οικονομικούς φορείς σε εγγυητές της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος.

Οι νέοι κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης και δέουσας επιμέλειας με μία ματιά

Η πρόταση Οδηγίας αφορά μεγάλες κεφαλαιουχικές εταιρείες με σημαντική οικονομική ισχύπου πρέπει πλέον να προσαρμόσουν το μοντέλο εταιρικής τους διακυβέρνησης ώστε να εξασφαλίζουν την εφαρμογή διεθνών συνθηκών προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολογίζει πως η οδηγία θα εφαρμοστεί σε περίπου 9.400 Ευρωπαϊκές και 2.600 μη Ευρωπαϊκές εταιρείες που πληρούν τα προβλεπόμενα οικονομικά κριτήρια κατά τα δύο πρώτα χρόνια της υιοθέτησής της.

Οι εν λόγω εταιρείες υποχρεούνταινα λάβουν κατάλληλα μέτρα για να διαφυλάξουν μία σειρά ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μεταξύ των οποίων την πρόσβαση των εργαζομένων σε επαρκή τροφή, ένδυση και νερό, την απαγόρευση της παιδικής εργασίας,  το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, όπως αυτά προβλέπονται και θεσπίζονται στις σχετικές διεθνείς συμφωνίες.

Πιο συγκεκριμένα, οι εταιρείες αυτές πρέπει να:

• ενσωματώνουν και να εφαρμόζουν διαδικασίες ελέγχου και πρακτικές δέουσας επιμέλειας (“duediligence”) και με βάση αυτές να εντοπίζουν αν οι δραστηριότητες της ίδιας της εταιρείας, των θυγατρικών της, καθώς και εταιρειών που εμπίπτουν στην αλυσίδα ανεφοδιασμού τους μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τα προβλεπόμενα ανθρώπινα δικαιώματα ή και το περιβάλλον,
• προλαμβάνουν ή να μετριάζουν τις όποιες δυνητικές αρνητικές επιπτώσεις και να τερματίζουν ή έστω να ελαχιστοποιούν τις πραγματικές αρνητικές επιπτώσεις που επιφέρει στα προβλεπόμενα ανθρώπινα δικαιώματα ή και το περιβάλλον η δράση των ίδιων, των θυγατρικών τους, καθώς και εταιρειών που εμπίπτουν στην αλυσίδα ανεφοδιασμού τους,
• δημοσιοποιούν στοιχεία σχετικά με τις εφαρμοζόμενες διαδικασίες ελέγχου και πρακτικές δέουσας επιμέλειας και τα πορίσματα αυτών,
• θεσπίσουν εσωτερικούς εποπτικούς μηχανισμούς με στόχο να παρακολουθούν και να αξιολογούν την αποτελεσματικότητα των εφαρμοζόμενων πρακτικών δέουσας επιμέλειας και των όποιων υιοθετούμενων μέτρων με βάση τα πορίσματα αυτών,
• δημιουργήσουν και να διατηρήσουν μία ανοιχτή διαδικασία υποβολής καταγγελιών σχετικών με το αντικείμενο.

Επιπλέον, τα διευθυντικά στελέχη των εν λόγω εταιρειών οφείλουν να δημιουργήσουντις σχετικές διαδικασίες ελέγχου και πρακτικές δέουσας επιμέλειας, να εποπτεύουν την εφαρμογή τους, να εντάσσουν τις πρακτικές αυτές στην ευρύτερη εταιρική στρατηγική και να ενεργούν σταθμίζοντας τις όποιες τυχόν αρνητικές επιπτώσεις των εταιρικών τους αποφάσεων στα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον.

Αντίθετα, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις εξαιρούνται προς το παρόν από τους νέους αυτούς κανόνες.

Η πρόταση Οδηγίας προβλέπει πως τα Κράτη Μέλη οφείλουν να ορίσουν μία δημόσια αρχή επιφορτισμένη με τη διασφάλιση της αποτελεσματικής επιβολής των νέων κανόνων ενώ έχουν τη δυνατότητα να επιβάλλουν πρόστιμα και να εκδίδουν διαταγές σε περίπτωση μη συμμόρφωσης. Επιπρόσθετα, οι μη συμμορφούμενες εταιρείες φέρουν αστική ευθύνη έναντι των όποιων θυμάτων, τα οποία και θα έχουν δικαίωμα σε αποζημίωση.

Μια επικαιροποιημένη και σύγχρονη αντίληψη του επιχειρείν: διεθνής ρύθμιση, βιωσιμότητα, ανθρώπινα δικαιώματα και περιβάλλον

Φυσικά, το τελικό κείμενο της οδηγίας θα διαμορφωθεί με βάση πιθανές τροποποιήσεις που θα προτείνουν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στα πλαίσια της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας δυνάμει των άρθρων 289 και 294 της Συνθήκης Λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρ’ όλα αυτά, η πρόταση της οδηγίας από μόνη της οδηγεί σε μία σειρά σημαντικών συμπερασμάτων σχετικά με το μέλλον του επιχειρείν αλλά και των σχετικών πολιτικών ρύθμισης της επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Πρώτον, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 70% των εταιρειών που συμμετείχαν στην προκαταρκτική μελέτη για τη δέουσα επιμέλεια το 2020 αλλά και στην ανοιχτή δημόσια διαβούλευση στα πλαίσια κατάρτισης της πρότασης οδηγίας το 2021συμφώνησαν ότι απαιτείται ένα εναρμονισμένο νομικό πλαίσιο σχετικά με τη δέουσα επιμέλεια για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτή η πραγματικότητα επιβεβαιώνει την ανάγκη ρύθμισης εταιρικών κανόνων συμπεριφοράς σε υπερεθνικό επίπεδομε στόχο την αποφυγή φαινομένων νομικού κατακερματισμού ως απόρροια διαφορετικών νομοθετικών πρωτοβουλιών σε επίπεδο Κρατών Μελών. Για παράδειγμα, ορισμένα κράτη μέλη, όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Ολλανδία έχουν ήδη θεσπίσει σχετικούς κανόνες που όμως διαφοροποιούνται μεταξύ τους, δημιουργώντας έτσι ένα πολυεπίπεδο νομοθετικό πλαίσιο. Σε κάθε περίπτωση, οι πρόσφατες νομοθετικές πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αντανακλούν μια γενικότερη τάση περαιτέρω ρύθμισης των κανόνων εταιρικής δράσης ιδίως σε ότι αφορά εταιρείες σημαντικού μεγέθους και οικονομικής ισχύος.

Δεύτερον, η πρόταση οδηγίας θέτει την αρχή της βιωσιμότητας στο επίκεντρο όχι μόνο της επιχειρηματικής δράσης αλλά και ακόμη περισσότερο του νομοθετικού ενδιαφέροντος και μάλιστα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Σχετική έρευνα στην οποία βασίστηκε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά τη σύνταξη της πρότασης Οδηγίας έδειξε πως 8 στους 10 καταναλωτές θεωρούν τη βιωσιμότητα σημαντική και κατά συνέπεια μπορεί να εμπιστεύονται περισσότερο ή ακόμη και να προτιμούνοικονομικούς και εταιρικούς φορείς που δρουν σύμφωνα με τις αρχές της. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο πως η βιωσιμότητα αποτελεί βασική προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προάγειτην υιοθέτηση βιώσιμων μέσων χρηματοδότησης ενώ έχει ήδη εισάγει τομεακές ρυθμίσεις σχετικά με την εκμετάλλευση ορυκτών από εμπόλεμες ζώνες και τη χρήση ηλεκτρικών στηλών. Είναι συνεπώς ξεκάθαρο πως η πρόταση οδηγίας είναι η απαρχή μίας εντονότερης πολιτικής με στόχο την προώθηση της βιωσιμότητας.

Τρίτον, η πρόταση οδηγίας προάγει μία επικαιροποιημένη και σύγχρονη αντίληψη του επιχειρείν σύμφωνα με την οποία η επιχειρηματική επιτυχία και καθιέρωση επιφέρει συγκεκριμένες υποχρεώσεις έναντι του κοινωνικού συνόλου. Έτσι, οι οικονομικοί φορείς μετατρέπονται ουσιαστικά σε εγγυητές της διαφάνειας και τηςπροάσπισης αρχών για το κοινωνικό καλό όπως η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος. Η πρόταση οδηγίας υποκαθιστά την όποια τυχόν δυαδικότητα στη θεώρηση της οικονομικής δράσης με βάση απλουστευμένα δίπολα του τύπου καλός-κακός. Εταιρείες σημαντικού μεγέθους όχι μόνο λογοδοτούν οι ίδιες σχετικά με τις πρακτικές τους αλλά πλέον μετασχηματίζονται σεφορείς που προάγουν την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος και χάρη στην οικονομική ισχύ τους μπορούν ακόμη-ακόμη να προλάβουν τυχόν παραβιάσεις στα επιμέρους στάδια της εφοδιαστικής τους αλυσίδας.

Τέταρτον, η πρόταση οδηγίας φέρνει τα ανθρώπινα δικαιώματα και την προστασία του περιβάλλοντος στο προσκήνιο καθώς θεσπίζει συγκεκριμένες υποχρεώσεις και αντίστοιχες κυρώσεις σε περίπτωση μη συμμόρφωσης. Έτσι, το Ευρωπαϊκό αυτό πλαίσιο ρύθμισης συμπληρώνει αλλά κυρίως ενδυναμώνει το σχετικό διεθνές σύστημα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος ενώ καθιστά άμεσα εφαρμόσιμες αντίστοιχες γενικές αρχές όπως έχουν διατυπωθεί στα πλαίσια διεθνών οργανισμών, όπως για παράδειγμα τις κατευθυντήριες αρχές των Ηνωμένων Εθνών για τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις και την υπεύθυνη επιχειρηματική συμπεριφορά. Με αυτό τον τρόπο, το Ευρωπαϊκό δίκαιο μεσολαβεί ουσιαστικά μεταξύ διεθνούς και εθνικού δικαίου επικυρώνοντας την επιτακτικότητα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος και εμφυσώντας τη δεσμευτικότητα των συγκεκριμένων υποχρεώσεων προς τούτο.

*Δικηγόρος, Δ.Ν., Λέκτορας Ευρωπαϊκού Δικαίου, Πανεπιστήμιο του Groningen, Senior Associate, Quinn Emanuel Urquhart & Sullivan LLP – Βρυξέλλες

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr