ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ – Βασιλική Μελέτη: «Η γυναικοκτονία θα μπορούσε να αποτυπωθεί στον Ποινικό Κώδικα ως επιβαρυντική περίπτωση»

Η Βασιλική Μελέτη, Διδάκτωρ Κοινωνικής Πολιτικής, Επικεφαλής της Ομάδας Εργασίας Ομίλου Προβληματισμού για τον Εκσυγχρονισμό της Δικαιοσύνης (ΟΠΕΔ) «Έμφυλη Βία, Ισότητα και Ανθρώπινα Δικαιώματα», μιλάει στο dikastiko.gr με αφορμή το βιβλίο της, «Έμφυλη Βία: Από τη Ρητορική στη Βίαιη Πράξη», και τη σημερινή Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών.

-Κυρία Μελέτη, ανήμερα της Διεθνούς Ημέρας για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, θα θέλαμε την εκτίμησή σας για το γεγονός ότι σχεδόν καθημερινά βλέπουν πλέον το φως της δημοσιότητας περιστατικά έμφυλης βίας. Έχει αποτύχει, πιστεύετε, η θεσμική αντιμετώπιση του φαινομένου; 

Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών σήμερα και συνιστά αποτυχία των κοινωνιών η διαρκώς αναπαραγόμενη βία κατά των γυναικών καθώς και η συνεπακόλουθη παραβίαση των δικαιωμάτων τους. Πράγματι, παρότι το μέγεθος του προβλήματος -μέσω της δημοσιοποίησής του- ενισχύει την ευαισθητοποίηση όλων μας και προκαλεί για διαμόρφωση πολιτικών για την εξάλειψη της έμφυλης βίας, η υπάρχουσα θεσμική αντιμετώπισή της, σε επίπεδο πρόληψης, υπό το πρίσμα των πολλαπλών κρίσεων και της ακραίας νεοφιλελεύθερης πολιτικής, καταδεικνύει αδυναμία διαχείρισης του φαινομένου.

Λόγω της επαγγελματικής μου εμπειρίας από έδρας στο Πρωτοδικείο Αθηνών, θα έλεγα πως από το βαθμό που η κουλτούρα του βιασμού, η άσκηση βίας και ο έλεγχος επί των σωμάτων των γυναικών εξακολουθούν και κορυφώνονται, πρέπει οι γυναίκες για μια ακόμη φορά να δώσουμε τις προσωπικές και συλλογικές μάχες μας, ώστε η πολιτεία να ενεργοποιηθεί με περαιτέρω λήψη μέτρων. Τέτοια ζητήματα αντιμετωπίζονται με χτύπημα, θεσμικό και κοινωνικό, στην πατριαρχία και τα κάθε λογής στερεότυπα: αντιμετωπίζεται δηλαδή με τη νομοθέτηση του όρου «γυναικοκτονία», με ενίσχυση των δομών προστασίας και αντιμετώπισης έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, αλλά και με πλήρη εφαρμογή της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, που κυρώσαμε το 2018, για τις πιο ευάλωτες γυναίκες που δεν μπορεί να είναι ορατές.

Οι μηχανισμοί πρόληψης και προστασίας της Πολιτείας, παρά τις όποιες σταδιακές νομοθετικές αλλαγές, φαίνεται ότι δεν δείχνουν την κατάλληλη ετοιμότητα στον τομέα της προστασίας των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, παραβιάζοντας έτσι βασικές αρχές της Σύμβασης.  Τέλος, οι κρατικοί μηχανισμοί δεν επαρκούν να προστατεύσουν τα θύματα, ενώ συχνά η κακοποίηση αναπαράγεται ή ανατροφοδοτείται από τους ίδιους τους θεσμούς, που επαναθυματοποιούν το θύμα.

-Το βιβλίο σας «Έμφυλη Βία: Από τη Ρητορική στη Βίαιη Πράξη» (Εκδόσεις Παπαζήση, 2024) παρουσιάστηκε προ ημερών από την Γενική Γραμματεία Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Τι πραγματεύεται και γιατί επιλέξατε να το αφιερώσετε στην Ελένη Τοπαλούδη;

Σκοπός του βιβλίου «Έμφυλη Βία: Από τη Ρητορική στη Βίαιη Πράξη» είναι να ευαισθητοποιήσει το κοινό για τα ζητήματα της έμφυλης βίας και τις μορφές της, ενδοοικογενειακής, ψυχολογικής, συναισθηματικής, σωματικής και σεξουαλικής, και να συμβάλει στη διεκδίκηση της νομικής αναγνώρισης της γυναικοκτονίας ως ξεχωριστού ποινικού αδικήματος με έμφυλο πρόσημο. Το βιβλίο φιλοδοξεί επίσης να ξεσκεπάσει τους μηχανισμούς της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, τον ψευτοσυντηρητισμό και την τοξική αρρενωπότητα.

Ταυτόχρονα, αποδομεί τα ψευδοεπιχειρήματα περί «αγάπης», που συχνά καμουφλάρουν φρικτά εγκλήματα κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας. Γι’ αυτό απευθύνομαι αδιακρίτως σε άνδρες και γυναίκες, στον μέσο έμφρονα άνθρωπο, που οφείλει να μην προσπερνά την έμφυλη βία κάθε φορά που τη συναντά δίπλα του. Μας αφορά άλλωστε όλους. Όσο για το λόγο που ξεχώρισα ιδιαίτερα την ιστορία της Ελένης Τοπαλούδη ανάμεσα σε τόσες γυναικοκτονίες, δεν είναι τυχαίος: η Ελένη έμεινε στη συλλογική συνείδηση ως η γυναίκα που δεν ήθελε, αντιστάθηκε, αρνήθηκε, πάλεψε.

Υπήρξε αθώα αλλά με δύναμη ψυχής. Το σώμα που βασανίστηκε, το όνομα και όλη η βιαιότητα που το κορίτσι αυτό έζησε τις τελευταίες στιγμές δημιούργησαν το παζλ μιας από τις πιο βάναυσες υποθέσεις που αντιμετώπισε ποτέ η χώρα μας. Δολοφονήθηκε λόγω του φύλου της και αποτέλεσε την πρώτη φορά που φεμινιστικές συλλογικότητες, φεμινίστριες και μέσα μαζικής ενημέρωσης είπαν αυτή την ανθρωποκτονία με το όνομά της: «γυναικοκτονία».  Η Ελένη δολοφονήθηκε λοιπόν, γιατί είπε «όχι», γιατί έφερε αντίρρηση στην πατριαρχική αντίληψη του γυναικείου «ναι», που μένει αναλλοίωτο από την αρχή ώς το τέλος. Στη μνήμη της ηρωίδας αυτής θέλησα να αφιερώσω το βιβλίο μου.

-Ως μέλος του Τομέα Ισότητας ΠΑΣΟΚ, ποια είναι η γνώμη σας για τη νομοθετική καθιέρωση του αδικήματος της «γυναικοκτονίας» ως ειδικής μορφής ανθρωποκτονίας;

Η ελληνική πολιτεία αρνείται πεισματικά την εισαγωγή του όρου «γυναικοκτονία» στο νομικό μας σύστημα. Όμως, στη χώρα μας, μόνο μέσα στο 2024, έχουν σημειωθεί 13 γυναικοκτονίες, με ορισμένες από αυτές να συγκλονίζουν το πανελλήνιο για την αγριότητα και τη βαρβαρότητα με την οποία διαπράχθηκαν. Ως προς την πλέον ακραία έκφανση έμφυλης βίας, γνωρίζουμε το συλλογικό αίτημα των κοινωνικών φορέων για την καθιέρωσή της ως αυτοτελούς, διακριτού δηλαδή εγκλήματος στον ποινικό μας κώδικα. Είναι γεγονός πως στο αδίκημα της γυναικοκτονίας ενυπάρχουν δύο εγκληματικές συμπεριφορές: η μία είναι η αφαίρεση της ζωής και η άλλη η θανατογόνος μορφή βίας, που είναι η έμφυλη ή η σεξιστική.

Με βάση και τη θεσμική μου ιδιότητα, την επαγγελματική μου οπτική αλλά και την προσωπική μου στάση απέναντι στο ζήτημα, θεωρώ ότι θα μπορούσε η διττή αυτή εγκληματική μορφή να αποτυπωθεί στον ποινικό κώδικα είτε ως επιβαρυντική περίπτωση στο άρθρο 299, ώστε να μη χωρά η εφαρμογή της ανθρωποκτονίας εν βρασμώ ψυχικής ορμής, είτε -κάτι που βρίσκει περισσότερο γόνιμο έδαφος στην ποινική θεωρία- στο άρθρο 106 του Ποινικού Κώδικα στους λόγους που συνεκτιμά ο δικαστής στη μη χορήγηση απόλυσης υπό όρους.

Σε κάθε περίπτωση, η αναγνώριση στον ποινικό κώδικα του εγκλήματος σε βάρος των γυναικών ως «γυναικοκτονία» αποτελεί σοβαρό μέτρο αποτροπής και αυτονόητα συντάσσομαι με την απόφαση του Ευρωκοινοβουλίου να συμπεριληφθεί η βία με βάση το φύλο ως έγκλημα στο ευρωπαϊκό δίκαιο και να θεσπιστεί μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή οδηγία για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας.

Η νομική αναγνώριση των γυναικοκτονιών ως ξεχωριστού αδικήματος θα βοηθούσε άλλωστε στην ορατότητα και στην κοινωνική ευαισθητοποίηση για την ακραία ενδοοικογενειακή βία και θα συνέβαλε στη σταδιακή αλλαγή αντιλήψεων και συμπεριφορών από όλους: κρατικές αρχές, αστυνομικούς και πολίτες στις γειτονιές και στο οικογενειακό τους περιβάλλον, ώστε να περιοριστεί όσο γίνεται το φαινόμενο.

-Γιατί η ιστορία της Δώρας από το Αγρίνιο, που είχε προλάβει να καταγγείλει τον κακοποιητή της, είχε τέτοια τραγική κατάληξη;

Οι γυναικοκτονίες, που τόσο συχνά βλέπουμε και ακούμε να συμβαίνουν, είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου, και ο μεγαλύτερος όγκος του βρίσκεται στην οικογένεια, στον εργασιακό χώρο, στην κοινωνική συμβίωση, και εκεί κρύβονται ερμητικά, γιατί δεν υπάρχουν δομές στήριξης-πρόληψης. Ο γυναικοκτόνος επίσης αρνείται κατά βάση να αποδεχτεί το χωρισμό με την σύζυγο ή την σύντροφό του, πρώην ή νυν, και την απόφαση της να προχωρήσει στη ζωή της. Ο παραλογισμός δε να θεωρούνται οι γυναίκες κτήματα των συντρόφων τους, να μην ακούγονται τα «όχι» τους, να μην τους επιτρέπεται να ζήσουν, όπως οι ίδιες ορίζουν, έχουν αιματηρό αποτέλεσμα και κόστος σε ανθρώπινες ζωές.

Στην προκειμένη περίπτωση, ο δράστης διέδιδε ότι θα σκοτώσει τη Δώρα. Μάλιστα, ένα μήνα πριν, την είχε απειλήσει με μαχαίρι, ενώ η ίδια τον είχε καταγγείλει στις 4 Σεπτεμβρίου. Τότε συνελήφθη, στο πλαίσιο του αυτοφώρου, είχε οδηγηθεί στον Εισαγγελέα, και του επιβλήθηκαν περιοριστικοί όροι. Η επικινδυνότητά του ήταν ξεκάθαρη, καθώς βρέθηκαν στην κατοχή του όπλα. Έτσι, η Δώρα βρέθηκε πυροβολημένη εξ επαφής από τον πρώην σύντροφό της, κυριολεκτικά μέρα μεσημέρι, στο κέντρο του Αγρινίου. Η ίδια μάλιστα τον υπέδειξε στις Αρχές, πριν αφήσει την τελευταία της πνοή. Και ενώ η ίδια η γυναίκα, αλλά και οι αστυνομικές αρχές, έκαναν ό,τι είναι αναγκαίο, προκύπτει το εύλογο ερώτημα γιατί οι δικαστικές αρχές τον άφησαν να κυκλοφορεί ελεύθερος για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα.

Γιατί η δικάσιμος ορίστηκε σε τόσο μεταγενέστερο χρόνο, στις 15 Νοεμβρίου; Γιατί δόθηκαν τουλάχιστον 3 αναβολές; Με λίγα λόγια αυτή, η υπόθεση αντιμετωπίστηκε σαν να πρόκειται για μια ακόμα ποινική υπόθεση, με ορατό το ενδεχόμενο να διατρέξει κίνδυνο το θύμα και να μείνει απροστάτευτο, χωρίς να υπολογιστεί η επικινδυνότητα του δράστη και της περίστασης. Άρα όχι, δεν είναι η «κακιά στιγμή». Οι ιστορίες αυτές είναι η εκδήλωση, το σύμπτωμα, το αποτέλεσμα των ιστορικά άνισων σχέσεων ισχύος και εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών. Που οδηγεί σε διακρίσεις σε βάρος των γυναικών, σε περιστατικά ακραίας βίας, ακόμη και δολοφονίες. Είναι τα έμφυλα στερεότυπα που συνεχίζουν να αναπαράγονται.

-Είστε επίσης Επιστημονική Πραγματογνώμων της Δημοτικής Επιτροπής Ισότητας του Δήμου Νέας Ιωνίας. Ποιο μήνυμα θα θέλατε να περάσετε εν όψει της Διεθνούς Ημέρας για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών; 

Ο Δήμος Νέας Ιωνίας, με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, διοργανώνει μέσω της Δημοτικής του Επιτροπής Ισότητας, της οποίας είμαι μέλος, την Τετάρτη 27 Νοεμβρίου, θεματική εκδήλωση, με στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για το επίκαιρο ζήτημα της έμφυλης βίας.

Η βία κατά των γυναικών είναι μια παγκόσμια μάστιγα που αφορά όλους μας, ανεξαρτήτως φύλου ή ταυτότητας. Δεν είναι μόνο θέμα των θυμάτων, είναι θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ας ενώσουμε τις φωνές μας για ένα κόσμο, όπου δεν υπάρχει χώρος για βία σε καμία κοινωνία. Κάθε δράση μετράει, κάθε συζήτηση εμπνέει, κάθε φωνή ενισχύει τον αγώνα για ασφάλεια, ισότητα και δικαιοσύνη.

Η φετινή Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών επιβάλλεται να αποτελέσει ένα ηχηρό μήνυμα στις κυβερνήσεις του κόσμου για την ουσιαστική ενίσχυση της προστασίας των δικαιωμάτων των γυναικών. Μέχρι την κατάκτηση της ουσιαστικής ισότητας, αυτοδιάθεσης και  ελευθερίας η 25η Νοέμβρη θα παραμένει κάθε χρόνο ημέρα διεκδίκησης και αγώνων.

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr