Δημήτρης Πατώκος: 12 + 1 εικόνες από το φιλμικό σύμπαν του Θεόδωρου Αγγελόπουλου

Έντεκα χρόνια πέρασαν χωρίς τον μεγάλο Δημιουργό που έφυγε τόσο πρόωρα και απροσδόκητα σε μία κρίσιμη για τον τόπο μας περίοδο, κατά τη διάρκεια γυρίσματος, σε κάποιο περιφερειακό δρόμο της Δραπετσώνας.

Η εμπνευσμένη ποίηση των εικόνων, η αισθητική αρτιότητα των σκηνών του, η πρωτότυπη εικαστικότητα των πλάνων του, η ευτυχής αρμονία ανάμεσα στη φόρμα και το περιεχόμενο των ταινιών του σηματοδοτούν έναν κινηματογράφο που υπερβαίνει σύνορα πέρα από εθνικά και καλλιτεχνικά, καθώς όλες οι τέχνες, η ποίηση, το αρχαιοελληνικό -και μπρεχτικό- θέατρο, η ζωγραφική, συνυπάρχουν αδιάσπαστα δεμένες. Άφησε ημιτελή μια συγκλονιστική τριλογία. Πόσο θα μας αφορούσε η φιλμική του ανάγνωση στην ταραγμένη αυτή δεκαετία που διανύσαμε; Τί θα επέλεγε να αποτυπώσει μέσα στον καταιγισμό πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων; Με ποιους ιστορικούς παραλληλισμούς; Ποια θα ήταν τα διαχρονικά σύμβολα που θα επιστράτευε μέσα στις γοητευτικές αφηγήσεις του;

Ο Ακίρα Κουροσάβα συγκαταλεγόταν στους θαυμαστές του έργου του. Λέγεται ότι όταν ο Βέρνερ Χέρτζογκ είχε δει τον «Θίασο», είχε εντυπωσιαστεί τόσο πολύ με το μεγαλείο της που φίλησε τα πόδια του Αγγελόπουλου. Ο Βιμ Βέντερς τον θεωρούσε πρότυπο. Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν και ο Μαρτιν Σκορτσέζε τον ανέφεραν αδιάλειπτα στους αγαπημένους τους σκηνοθέτες. Ας αναρωτηθούμε για πόσους σκηνοθέτες, άραγε, μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι διεθνώς. Όταν βρισκόμουν στο Παρίσι, θυμάμαι, έκανε πρεμιέρα το «Βλέμμα του Οδυσσέα». Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ότι η πρεμιέρα της ταινίας για τους Γάλλους αποτελούσε ένα υψίστης σημασίας κινηματογραφικό γεγονός. Κάτι που δεν θα ισχυριζόμουν, στον ίδιο βαθμό, για τη γενέτειρά του. Πόσοι σκηνοθέτες κληροδότησαν ως πολιτισμική παρακαταθήκη τέτοιας υψηλής αξίας κινηματογραφικά δοκίμια, που δεν παύουν να αφορούν σε ένα ανήσυχο κοινό, που αναγορεύει την έβδομη τέχνη σε μια αδιάκοπη σπουδή στην πολιτική φιλοσοφία και στη ζώσα ιστορική συνείδηση …

Ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος επέβαλε διεθνώς το δικό του προσωπικό στυλ, αναβάθμισε το εγχώριο σινεμά σε ένα άλλο επίπεδο, μας δίδαξε Ιστορία… Εικονογράφησε συναρπαστικά στο πανί όλα όσα διαβάζαμε μόνο στα ιστορικά βιβλία… Ακολουθούν, έτσι αυθόρμητα, 12 και 1 εικόνες που θα μείνουν ανεξίτηλα χαραγμένες στη συλλογική μας μνήμη, μέσα από τις ταινίες του…

1.  Ο απεγνωσμένος και λυτρωτικός χορός, κάτω από το δέντρο, του ασκητικού πολιτικού πρόσφυγα από την Τασκένδη Μάνου Κατράκη, δίπλα στην υπερήφανη μαυροντυμένη γυναίκα του, αληθινή, στωική, πίστη Πηνελόπη, που κουβαλάει στους ώμους της όλη την Ιστορία. Από το «Ταξίδι στα Κύθηρα»…

2.  Ο σπαρακτικός Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, τραγική φιγούρα του εμφυλίου σπαραγμού, ένας δεξιός γεμάτος πόνο και ενοχικά σύνδρομα, απευθύνεται στον αριστερό συγχωριανό του Μάνο Κατράκη («Μας βάλανε και πολεμήσαμε, βγάλαμε τα μάτια μας, εσύ από δω, εγώ από την άλλη. Χάσαμε κι οι δύο»). Από το «Ταξίδι στα Κύθηρα» επίσης.

3.  Τα εκφραστικά βλέμματα, τα σφραγισμένα στόματα και τα υπέροχα ασπρόμαυρα βροχερά και άγονα τοπία μιας σκοτεινής, ασφυκτικά περίκλειστης επαρχίας, σε ένα ορεινό χωριό της Ηπείρου, γεμάτου ένοχα μυστικά, από την «Αναπαράσταση». Ένα έξοχο δείγμα νατουραλισμού στο πανί…

4.  Τα δυο ορφανά παιδάκια που μάταια αναζητούν τον χαμένο πατέρα τους, κλαίνε με αναφιλητά πάνω από έναν σκοτωμένο λύκο, σε μια σκηνή ανείπωτης τρυφερότητας, από το «Τοπίο στην Ομίχλη»…

5.  Οι σκηνές με τα περιπλανώμενα μπουλούκια στο δρόμο και στο καφενείο και από τον «Θίασο». Όπως προχωρούν με την κάμερα να τους ακολουθεί, η εναλλαγή των αφισών στους τοίχους, στην ίδια σκηνή, υποδηλώνει και την εναλλαγή των ιστορικών περιόδων: Ο τελευταίος χρόνος της δικτατορίας του Μεταξά, ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, η Κατοχή, η Απελευθέρωση, ο Εμφύλιος, ο Πλαστήρας, η βρετανική και αμερικανική παρέμβαση στα ελληνικά εσωτερικά θέματα. Ο βουκολική Γκόλφω εισάγεται ορμητικά στο μύθο των Ατρειδών.

6.  Οι προσωπικές μαρτυρίες, εν είδει ρεπορτάζ, που καταθέτουν οι κουρασμένοι περιπλανώμενοι ηθοποιοί στο τρένο, καθώς η κάμερα διαδοχικά εστιάζει στα πρόσωπα τους, από τον «Θίασο» και πάλι…

7.  Ο απελπισμένος ταξιτζής Θανάσης Βέγγος, με πελάτη, στο πίσω κάθισμα, τον Χάρβει Καϊτέλ να πετάει με απόγνωση ένα μπισκότο στο απέραντο χιόνι, στο «Βλέμμα του Οδυσσέα»… («Ξέρεις κάτι… H Ελλάδα πεθαίνει. Πεθαίνουμε σαν λαός. Κάναμε τον κύκλο μας. Δεν ξέρω πόσες χιλιάδες χρόνια ανάμεσα σε σπασμένες πέτρες και αγάλματα. Και πεθαίνει…  Αλλά αν είναι να πεθάνει η Ελλάδα να πεθάνει γρήγορα, γιατί η αγωνία κρατάει πολύ, και κάνει πολύ θόρυβο. Μωρή φύση μόνη σου είσαι, μόνος μου είμαι και εγώ. Πάρε ένα μπισκότο…»)

8.  Η σπαραχτική κραυγή της Ελένης προς τον ουρανό, στην καταληκτική σεκάνς από το κορυφαίο του φιλμ, «Το λιβάδι που δακρύζει». Η Ελένη θα φυλακιστεί ως αντιστασιακή, ο αγαπημένος της θα καταταγεί στον αμερικανικό στρατό και θα σκοτωθεί στον Ειρηνικό, ενώ τα παιδιά θα πάρουν μέρος στον εμφύλιο από αντίπαλα στρατόπεδα. Μια κραυγή βαθύτατου πόνου που διατρέχει την τραγωδία ολόκληρου του ελληνικού 20ου αιώνα… («Φύλακα, μ’ακούς; Θέλω μολύβι και χαρτί… θέλω να γράψω στα παιδιά μου…»).

9.  Το τραγούδι των φυλακισμένων της μεταξικής δικτατορίας, αθέατων πίσω από τα αμέτρητα κάγκελα των μικρών παραθύρων της φυλακής, από τις «Μέρες του 36»…

10.  Ο αποσβολωμένος, γυμνός από ταυτότητα και εθνικότητα, ενίοτε και από ρούχα, άντρας που υψώνει το ένα του πόδι, το αφήνει μετέωρο και αναποφάσιστο, σηκωμένο στον αέρα σαν πελαργός πάνω από τη γραμμή των συνόρων, στο «Μετέωρο Βήμα του πελαργού»…

11.  Το βαθύ πλάνο με τους εκατοντάδες εναερίτες, οι οποίοι φορώντας κίτρινα αδιάβροχα περνούν καλώδια ρεύματος σε αμέτρητους πανύψηλους στύλους. Ίσως είναι οι «αντένες που γρήγορα θα πέσουνε σπασμένες», όπως έγραφε ο Καρυωτάκης. Η οπτικοποίηση  της πρώιμης τεχνολογικής επέλασης … Από το ίδιο έργο…

12.   Το πλήθος των ξεριζωμένων προσφύγων από την Οδησσό, που καταφθάνει ταλαιπωρημένο από τις κακουχίες σε έναν βαλτότοπο, μπροστά από ένα ποτάμι … Κοιτάζουν την κάμερα στα μάτια. Ο θεατής στέκεται απέναντι. Ανάμεσα στο κατατρεγμένο πλήθος δύο μικρά φοβισμένα παιδιά. Το κοριτσάκι πιάνει δειλά το χεράκι του αγοριού. Ίσως ενστικτωδώς. Να νιώσει ασφαλές… Από το «Λιβάδι που δακρύζει», μια ελεγεία πάνω στην ανθρώπινη μοίρα…

13.   Στην ίδια ταινία, όταν «δακρύζει το λιβάδι», όταν η γη κλαίει για την ανθρώπινη μοίρα, ένα ολόκληρο Μακεδονίτικο χωριό πλημμυρίζει. Μια σχεδία επιπλέει στο άγνωστο και ενίοτε  βυθίζεται στο νερό… Πάνω της μια σχολική τάξη, με άδεια από μαθητές θρανία και έναν δάσκαλος που διδάσκει ακόμα ερήμην. Δεν εγκαταλείπει το ρόλο του μέχρι την ύστατη στιγμή. Ακόμα κι όταν συναισθάνεται την αμείλικτη και αέναη ροή του χρόνου της Ιστορίας

Το σινεμά του Theo Angelopoulos είχε ανέκαθεν χαρακτήρα υπαρξιακό αλλά και βαθιά πολιτικό. Ευτυχείς όσοι εντρυφήσετε στο έργο του αξεπέραστου αυτού Δημιουργού. Ο κατάλογος αυτός θα μένει για όλους μας εσαεί ανολοκλήρωτος και ανοιχτός σε αναθεωρήσεις. Όπως «Η άλλη θάλασσα». Η ανολοκλήρωτη ταινία μιας, για πάντα μέσα στην Ιστορία, ημιτελούς τριλογίας…

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr