Κώστας Κοσμάτος: Η προθεσμία της έγκλησης και το «δίκαιο της ανάγκης»

Στις 28-5-2020 στη Βουλή κυρώθηκε -μεταξύ άλλων και- η από 13.4.2020 Π.Ν.Π. «Μέτρα για την αντιμετώπιση των συνεχιζόμενων συνεπειών της πανδημίας του κορωνοϊού COVID-19 και άλλες κατεπείγουσες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄ 84). Όπως είναι γνωστό, στο άρθρο 44 παρ. 1 του Συντάγματος, προβλέπεται ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκδίδει, μετά από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου, Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου σε περιπτώσεις εξαιρετικώς επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης. Όπως είναι γνωστό, Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου υποβάλλονται στη Βουλή για κύρωση εντός 40 ημερών από την έκδοσή τους και πρέπει να κυρωθούν από τη Βουλή μέσα σε τρεις μήνες από την υποβολή τους.

Μεταξύ των διατάξεων που κυρώθηκαν με το Σχέδιο Νόμου περιλαμβάνεται και το τεσσαρακοστό έκτο άρθρο της ΠΝΠ της 13-4-2020 με το οποίο ορίζεται ότι «Η αναστολή των προθεσμιών που προβλέπεται στις κοινές αποφάσεις των υπουργών Εθνικής Άμυνας, Υγείας και Δικαιοσύνης, που εκδόθηκαν κατόπιν εξουσιοδότησης του άρθρου 11 της από 11.3.2020 Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου (Α’ 55), όπως αυτή κυρώθηκε με το άρθρο 2 του ν. 4682/2020 (Α’ 76), δεν καταλαμβάνει την προθεσμία δηλώσεων επιθυμίας προόδου εκκρεμών ποινικών διαδικασιών, που είχαν ανοίξει χωρίς την υποβολή εγκλήσεως, με αντικείμενο πράξεις που διώκονταν αυτεπαγγέλτως, για τη δίωξη των οποίων απαιτείται έγκληση».

Τι είναι όμως αυτή η ρύθμιση που εισάγεται στο πλαίσιο του «δικαίου της ανάγκης», που (πρέπει να) διέπει όλες τις ΠΝΠ; Ρυθμίζει πραγματικά περιπτώσεις εξαιρετικώς επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης;

Η διάταξη αυτή έρχεται ως «συνέχεια», αλλά και ως «ολοκλήρωση» ρύθμισης που εισήχθη ως τροποποίηση στον νέο Ποινικό Κώδικα, όπως θα φανεί στη συνέχεια. Ας δούμε τα γεγονότα με χρονική σειρά:

α) Στην πρώτη τροποποίηση του νέου Ποινικού Κώδικα, με το άρθρο 12 περ. 3 του N. 4637/2019 (ΦΕΚ A’ 180/18.11.2019), προβλέφθηκε για πρώτη φορά ότι οι πράξεις της απιστίας που στρέφεται κατά τραπεζικών ιδρυμάτων δεν διώκονται αυτεπάγγελτα, αλλά μόνο κατ’ έγκληση. Έτσι η νέα διάταξη του άρθρου 390 παρ. 1 β’ ΠΚ έλαβε την εξής διατύπωση: «Για την ποινική δίωξη των εγκλημάτων που προβλέπονται στο άρθρο 390 παράγραφος 1 εδάφιο β’ αν η απιστία στρέφεται άμεσα κατά πιστωτικού ή χρηματοδοτικού ιδρύματος ή επιχειρήσεων του χρηματοπιστωτικού τομέα απαιτείται έγκληση» [Για το θέμα αυτό είχα την ευκαιρία από τη στήλη αυτή να σημειώσω τα ζητήματα που προκύπτουν από την εν λόγω τροποποίηση, από άποψη ισότητας, αδυναμίας δίωξης των ισχυρών και ενίσχυσης της αδιαφάνειας. https://www.dikastiko.gr/articles/κώστας-κοσμάτος-η-επιλεκτική-μηδενικ/].

β) Παράλληλα, χορηγήθηκε τετράμηνη προθεσμία για υποβολή της δήλωσης συνέχισης της δίωξης για το έγκλημα της απιστίας σε βάρος των τραπεζικών ιδρυμάτων που έχει ασκηθεί αυτεπάγγελτα, με το άρθρο 6 παρ. 2 N. 4637/2019). Συνεπώς η τετράμηνη προθεσμία θα έληγε στις 18-3-2020.

γ) Η κατά τα παραπάνω τετράμηνη προθεσμία ανεστάλη, όπως όλες οι δικαστικές προθεσμίες, με τις Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις που εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, με έναρξη της αναστολής την 13-3-2020 (Δ1α/ΓΠ.οικ.17734, ΦΕΚ Β’ 833/11.03.2020).

δ) Με το «κρίσιμο» τεσσαρακοστό έκτο άρθρο της ΠΝΠ της 13-4-2020, το οποίο κυρώνεται σήμερα στη Βουλή, η αναστολή αυτή της προθεσμίας για την υποβολή έγκλησης για απιστία σε βάρος των τραπεζικών ιδρυμάτων καταργείται αναδρομικά.

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, στα ερωτήματα που τέθηκαν αρχικά σε σχέση με το επείγον της ρύθμισης δύσκολα μπορεί κανείς να δώσει καταφατική απάντηση.

Ούτε και η Αιτιολογική Έκθεση για τη ρύθμιση αυτή καταφέρνει να εξηγήσει την «εξαιρετικώς επείγουσα και απρόβλεπτη ανάγκη» για τη νομοθέτησή της, αναφέροντας τα εξής: «Με το τεσσαρακοστό έκτο άρθρο, δεδομένου ότι με την επιβολή του μέτρου της προσωρινής αναστολής λειτουργίας των δικαστηρίων δεν έχει αρθεί η δυνατότητα υποβολής δηλώσεων επιθυμίας προόδου εκκρεμών ποινικών διαδικασιών που είχαν ανοίξει χωρίς την υποβολή εγκλήσεως με αντικείμενο πράξεις που διώκονταν αυτεπαγγέλτως για την δίωξη των οποίων απαιτείται έγκληση, κρίνεται σκόπιμο να μην διατηρείται η αβεβαιότητα σχετικά με τις ανωτέρω διαδικασίες, αλλά να επιτευχθεί η αποσυμφόρηση της δικαστικής ύλης όσον αφορά υποθέσεις ως προς τις οποίες δεν υφίσταται πλέον, από τους δικαιουμένους προς υποβολή εγκλήσεως, η επιθυμία συνέχισης των σχετικών ποινικών διαδικασιών». Αντίθετα, τα ερωτήματα που εγείρει είναι περισσότερα από τις απαντήσεις που δίνει, καθώς:

α) από 13-3-2020 υπάρχει απόλυτη αδυναμία να κατατεθεί σε οποιαδήποτε εισαγγελία της χώρας, λόγω της απόλυτης αναστολής, η δήλωση συνέχισης της δίωξης,

β) «βαφτίζει» την αντικειμενική αδυναμία για συνέχιση της δίωξης συνέχισης της δίωξης ως «μη επιθυμία» των δικαιούχων, χωρίς στοιχειωδώς να παραθέτει με ποιον τρόπο και με ποια δεδομένα συνάγεται η θέση αυτή.

Είναι προφανές ότι με τον «αιφνιδιαστικό» τρόπο που επιλέχθηκε, η τετράμηνη προθεσμία «ξαφνικά» συρρικνώθηκε και σταμάτησε οριστικά κατά τον χρόνο που ανεστάλησαν όλες οι δικαστικές προθεσμίες στις 13-3-2020, δηλαδή λίγες ημέρες πριν την τυπική (κατά το νόμο) εκπνοή της (που θα ήταν η 18-3-2020) και δίκαια το ζήτημα απασχόλησε πρόσφατα το νομικό τύπο [Π. Κουρελέα, Επί του άρθρου 46 της από 13.4.2020 ΠΝΠ – “Μέτρα για την αντιμετώπιση των συνεχιζόμενων συνεπειών της πανδημίας του κορωνοϊού COVID-19 και άλλες κατεπείγουσες διατάξεις“, Ποινικά Χρονικά, τεύχος Απριλίου 2000, σελ. 319].

Με τον τρόπο αυτό, με τη διάταξη που κυρώνει την ΠΝΠ της 13-4-2020, ματαιώθηκε οριστικά και με τρόπο αναδρομικό η υποβολή εγκλήσεων για απιστία σε βάρος των τραπεζικών ιδρυμάτων για όσους σκόπευαν (ή προετοιμάστηκαν) να υποβάλουν έγκληση στην εκπνοή της αρχικής τετράμηνης προθεσμίας. Περαιτέρω η νομοθετική αυτή παρέμβαση έχει άμεση επίπτωση σε ποινικές δίκες που εκκρεμούν σε διάφορα διαδικαστικά στάδια. Παράλληλα, η λύση αυτή είναι εξαιρετικά βολική για όσους δεν είχαν ουσιαστικά την πρόθεση να υποβάλουν έγκληση εντός του τετραμήνου, καθώς με τη νέα ρύθμιση μεταθέτουν την παράλειψή τους στη νέα πρόβλεψη του νομοθέτη.

Ωστόσο, η επιλογή αυτή είναι εξαιρετικά άβολη για το Κράτος Δικαίου…